ter conatus ibi collo dare bracchia circum;
ter frustra comprensa manus effugit imago,
par leuibus uentis uolucrique simillima somno.
sic demum socios consumpta nocte reuisɔ.

Atque hic ingentem comitum adfluxisse nouorum
inuenio admirans numerum, matresque uirosque,
collectam exilio pubem, miserabile uolgus.
undique conuenere, animis opibusque parati,
in quascumque uelim pelago deducere terras.
iamque iugis summae surgebat Lucifer Idae
ducebatque diem, Danaique obsessa tenebant
limina portarum, nec spes opis ulla dabatur:
cessi et sublato montes genitore petiui.

795

800

In u. 56 quod edidimus habent tres codd. (M P R) W. C. R. al. sed 'stares' H., 'maneret' Seru. al.

sen

In u. 136 coniecit Heynius, recepit Hauptius, 'dum uela, darent si forte, dedissent,' quod a Vergilio scribi potuisse non credimus. tentia subtilis est, ita fortasse interpretanda: 'delitui tantum temporis quantum abiturum putaui ante quam Grai uela darent, si forte eo interuallo consilium uela dandi re uera exsecuti essent.' cf. u. 756.

In u. 346 non recte se habet Praeteritum 'audierit,' si pendet a uerbis 'uenerat,' 'ferebat;' recte, si refertur ad priora 'addunt,' 'adglomerant,' quocirca quae intercedunt in parenthesi posuimus. cf. omnino VI. 590, I, IX. 727-9.

K. V.

P. VERGILI MARONIS

AENEIDOS

LIBER TERTIVS.

Postquam res Asiae Priamique euertere gentem inmeritam uisum superis ceciditque superbum Ilium et omnis humo fumat Neptunia Troia, diuersa exilia et desertas quaerere terras auguriis agimur diuom, classemque sub ipsa Antandro et Phrygiae molimur montibus Idae incerti quo fata ferant, ubi sistere detur, contrahimusque uiros. uix prima inceperat aestas, et pater Anchises dare fatis uela iubebat, litora cum patriae lacrimans portusque relinquo et campos, ubi Troia fuit. feror exul in altum cum sociis gnatoque Penatibus et magnis Dis.

Terra procul uastis colitur Mauortia campis, Thraces arant, acri quondam regnata Lycurgo, hospitium anticum Troiae sociique Penates, dum fortuna fuit. feror huc, et litore curuo moenia prima loco fatis ingressus iniquis, Aeneadasque meo nomen de nomine fingo.

Sacra Dionaeae matri diuisque ferebam auspicibus coeptorum operum, superoque nitentem caelicolum regi mactabam in litore taurum. forte fuit iuxta tumulus, quo cornea summo uirgulta et densis hastilibus horrida myrtus. accessi, uiridemque ab humo conuellere siluam conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras,

5

ΙΟ

15

20

25

horrendum et dictu uideo mirabile monstrum.
nam quae prima solo ruptis radicibus arbos
uellitur, huic atro liquuntur sanguine guttae
et terram tabo maculant. mihi frigidus horror
membra quatit, gelidusque coit formidine sanguis.
rursus et alterius lentum conuellere uimen
insequor et causas penitus temptare latentis:
ater et alterius sequitur de cortice sanguis.
multa mouens animo Nymphas uenerabar agrestis
Gradiuomque patrem, Geticis qui praesidet aruis,
rite secundarent uisus omenque leuarent.
tertia sed postquam maiore hastilia nisu
adgredior genibusque aduersae obluctor harenae,
(eloquar an sileam ?) gemitus lacrimabilis imo
auditur tumulo, et uox reddita fertur ad auris :
'quid miserum, Aenea, laceras? iam parce sepulto,
parce pias scelerare manus: non me tibi Troia
externum tulit aut cruor hic de stipite manat
(heu fuge crudelis terras, fuge litus auarum):
nam Polydorus ego: hic confixum ferrea texit
telorum seges et iaculis increuit acutis.'
tum uero ancipiti mentem formidine pressus

30

35

40

45

obstipui steteruntque comae et uox faucibus haesit. Hunc Polydorum auri quondam cum pondere magno infelix Priamus furtim mandarat alendum Thraeicio regi, cum iam diffideret armis

50

Dardaniae cingique urbem obsidione uideret.
ille, ut opes fractae Teucrum, et Fortuna recessit,
res Agamemnonias uictriciaque arma secutus
fas omne abrumpit: Polydorum obtruncat et auro
ui potitur. quid non mortalia pectora cogis,
auri sacra fames? postquam pauor ossa reliquit,
delectos populi ad proceres primumque parentem
monstra deum refero et quae sit sententia posco.
omnibus idem animus, scelerata excedere terra,
linqui pollutum hospitium et dare classibus austros.
ergo instauramus Polydoro funus, et ingens
aggeritur tumulo tellus; stant manibus arae
caeruleis maestae uittis atraque cupresso,

61. linqui (codd. opt.) R. C. al. linquere Donat.

55

60

et circum Iliades crinem de more solutae; inferimus tepido spumantia cymbia lacte sanguinis et sacri pateras, animamque sepulchro condimus et magna supremum uoce ciemus. inde ubi prima fides pelago placataque uenti

65

75

dant maria et lenis crepitans uocat Auster in altum, 70 deducunt socii nauis et litora complent. prouehimur portu terraeque urbesque recedunt. Sacra mari colitur medio gratissima tellus Nereidum matri et Neptuno Aegaeo, quam pius Arquitenens oras et litora circum errantem Mycono e celsa Gyaroque reuinxit. immotamque coli dedit et contemnere uentos. huc feror, haec fessos tuto placidissima portu accipit. egressi ueneramur Apollinis urbem. rex Anius, rex idem hominum Phoebique sacerdos, uittis et sacra redimitus tempora lauro occurrit, ueterem Anchisen adgnoscit amicum. iungimus hospitio dextras et tecta subimus.

80

༡༠

Templa dei saxo uenerabar structa uetusto : 'da propriam, Thymbraee, domum; da moenia fessis 85 et genus et mansuram urbem; serua altera Troiae Pergama, reliquias Danaum atque immitis Achilli. quem sequimur? quoue ire iubes? ubi ponere sedes? da, pater, augurium atque animis inlabere nostris.' uix ea fatus eram: tremere omnia uisa repente, liminaque laurusque dei, totusque moueri mons circum et mugire adytis cortina reclusis. summissi petimus terram, et uox fertur ad auris : 'Dardanidae duri, quae uos a stirpe parentum prima tulit tellus, eadem uos ubere laeto accipiet reduces. antiquam exquirite matrem. hic domus Aeneae cunctis dominabitur oris, et nati natorum et qui nascentur ab illis.'

95

75. Arquitenens (codd.) R. F. al. Arcitenens C. Br. 76. Mycono e scite elicit W. ex codd. diuersitate, consentientibus R. C. F. al. praepositionem omittunt L. T. Br. Haupt, Wunderlich. 82. adgnouit (codd. plur.) R. L. adgnoscit (M c) W. C. Br. al. Praeteritum ut minus obuium hic praeferri potuit, nisi ansam ei dare uisum esset praecedens incerti temporis occurrit.

haec Phoebus; mixtoque ingens exorta tumultu
laetitia, et cuncti quae sint ea moenia quaerunt,
quo Phoebus uocet errantis iubeatque reuerti.
tum genitor, ueterum uoluens monimenta uirorum,
"audite, o proceres,' ait 'et spes discite uestras.
Creta Iouis magni medio iacet insula ponto,
mons Idaeus ubi et gentis cunabula nostrae.
centum urbes habitant magnas, uberrima regna;
maximus unde pater, si rite audita recordor,
Teucrus Rhoeteas primum est aduectus in oras
optauitque locum regno. nondum Ilium et arces
Pergameae steterant; habitabant uallibus imis.
hinc Mater cultrix Cybeli Corybantiaque aera
Idaeumque nemus; hinc fida silentia sacris,
et iuncti currum dominae subiere leones.
ergo agite, et diuom ducunt qua iussa sequamur,
placemus uentos et Cnosia regna petamus.
nec longo distant cursu: modo Iuppiter adsit,
tertia lux classem Cretaeis sistet in oris.'
sic fatus meritos aris mactauit honores,
taurum Neptuno, taurum tibi, pulcher Apollo,
nigram Hiemi pecudem, Zephyris felicibus albam.
Fama uolat pulsum regnis cessisse paternis.
Idomenea ducem, desertaque litora Cretae,
hoste uacare domos sedesque astare relictas.
linquimus Ortygiae portus pelagoque uolamus,
bacchatamque iugis Naxon uiridemque Donusam,
Olearon niueamque Paron sparsasque per aequor
Cycladas et crebris legimus freta concita terris.
nauticus exoritur uario certamine clamor;
hortantur socii Cretam proauosque petamus.
prosequitur surgens a puppi uentus euntis,
et tandem antiquis Curetum adlabimur oris.

III.

Cybele codd. plur., unde Cybelae edd. plur., at Cybeli R. cx codd. aliquibus, quem nos secuti sumus. cf. enim XI. 768.

123. domum et domos uarie dant codd. sed plurali opus esse uidetur. 125, 6. Naxon... Olearon... Paron. Graecae terminationes on et Latinae um paria fere codd. testimonia habent. et Oliaron (Oliarum) codd. aliqui.

127. concita (codd. fere omn.) W. F. G. T. R. in Ed. mai. sed consita (cod. unus et alter) Heins. Henry, Peerlk. C. R. in Ed. min.