seruitio enixae, tulimus, qui deinde secutus
Ledaeam Hermionen Lacedaemoniosque hymenaeos
me famulo famulamque Heleno transmisit habendam.
ast illum ereptae magno flammatus amore
coniugis et scelerum furiis agitatus Orestes
excipit incautum patriasque obtruncat ad aras.
morte Neoptolemi regnorum reddita cessit
pars Heleno, qui Chaonios cognomine campos
Chaoniamque omnem Troiano a Chaone dixit,
Pergamaque Iliacamque iugis hanc addidit arcem,
quae tibi iam Troia
sed tibi qui cursum uenti, quae fata dedere?
aut quisnam ignarum nostris deus appulit oris?
quid puer Ascanius? superatne et uescitur aura ?...
ecqua tamen puerost amissae cura parentis?
ecquid in antiquam uirtutem animosque uirilis
et pater Aeneas et auonculus excitat Hector ?'
talia fundebat lacrimans longosque ciebat
incassum fletus, cum sese a moenibus heros
Priamides multis Helenus comitantibus adfert
adgnoscitque suos laetusque ad limina ducit,
* et multum lacrimas uerba inter singula fundit.*
procedo, et paruam Troiam simulataque magnis
Pergama et arentem Xanthi cognomine riuom
adgnosco Scaeaeque amplector limina portae.
nec non et Teucri socia simul urbe fruuntur:
illos porticibus rex accipiebat in amplis:
aulai medio libabant pocula Bacchi
impositis auro dapibus paterasque tenebant.
Iamque dies alterque dies processit, et aurae
uela uocant tumidoque inflatur carbasus austro :
his uatem adgredior dictis ac talia quaeso:
'Troiugena, interpres diuom, qui numina Phoebi,
340. quae codd. P M, quem codd. F al. hoc hemistichium, suadente Maduigio, transtulimus ut uersum 336 sequeretur; quo facto, mutilorum in Aeneide uersuum iam nullus erit quin sententiam habeat perfectam. cf. 349, 497. post u. 339 indicauimus aliquid omissum uideri.
348. lacrimans cod. P. hunc u. R. transtulit, sed unc. incl., ut sequeretur uersum 343, legens haec multum lacrimans..., sed non medetur loco plane imperfecto, ad quem poetae cura reditura fuit, si diutius uixisset.
qui tripodas Clarii et laurus, qui sidera sentis
et uolucrum linguas et praepetis omina pinnae,
fare age (namque omnis cursum mihi prospera dixit religio, et cuncti suaserunt numine diui
Italiam petere et terras temptare repostas;
sola nouom dictuque nefas Harpyia Celaeno
prodigium canit et tristis denuntiat iras
obscenamque famem), quae prima pericula uito?
quidue sequens tantos possim superare labores ?'
hic Helenus caesis primum de more iuuencis
exorat pacem diuom uittasque resoluit
sacrati capitis, meque ad tua limina, Phoebe,
ipse manu multo suspensum numine ducit,
atque haec deinde canit diuino ex ore sacerdos :
'nate dea (nam te maioribus ire per altum
auspiciis manifesta fides, sic fata deum rex
sortitur uoluitque uices, is uertitur ordo),
pauca tibi e multis, quo tutior hospita lustres
aequora et Ausonio possis considere portu,
expediam dictis; prohibent nam cetera Parcae
scire Helenum farique uetat Saturnia Iuno.
principio Italiam, quam tu iam rere propinquam
uicinosque, ignare, paras inuadere portus,
longa procul longis uia diuidit inuia terris.
ante et Trinacria lentandus remus in unda
et salis Ausonii lustrandum nauibus aequor
infernique lacus Aeaeaeque insula Circae,
quam tuta possis urbem componere terra.
signa tibi dicam, tu condita mente teneto:
cum tibi sollicito secreti ad fluminis undam
litoreis ingens inuenta sub ilicibus sus
triginta capitum fetus enixa iacebit
alba solo recubans, albi circum ubera nati,
is locus urbis erit, requies ea certa laborum.
nec tu mensarum morsus horresce futuros:
fata uiam inuenient aderitque uocatus Apollo.
has autem terras Italique hanc litoris oram,
proxima quae nostri perfunditur aequoris aestu,
360. et ex cod. Med. Pierii (ut testatur Mayor in Diar. Philol.,
tacente R.) elicuit Maduigius. a codd. cet. abest.
purpureo uelare comas adopertus amictu,
nequa inter sanctos ignis in honore deorum
hostilis facies occurrat et omina turbet.
hunc socii morem sacrorum, hunc ipse teneto,
hac casti maneant in religione nepotes.
ast ubi digressum Siculae te admouerit orae
uentus, et angusti rarescent claustra Pelori,
laeua tibi tellus et longo laeua petantur
aequora circuitu, dextrum fuge litus et undas.
haec loca ui quondam et uasta conuolsa ruina
(tantum aeui longinqua ualet mutare uetustas)
dissiluisse ferunt. cum protinus utraque tellus
una foret, uenit medio ui pontus et undis
Hesperium Siculo latus abscidit, aruaque et urbes
litore diductas angusto interluit aestu.
dextrum Scylla latus, laeuom inplacata Charybdis
obsidet, atque imo barathri ter gurgite uastos
sorbet in abruptum fluctus rursusque sub auras
erigit alternos et sidera uerberat unda.
at Scyllam caecis cohibet spelunca latebris
ora exertantem et nauis in saxa trahentem.
prima hominis facies et pulchro pectore uirgo
pube tenus, postrema immani corpore pistrix
delphinum caudas utero commissa luporum..
praestat Trinacrii metas lustrare Pachyni
cessantem longos et circumflectere cursus,
quam semel informem uasto uidisse sub antro
Scyllam et caeruleis canibus resonantia saxa.
praeterea siqua est Heleno prudentia uati,
siqua fides, animum si ueris implet Apollo,
unum illud tibi, nate dea, proque omnibus unum praedicam et repetens iterumque iterumque monebo: Iunonis magnae primum prece numen adora,
Iunoni cane uota libens dominamque potentem
supplicibus supera donis, sic denique uictor
Trinacria finis Italos mittere relicta.
huc ubi delatus Cymaeam accesseris urbem
diuinosque lacus et Auerna sonantia siluis,
insanam uatem aspicies, quae rupe sub ima
fata canit foliisque notas et nomina mandat.
quaecumque in foliis descripsit carmina uirgo,
digerit in numerum atque antro seclusa relinquit.
illa manent immota locis neque ab ordine cedunt.
uerum eadem, uerso tenuis cum cardine uentus
impulit et teneras turbauit ianua frondes,
numquam deinde cauo uolitantia prendere saxo
nec reuocare situs aut iungere carmina curat:
inconsulti abeunt sedemque odere Sibyllae.
hic tibi nequa morae fuerint dispendia tanti,
quamuis increpitent socii et ui cursus in altum
uela uocet possisque sinus implere secundos,
quin adeas uatem precibusque oracula poscas
ipsa canat uocemque uolens atque ora resoluat.
illa tibi Italiae populos uenturaque bella
et quo quemque modo fugiasque ferasque laborem
expediet, cursusque dabit uenerata secundos.
haec sunt, quae nostra liceat te uoce moneri.
uade age et ingentem factis fer ad aethera Troiam.' Quae postquam uates sic ore effatus amico est,
dona dehinc auro grauia sectoque elephanto
imperat ad nauis ferri, stipatque carinis ingens argentum Dodonaeosque lebetas, loricam consertam hamis auroque trilicem
et conum insignis galeae cristasque comantis,
arma Neoptolemi. sunt et sua dona parenti. addit equos additque duces,
remigium supplet, socios simul instruit armis. Interea classem uelis aptare iubebat
Anchises, fieret uento mora nequa ferenti.
quem Phoebi interpres multo compellat honore : 'coniugio, Anchisa, Veneris dignate superbo, cura deum, bis Pergameis erepte ruinis,
ecce tibi Ausoniae tellus: hanc arripe uelis.
et tamen hanc pelago praeterlabare necessest: Ausoniae pars illa procul, quam pandit Apollo. uade' ait, 'o felix nati pietate. quid ultra prouehor et fando surgentis demoror austros?' nec minus Andromache digressu maesta supremo fert picturatas auri subtemine uestes
et Phrygiam Ascanio chlamydem, nec cedit honore, textilibusque onerat donis ac talia fatur:
'accipe et haec, manuum tibi quae monimenta mearum sint, puer, et longum Andromachae testentur amorem, coniugis Hectoreae. cape dona extrema tuorum, o mihi sola mei super Astyanactis imago. sic oculos, sic ille manus, sic ora ferebat, et nunc aequali tecum pubesceret aeuo.' hos ego digrediens lacrimis adfabar obortis : 'uiuite felices, quibus est fortuna peracta iam sua nos alia ex aliis in fata uocamur. uobis parta quies, nullum maris aequor arandum, arua neque Ausoniae semper cedentia retro quaerenda. effigiem Xanthi Troiamque uidetis, quam uestrae fecere manus melioribus, opto, auspiciis et quae fuerint minus obuia Grais. siquando Thybrim uicinaque Thybridis arua intraro gentique meae data moenia cernam, cognatas urbes olim populosque propinquos Epiro Hesperia, quibus idem Dardanus auctor atque idem casus, unam faciemus utramque Troiam animis; maneat nostros ea cura nepotes.' Prouehimur pelago uicina Ceraunia iuxta, unde iter Italiam cursusque breuissimus undis. sol ruit interea et montes umbrantur opaci. sternimur optatae gremio telluris ad undam sortiti remos, passimque in litore sicco corpora curamus: fessos sopor inrigat artus. necdum orbem medium Nox Horis acta subibat:
haut segnis strato surgit Palinurus et omnis
483. subtemine (codd. P a c) C. al. subtegmine (codd. G M al.) R. quod scribi certe potuit.
484. honore (codd. P a y1) R. honori (codd. G M b c y2) C. F. al., quod fortasse uerum, sed uarie explicatum est.
|