ergo auidus muros optatae molior urbis

Pergameamque uoco, et laetam cognomine gentem hortor amare focos arcemque attollere tectis. iamque fere sicco subductae litore puppes; conubiis aruisque nouis operata iuuentus;

135

iura domosque dabam, subito cum tabida membris
corrupto caeli tractu miserandaque uenit.
arboribusque satisque lues et letifer annus.
linquebant dulces animas aut aegra trahebant
corpora, tum steriles exurere Sirius agros,
arebant herbae et uictum seges aegra negabat.
rursus ad oraclum Ortygiae Phoebumque remenso
hortatur pater ire mari ueniamque precari,
quam fessis finem rebus ferat, unde laborum
temptare auxilium iubeat, quo uertere cursus.

140

145

Nox erat, et terris animalia somnus habebat : effigies sacrae diuom Phrygiique Penates, quos mecum ab Troia mediisque ex ignibus urbis extuleram, uisi ante oculos astare iacentis in somnis, multo manifesti lumine, qua se plena per insertas fundebat luna fenestras, tum sic adfari et curas his demere dictis: 'quod tibi delato Ortygiam dicturus Apollo est, hic canit, et tua nos en ultro ad limina mittit. nos te Dardania incensa tuaque arma secuti, nos tumidum sub te permensi classibus aequor idem uenturos tollemus in astra nepotes imperiumque urbi dabimus. tu moenia magnis magna para longumque fugae ne linque laborem. mutandae sedes. non haec tibi litora suasit Delius aut Cretae iussit considere Apollo. est locus, Hesperiam Grai cognomine dicunt, terra antiqua, potens armis atque ubere glaebae, Oenotri coluere uiri, nunc fama minores Italiam dixisse ducis de nomine gentem:

150

155

160

165

hae nobis propriae sedes, hinc Dardanus ortus Iasiusque pater, genus a quo principe nostrum. surge age et haec laetus longaeuo dicta parenti haud dubitanda refer, Corythum terrasque requirat Ausonias: Dictaea negat tibi Iuppiter arua.'

170

talibus attonitus uisis et uoce deorum

175

180

(nec sopor illud erat, sed coram adgnoscere uoltus uelatasque comas praesentiaque ora uidebar, tum gelidus toto manabat corpore sudor) corripio e stratis corpus tendoque supinas ad caelum cum uoce manus et munera libo intemerata focis. perfecto laetus honore Anchisen facio certum remque ordine pando. adgnouit prolem ambiguam geminosque parentes seque nouo ueterum deceptum errore locorum. tum memorat: 'nate, Iliacis exercite fatis, sola mihi talis casus Cassandra canebat. nunc repeto haec generi portendere debita nostro et saepe Hesperiam, saepe Itala regna uocare. sed quis ad Hesperiae uenturos litora Teucros crederet? aut quem tum uates Cassandra moueret? cedamus Phoebo et moniti meliora sequamur.' sic ait, et cuncti dicto paremus ouantes. hanc quoque deserimus sedem paucisque relictis uela damus uastumque caua trabe currimus aequor. Postquam altum tenuere rates nec iam amplius ullae apparent terrae, caelum undique et undique pontus, tum mihi caeruleus supra caput astitit imber

185

190

noctem hiememque ferens, et inhorruit unda tenebris. 195 continuo uenti uoluont mare magnaque surgunt aequora, dispersi iactamur gurgite uasto,

inuoluere diem nimbi et nox umida caelum
abstulit, ingeminant abruptis nubibus ignes.
excutimur cursu et caecis erramus in undis.
ipse diem noctemque negat discernere caelo
nec meminisse uiae media Palinurus in unda.
tris adeo incertos caeca caligine soles
erramus pelago, totidem sine sidere noctes.
quarto terra die primum se attollere tandem
uisa, aperire procul montis ac uoluere fumum.
uela cadunt, remis insurgimus, haut mora, nautae
adnixi torquent spumas et caerula uerrunt.
seruatum ex undis Strophadum me litora primum
excipiunt. Strophades Graio stant nomine dictae
insulae Ionio in magno, quas dira Celaeno

200

205

210

Harpyiaeque colunt aliae, Phineia postquam clausa domus mensasque metu liquere priores. tristius haut illis monstrum, nec saeuior ulla pestis et ira deum Stygiis sese extulit undis. uirginei uolucrum uoltus, foedissima uentris. proluuies uncaeque manus et pallida semper ora fame.

huc ubi delati portus intrauimus, ecce

laeta boum passim campis armenta uidemus
caprigenumque pecus nullo custode per herbas.
inruimus ferro, et diuos ipsumque uocamus
in partem praedamque Iouem: tum litore curuo
exstruimusque toros dapibusque epulamur opimis.
at subitae horrifico lapsu de montibus adsunt
Harpyiae et magnis quatiunt clangoribus alas,
diripiuntque dapes contactuque omnia foedant
immundo, tum uox taetrum dira inter odorem.
rursum in secessu longo sub rupe cauata

215

220

225

arboribus clausam circum atque horrentibus umbris

230

instruimus mensas arisque reponimus ignem : rursum ex diuerso caeli caecisque latebris

turba sonans praedam pedibus circumuolat uncis,

polluit ore dapes. sociis tunc arma capessant edico, et dira bellum cum gente gerendum.

235

haut secus ac iussi faciunt, tectosque per herbam
disponunt enses et scuta latentia condunt.
ergo ubi delapsae sonitum per curua dedcre
litora, dat signum specula Misenus ab alta

aere cauo. inuadunt socii et noua proelia temptant, 240 obscenas pelagi ferro foedare uolucres.

sed neque uim plumis ullam nec uolnera tergo accipiunt, celerique fuga sub sidera lapsae

semesam praedam et uestigia foeda relinquont.

una in praecelsa consedit rupe Celaeno, infelix uates, rumpitque hanc pectore uocem :

245

'bellum etiam pro caede boum stratisque iuuencis, Laomedontiadae, bellumne inferre paratis

et patrio Harpyias insontis pellere regno?

accipite ergo animis atque haec mea figite dicta,

250

quae Phoebo Pater omnipotens, mihi Phoebus Apollo

praedixit, uobis Furiarum ego maxima pando.
Italiam cursu petitis, uentisque uocatis
ibitis Italiam portusque intrare licebit;

sed non ante datam cingetis moenibus urbem,
quam uos dira fames nostraeque iniuria caedis
ambesas subigat malis absumere mensas.'
dixit, et in siluam pinnis ablata refugit.
at sociis subita gelidus formidine sanguis
deriguit cecidere animi, nec iam amplius armis
sed uotis precibusque iubent exposcere pacem,
siue deae seu sint dirae obscenaeque uolucres.
et pater Anchises passis de litore palmis
numina magna uocat meritosque indicit honores:
'di prohibete minas; di talem auertite casum
et placidi seruate pios.' tum litore funem
deripere excussosque iubet laxare rudentes.
tendunt uela noti; ferimur spumantibus undis,
qua cursum uentusque gubernatorque uocabat.
iam medio apparet fluctu nemorosa Zacynthos
Dulichiumque Sameque et Neritos ardua saxis.
effugimus scopulos Ithacae, Laertia regna,
et terram altricem saeui execramur Vlixi.
mox et Leucatae nimbosa cacumina montis
et formidatus nautis aperitur Apollo.

hunc petimus fessi et paruae succedimus urbi;
ancora de prora iacitur, stant litore puppes.
Ergo insperata tandem tellure potiti
lustramurque Ioui uotisque incendimus aras
Actiaque Iliacis celebramus litora ludis.
exercent patrias oleo labente palaestras
nudati socii, iuuat euasisse tot urbes
Argolicas mediosque fugam tenuisse per hostis.
interea magnum sol circumuoluitur annum,
et glacialis hiemps aquilonibus asperat undas:
aere cauo clipeum, magni gestamen Abantis,
postibus aduersis figo et rem carmine signo
6 AENEAS HAEC DE DANAIS VICTORIBVS ARMA.
linquere tum portus iubeo et considere transtris.
certatim socii feriunt mare et aequora uerrunt.
protinus aërias Phaeacum abscondimus arces

255

260

265

270

275

280

285

290

litoraque Epiri legimus portuque subimus Chaonio et celsam Buthroti accedimus urbem.

Hic incredibilis rerum fama occupat auris, Priamiden Helenum Graias regnare per urbes, coniugio Aeacidae Pyrrhi sceptrisque potitum, et patrio Andromachen iterum cessisse marito. obstipui, miroque incensum pectus amore compellare uirum et casus cognoscere tantos. progredior portu classes et litora linquens, sollemnis cum forte dapes et tristia dona ante urbem in luco falsi Simoentis ad undam

295

300

libabat cineri Andromache manisque uocabat

Hectoreum ad tumulum, uiridi quem caespite inanem
et geminas, causam lacrimis, sacrauerat aras.
ut me conspexit uenientem et Troïa circum
arma amens uidit, magnis exterrita monstris
deriguit uisu in medio, calor ossa reliquit,

305

labitur, et longo uix tandem tempore fatur. uerane te facies, uerus mihi nuntius adfers,

nate dea? uiuisne? aut, si lux alma recessit,

310

Hector ubi est?' dixit, lacrimasque effudit et omnem impleuit clamore locum. uix pauca furenti

subicio et raris turbatus uocibus hisco:

'uiuo equidem, uitamque extrema per omnia duco; 315 ne dubita, nam uera uides.

heu quis te casus deiectam coniuge tanto

excipit, aut quae digna satis fortuna reuisit?

Hectoris Andromache Pyrrhin conubia seruas?'
deiecit uoltum et demissa uoce locuta est:
'o felix una ante alias Priameia uirgo,
hostilem ad tumulum Troiae sub moenibus altis

320

iussa mori, quae sortitus non pertulit ullos nec uictoris eri tetigit captiua cubile!

nos patria incensa diuersa per aequora uectae stirpis Achilleae fastus iuuenemque superbum,

325

319. Andromache codd. plur. Andromachen cod. c, et in M spatium relictum. dubitasse ueteres nominatiuusne an accusatiuus legendus sit testatur Seruius. nos edidimus ut W. G. F., quibus interrogatio uidetur esse non incusantis sed miserantis. reuisit Hectoris Andromachen? L. C. uocatiuus apud R. languet.