unum exerta latus pugnae, pharetrata Camilla,
et nunc lenta manu spargens hastilia denset,
nunc ualidam dextra rapit indefessa bipennem ;
aureus ex umero sonat arcus et arma Dianae.
illa etiam in tergum, siquando pulsa recessit,
spicula conuerso fugientia derigit arcu.
at circum lectae comites, Larinaque uirgo
Tullaque et aeratam quatiens Tarpeia securem,
Italides, quas ipsa decus sibi dia Camilla
delegit pacisque bonas bellique ministras :
quales Thraeiciae cum flumina Thermodontis
pulsant et pictis bellantur Amazones armis
seu circum Hippolyten, seu cum se Martia curru
Penthesilea refert, magnoque ululante tumultu
feminea exultant lunatis agmina peltis.
quem telo primum, quem postremum, aspera uirgo,
deicis? aut quot humi morientia corpora fundis? Euneum Clytio primum patre, cuius apertum
aduersi longa transuerberat abiete pectus :
sanguinis ille uomens riuos cadit atque cruentam
mandit humum moriensque suo se in uolnere uersat.
tum Lirim Pagasumque super; quorum alter habenas suffuso reuolutus equo dum colligit, alter
dum subit ac dextram labenti tendit inermem, praecipites pariterque ruunt.
Hippotaden, sequiturque incumbens eminus hasta
Tereaque Harpalycumque et Demophoonta Chromin
quotque emissa manu contorsit spicula uirgo,
tot Phrygii cecidere uiri. procul Ornytus armis ignotis et equo uenator Iapyge fertur,
cui pellis latos umeros erepta iuuenco
pugnatori operit, caput ingens oris hiatus
et malae texere lupi cum dentibus albis,
agrestisque manus armat sparus; ipse cateruis
uertitur in mediis et toto uertice suprast.
hunc illa exceptum (neque enim labor agmine uerso)
traicit et super haec inimico pectore fatur:
'siluis te, Tyrrhene, feras agitare putasti?
aduenit qui uestra dies muliebribus armis
uerba redarguerit. nomen tamen haut leue patrum manibus hoc referes, telo cecidisse Camillae.'
protinus Orsilochum et Buten, duo maxima Teucrum 690 corpora, sed Buten auersum cuspide fixit
incidit huic subitoque aspectu territus haesit Appenninicolae bellator filius Auni,
haut Ligurum extremus, dum fallere fata sinebant.
isque ubi se nullo iam cursu euadere pugnae
posse neque instantem reginam auertere cernit,
consilio uersare dolos ingressus et astu
incipit haec quid tam egregium, si femina forti
fidis equo? dimitte fugam et te comminus aequo
mecum crede solo pugnaeque accinge pedestri :
iam nosces, uentosa ferat cui gloria fraudem.'
dixit, at illa furens acrique accensa dolore
tradit ecum comiti paribusque resistit in armis,
ense pedes nudo puraque interrita parma.
at iuuenis, uicisse dolo ratus, auolat ipse
(haut mora) conuersisque fugax aufertur habenis.
quadripedemque citum ferrata calce fatigat.
'uane Ligus frustraque animis elate superbis,
nequiquam patrias temptasti lubricus artis,
nec fraus te incolumem fallaci perferet Auno,'
haec fatur uirgo et pernicibus ignea plantis
transit ecum cursu frenisque aduersa prehensis
cóngreditur poenasque inimico ex sanguine sumit:
quam facile accipiter saxo sacer ales ab alto
consequitur pinnis sublimem in nube columbam
comprensamque tenet pedibusque euiscerat uncis;
tum cruor et uolsae labuntur ab aethere plumae.
At non haec nullis hominum sator atque deorum obseruans oculis summo sedet altus Olympo: Tyrrhenum Genitor Tarchonem in proelia saeua
suscitat et stimulis haut mollibus incutit iras.
ergo inter caedes cedentiaque agmina Tarchon
fertur equo uariisque instigat uocibus alas,
nomine quemque uocans, reficitque in proelia pulsos.
'quis metus, o numquam dolituri, o semper inertes
Tyrrheni, quae tanta animis ignauia uenit?
femina palantis agit atque haec agmina uertit !
quo ferrum quidue haec gerimus tela inrita dextris? 735 at, non in Venerem segnes nocturnaque bella aut ubi curua choros indixit tibia Bacchi,
expectate dapes et plenae pocula mensae
(hic amor, hoc studium), dum sacra secundus haruspex nuntiet ac lucos uocet hostia pinguis in altos !' haec effatus ecum in medios, moriturus et ipse, concitat et Venulo aduersum se turbidus infert dereptumque ab equo dextra complectitur hostem et gremium ante suum multa ui concitus aufert. tollitur in caelum clamor, cunctique Latini conuertere oculos. uolat igneus aequore Tarchon arma uirumque ferens; tum summa ipsius ab hasta defringit ferrum et partis rimatur apertas,
qua uolnus letale ferat; contra ille repugnans
sustinet a iugulo dextram et uim uiribus exit.
utque uolans alte raptum cum fulua draconem
fert aquila inplicuitque pedes atque unguibus haesit,
saucius at serpens sinuosa uolumina uersat arrectisque horret squamis et sibilat ore,
arduus insurgens; illa haut minus urget obunco
luctantem rostro, simul aethera uerberat alis:
haut aliter praedam Tiburtum ex agmine Tarchon
portat ouans. ducis exemplum euentumque secuti
Maeonidae incurrunt. tum fatis debitus Arruns
uelocem iaculo et multa prior arte Camillam
circuit et, quae sit fortuna facillima, temptat.
qua se cumque furens medio tulit agmine uirgo,
hac Arruns subit et tacitus uestigia lustrat:
qua uictrix redit illa pedemque ex hoste reportat,
hac iuuenis furtim celeris detorquet habenas.
hos aditus iamque hos aditus omnemque pererrat
undique circuitum et certam quatit improbus hastam.
forte sacer Cybelae Chloreus olimque sacerdos
insignis longe Phrygiis fulgebat in armis
spumantemque agitabat ecum, quem pellis aënis
in plumam squamis auro conserta tegebat.
ipse, peregrina ferrugine clarus et ostro,
spicula torquebat Lycio Gortynia cornu;
aureus ex umeris erat arcus et aurea uati
cassida; tum croceam chlamydemque sinusque crepantis carbaseos fuluo in nodum collegerat auro, pictus acu tunicas et barbara tegmina crurum.
hunc uirgo, siue ut templis praefigeret arma
Troïa, captiuo siue ut se ferret in auro
uenatrix, unum ex omni certamine pugnae
caeca sequebatur totumque incauta per agmen
femineo praedae et spoliorum ardebat amore,
telum ex insidiis cum tandem tempore capto
concitat et superos Arruns sic uoce precatur:
'summe deum, sancti custos Soractis Apollo,
quem primi colimus, quoi pineus ardor aceruo
pascitur et medium freti pietate per ignem.
cultores multa premimus uestigia pruna,
da, pater, hoc nostris aboleri dedecus armis,
omnipotens. non exuuias pulsaeue tropaeum
uirginis aut spolia ulla peto, mihi cetera laudem
facta ferent haec dira meo dum uolnere pestis
pulsa cadat, patrias remeabo inglorius urbes.'
audiit et uoti Phoebus succedere partem
mente dedit, partem uolucris dispersit in auras :
sterneret ut subita turbatam morte Camillam,
adnuit oranti; reducem ut patria alta uideret,
non dedit, inque notos uocem uertere procellae.
ergo ut missa inanu sonitum dedit hasta per auras, conuertere animos acris oculosque tulere
cuncti ad reginam Volsci. nihil ipsa nec aurae
nec sonitus memor aut uenientis ab aethere teli, hasta sub exertam donec perlata papillam
haesit uirgineumque alte bibit acta cruorem.
768. Cybelo (codd. M b c m al. Seru.) R. Cybele cod. y, Cybelae (Macrob. cod.) edd. plur.: quos secuti sumus, quia Chloreus Cybelo monti sacer dici non potuit. cf. III. III.
concurrunt trepidae comites dominamque ruentem
succipiunt. fugit ante omnis exterritus Arruns,
laetitia mixtoque metu, nec iam amplius hastae
credere nec telis occurrere uirginis audet.
ac uelut ille, prius quam tela inimica sequantur,
continuo in montis sese auius abdidit altos
occiso pastore lupus magnoue iuuenco,
conscius audacis facti, caudamque remulcens
subiecit pauitantem utero siluasque petiuit:
haut secus ex oculis se turbidus abstulit Arruns
contentusque fuga mediis se inmiscuit armis.
illa manu moriens telum trahit, ossa sed inter
ferreus ad costas alto stat uolnere mucro:
labitur exsanguis, labuntur frigida leto
lumina, purpureus quondam color ora reliquit.
tum sic expirans Accam ex aequalibus unam
adloquitur, fida ante alias quae sola Camillae,
quicum partiri curas; atque haec ita fatur:
'hactenus, Acca soror, potui: nunc uolnus acerbum
conficit, et tenebris nigrescunt omnia circum.
effuge et haec Turno mandata novissuma perfer :
succedat pugnae Troianosque arceat urbe.
iamque uale.' simul his dictis linquebat habenas,
ad terram non sponte fluens. tum frigida toto
paulatim exsoluit se corpore lentaque colla
et captum leto posuit caput, arma relinquens,
uitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras.
tum uero inmensus surgens ferit aurea clamor
sidera deiecta crudescit pugna Camilla,
incurrunt densi simul omnis copia Teucrum
Tyrrhenique duces Euandrique Arcades alae.
At Triuiae custos iamdudum in montibus Opis
alta sedet summis spectatque interrita pugnas.
utque procul medio iuuenum in clamore furentum
prospexit tristi mulcatam morte Camillam,
ingemuitque deditque has imo pectore uoces:
'heu nimium, uirgo, nimium crudele luisti
supplicium, Teucros conata lacessere bello!
830. relinquens (codd. M Pyb c) edd. plur. reliquit (cod. R)
Donat. relinquont R. quod a Probo lectum test. Seru.
|