'uade age et Ascanio, si iam puerile paratum
agmen habet secum cursusque instruxit equorum,
ducat auo turmas et sese ostendat in armis
dic' ait. ipse omnem longo discedere circo
infusum populum et campos iubet esse patentis.
incedunt pueri, pariterque ante ora parentum
frenatis lucent in equis, quos omnis euntis
Trinacriae mirata fremit Troiaeque iuuentus.
omnibus in morem tonsa coma pressa corona;
cornea bina ferunt praefixa hastilia ferro,
pars leuis umero pharetras; it pectore summo
flexilis obtorti per collum circulus auri.
tres equitum numero turmae ternique uagantur
ductores; pueri bis seni quemque secuti
agmine partito fulgent paribusque magistris.
una acies iuuenum, ducit quam paruus ouantem
nomen aui referens Priamus, tua clara, Polite,
progenies, auctura Italos; quem Thracius albis
portat ecus bicolor maculis, uestigia primi
alba pedis frontemque ostentans arduus albam.
alter Atys, genus unde Atii duxere Latini,
paruus Atys pueroque puer dilectus Iulo.
extremus formaque ante omnis pulcher Iulus
Sidoniost inuectus equo, quem candida Dido

550

555

560

565

570

esse sui dederat monimentum et pignus amoris. cetera Trinacrii pubes. senioris Acestae

fertur equis.

excipiunt plausu pauidos gaudentque tuentes

575

Dardanidae ueterumque adgnoscunt ora parentum.

postquam omnem laeti consessum oculosque suorum

lustrauere in equis, signum clamore paratis

Epytides longe dedit insonuitque flagello.

olli discurrere pares, atque agmina terni diductis soluere choris rursusque uocati conuertere uias infestaque tela tulere.

580

inde alios ineunt cursus aliosque recursus

aduersi spatiis, alternosque orbibus orbes

impediunt, pugnaeque cient simulacra sub armis;

585

564. cara (cod. P1) R. clara, cett. omn.

et nunc terga fuga nudant, nunc spicula uertunt
infensi, facta pariter nunc pace feruntur.
ut quondam Creta fertur Labyrinthus in alta
parietibus textum caecis iter ancipitemque
mille uiis habuisse dolum, qua signa sequendi
falleret indeprensus et inremeabilis error:
haut alio Teucrum nati uestigia cursu
impediunt, texuntque fugas et proelia ludo,
delphinum similes, qui per maria umida nando

590

Carpathium Libycumque secant, luduntque per undas. 595 hunc morem cursus atque haec certamina primus Ascanius, Longam muris cum cingeret Albam, rettulit et Priscos docuit celebrare Latinos, quo puer ipse modo, secum quo Troïa pubes; Albani docuere suos; hinc maxima porro accepit Roma et patrium seruauit honorem ; Troiaque nunc, pueri Troianum dicitur agmen. hac celebrata tenus sancto certamina patri.

Hinc primum Fortuna fidem mutata nouauit. dum uariis tumulo referunt sollemnia ludis, Irin de caelo misit Saturnia Iuno

600

605

Iliacam ad classem, uentosque adspirat eunti,

multa mouens necdum anticum saturata dolorem.

610

illa, uiam celerans per mille coloribus arcum,
nulli uisa cito decurrit tramite uirgo.
conspicit ingentem concursum et litora lustrat,
desertosque uidet portus classemque relictam.
at procul in sola secretae Troades acta
amissum Anchisen flebant, cunctaeque profundum
pontum aspectabant flentes. 'heu tot uada fessis
et tantum superesse maris,' uox omnibus una.
urbem orant, taedet pelagi perferre laborem.
ergo inter medias sese haut ignara nocendi
conicit, et faciemque deae uestemque reponit;
fit Beroe, Tmarii coniunx longaeua Dorycli,
cui genus et quondam nomen natique fuissent;
ac sic Dardanidum mediam se matribus infert.
'o miserae, quas non manus' inquit 'Achaica bello

615

620

591. frangeret (codd. P R y b m Seru.) R. falleret (cod. M) edd.

cet.

625

630

traxerit ad letum patriae sub moenibus! o gens
infelix, cui te exitio Fortuna reseruat?
septima post Troiae excidium iam uertitur aestas,
cum freta, cum terras omnis, tot inhospita saxa
sideraque emensae ferimur, dum per mare magnum
Italiam sequimur fugientem et uoluimur undis.
hic Erycis fines fraterni atque hospes Acestes:
quis prohibet muros iacere et dare ciuibus urbem?
o patria et rapti nequiquam ex hoste Penates,
nullane iam Troiae dicentur moenia? nusquam
Hectoreos amnis Xanthum et Simoenta uidebo?
quin agite et mecum infaustas exurite puppis.
nam mihi Cassandrae per somnum uatis imago
ardentis dare uisa faces: "hic quaerite Troiam,
hic domus est" inquit "uobis." iam tempus agi res,
nec tantis mora prodigiis. en quattuor arae
Neptuno; deus ipse faces animamque ministrat.'
haec memorans prima infensum ui corripit ignem
sublataque procul dextra conixa coruscat
et iacit. arrectae mentes stupefactaque corda
Iliadum. hic una e multis quae maxima natu,
Pyrgo, tot Priami natorum regia nutrix:
'non Beroe uobis, non haec Rhoeteia, matres,
est Dorycli coniunx: diuini signa decoris
ardentisque notate oculos, qui spiritus illi,
qui uoltus uocisque sonus uel gressus eunti.
ipsa egomet dudum Beroen digressa reliqui
aegram, indignantem, tali quod sola careret
munere nec meritos Anchisae inferret honores.'
haec effata.

at matres primo ancipites oculisque malignis
ambiguae spectare rates miserum inter amorem
praesentis terrae fatisque uocantia regna:
cum dea se paribus per caelum sustulit alis
ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum.
tum uero attonitae monstris actaeque furore
conclamant, rapiuntque focis penetralibus ignem,
pars spoliant aras, frondem ac uirgulta facesque
coniciunt. furit inmissis Volcanus habenis
transtra per et remos et pictas abiete puppis.

635

640

645

650

655

660

primus et Ascanius, cursus ut laetus equestris ducebat, sic acer equo turbata petiuit

nuntius Anchisae ad tumulum cuneosque theatri incensas perfert nauis Eumelus, et ipsi respiciunt atram in nimbo uolitare fauillam.

665

castra, nec exanimes possunt retinere magistri.

'quis furor iste nouus? quo nunc, quo tenditis' inquit, 670 'heu miserae ciues? non hostem inimicaque castra

Argiuom, uestras spes uritis.

en, ego uester

Ascanius galeam ante pedes proiecit inanem, qua ludo indutus belli simulacra ciebat.

accelerat simul Aeneas, simul agmina Teucrum.

675

ast illae diuersa metu per litora passim
diffugiunt, siluasque et sicubi concaua furtim
saxa petunt; piget incepti lucisque, suosque
mutatae adgnoscunt, excussaque pectore Iuno est.
sed non idcirco flamma atque incendia uires
indomitas posuere; udo sub robore uiuit
stuppa uomens tardum fumum, lentusque carinas
est uapor, et toto descendit corpore pestis,
nec uires heroum infusaque flumina prosunt.
tum pius Aeneas umeris abscindere uestem
auxilioque uocare deos et tendere palmas:

Iuppiter omnipotens, si nondum exosu's ad unum.
Troianos, siquid pietas antiqua labores
respicit humanos, da flammam euadere classi

nunc, Pater, et tenuis Teucrum res eripe leto;
uel tu quod superest infesto fulmine Morti,
si mereor, demitte tuaque hic obrue dextra.'
uix haec ediderat, cum effusis imbribus atra
tempestas sine more furit, tonitruque tremescunt
ardua terrarum et campi: ruit aethere toto
turbidus imber aqua densisque nigerrimus austris,
implenturque super puppes, semiusta madescunt
robora, restinctus donec uapor omnis et omnes
quattuor amissis seruatae a peste carinae.

At pater Aeneas, casu concussus acerbo, nunc huc ingentis, nunc illuc pectore curas mutabat uersans, Siculisne resideret aruis oblitus fatorum, Italasne capesseret oras.

680

685

690

695

700

tum senior Nautes, unum Tritonia Pallas
quem docuit multaque insignem reddidit arte
(hac responsa dabat vel quae portenderet ira
magna deum uel quae fatorum posceret ordo),
isque his Aenean solatus uocibus infit:

'nate dea, quo fata trahunt retrahuntque sequamur ;
quidquid erit, superanda omnis fortuna ferendo est.
est tibi Dardanius diuinae stirpis Acestes.
hunc cape consiliis socium et coniunge uolentem,
huic trade amissis superant qui nauibus et quos
pertaesum magni incepti rerumque tuarum est,
longaeuosque senes ac fessas aequore matres
et quidquid tecum inualidum metuensque pericli est
delige, et his habeant terris sine moenia fessi:
urbem appellabunt permisso nomine Acestam.'
Talibus incensus dictis senioris amici

tum uero in curas animo diducitur omnis.
et Nox atra polum bigis subuecta tenebat.
uisa dehinc caelo facies delapsa parentis
Anchisae subito talis effundere uoces:
'nate, mihi uita quondam, dum uita manebat,
care magis, nate, Iliacis exercite fatis,
imperio Iouis huc uenio, qui classibus ignem
depulit, et caelo tandem miseratus ab alto est.
consiliis pare, quae nunc pulcherrima Nautes
dat senior lectos iuuenes, fortissima corda,
defer in Italiam. gens dura atque aspera cultu
debellanda tibi est Latio. Ditis tamen ante
infernas accede domos et Auerna per alta
congressus pete, nate, meos. non me impia namque
Tartara habent tristes umbrae, sed amoena piorum
concilia Elysiumque colo. huc casta Sibylla
nigrarum multo pecudum te sanguine ducet.
tum genus omne tuum et quae dentur moenia disces.
iamque uale; torquet medios Nox umida cursus,

705

710

715

720

725

730

735

706. haec (codd. fere omn.) sed hic (cod. unus) quod placuit Heynio. hac coni. Dietschius, loco, ut in textu est, constituto. ita et R. L. F.

734. tristes. ita codd. plur. et opt. Heins. R. F. Br. al. tristesue W. C. L. Haupt. aliqui tristesque.