iam flammae tulerint inimicus et hauserit ensis.
non tibi Tyndaridis facies inuisa Lacaenae
culpatusue Paris, diuom inclementia, diuom,
has euertit opes sternitque a culmine Troiam.
aspice (namque omnem, quae nunc obducta tuenti
mortalis hebetat uisus tibi et umida circum
caligat, nubem eripiam; tu nequa parentis
iussa time neu praeceptis parere recusa):
hic, ubi disiectas moles auolsaque saxis

saxa uides mixtoque undantem puluere fumum,
Neptunus muros magnoque emota tridenti
fundamenta quatit totamque a sedibus urbem
eruit. hic Iuno Scaeas saeuissima portas

prima tenet, sociumque furens a nauibus agmen
ferro accincta uocat.

iam summas arces Tritonia, respice, Pallas
insedit, limbo effulgens et Gorgone saeua.
ipse pater Danais animos uiresque secundas
sufficit, ipse deos in Dardana suscitat arma.
eripe, nate, fugam, finemque inpone labori.
nusquam abero et tutum patrio te limine sistam.'
dixerat, et spissis noctis se condidit umbris.
apparent dirae facies inimicaque Troiae
numina magna deum.

600

605

610

615

620

Tum uero omne mihi uisum considere in ignis Ilium et ex imo uerti Neptunia Troia;

625

ac ueluti summis antiquam in montibus ornum
cum ferro accisam crebrisque bipennibus instant
eruere agricolae certatim, illa usque minatur
et tremefacta comam concusso uertice nutat,
uolneribus donec paulatim euicta supremum
congemuit traxitque iugis auolsa ruinam.
descendo, ac ducente deo flammam inter et hostis
expedior; dant tela locum flammaeque recedunt.

Atque ubi iam patriae peruentum ad limina sedis
antiquasque domos, genitor, quem tollere in altos
optabam primum montis primumque petebam,
abnegat excisa uitam producere Troia
exiliumque pati. uos o, quibus integer aeui
sanguis' ait 'solidaeque suo stant robore uires,

630

635

640

uos agitate fugam.

me si caelicolae uoluissent ducere uitam,
has mihi seruassent sedes. satis una superque
uidimus excidia et captae superauimus urbi.
sic o sic positum adfati discedite corpus.

ipse manu mortem inueniam; miserebitur hostis
exuuiasque petet. facilis iactura sepulchri.
iam pridem inuisus diuis et inutilis annos

645

demoror, ex quo me diuom pater atque hominum rex fulminis adflauit uentis et contigit igni.'

650

655

660

Talia perstabat memorans, fixusque manebat. nos contra effusi lacrimis coniunxque Creusa Ascaniusque omnisque domus, ne uertere secum cuncta pater fatoque urguenti incumbere uellet. abnegat, inceptoque et sedibus haeret in isdem. rursus in arma feror, mortemque miserrimus opto. nam quod consilium aut quae iam fortuna dabatur ? 'men efferre pedem, genitor, te posse relicto sperasti, tantumque nefas patrio excidit ore? si nihil ex tanta superis placet urbe relinqui, et sedet hoc animo, perituraeque addere Troiae teque tuosque iuuat, patet isti ianua leto, iamque aderit multo Priami de sanguine Pyrrhus, gnatum ante ora patris, patrem qui obtruncat ad aras. hoc erat, alma parens, quod me per tela, per ignis eripis, ut mediis hostem in penetralibus utque Ascanium patremque meum iuxtaque Creusam alterum in alterius mactatos sanguine cernam ? arma, uiri, ferte arma; uocat lux ultima uictos. reddite me Danais, sinite instaurata reuisam proelia. numquam omnes hodie moriemur inulti.' Hinc ferro accingor rursus clipeoque sinistram insertabam aptans meque extra tecta ferebam. ecce autem complexa pedes in limine coniunx haerebat, paruumque patri tendebat Iulum: 'si periturus abis, et nos rape in omnia tecum; sin aliquam expertus sumptis spem ponis in armis, hanc primum tutare domum. cui paruus Iulus, cui pater et coniunx quondam tua dicta relinquor?' Talia uociferans gemitu tectum omne replebat,

665

670

675

cum subitum dictuque oritur mirabile monstrum.
namque manus inter maestorumque ora parentum
ecce leuis summo de uertice uisus Iuli
fundere lumen apex, tactuque innoxia mollis
lambere flamma comas et circum tempora pasci.
nos pauidi trepidare metu, crinemque flagrantem
excutere et sanctos restinguere fontibus ignes,
at pater Anchises oculos ad sidera laetus
extulit, et caelo palmas cum uoce tetendit:
'Iuppiter omnipotens, precibus si flecteris ullis,
aspice nos hoc tantum; et, si pietate meremur,

680

685

690

da deinde auxilium, Pater, atque haec ominą firma.'
Vix ea fatus erat senior, subitoque fragore
intonuit laeuom, et de caelo lapsa per umbras
stella facem ducens multa cum luce cucurrit.
illam, summa super labentem culmina tecti,
cernimus Idaea claram se condere silua
signantemque uias; tum longo limite sulcus
dat lucem, et late circum loca sulpure fumant.

695

hic uero uictus genitor se tollere ad auras:

adfaturque deos et sanctum sidus adorat.

700

‘iam iam nulla morast; sequor et qua ducitis adsum. di patrii, seruate domum, seruate nepotem.

uestrum hoc augurium, uestroque in numine Troiast.

cedo equidem nec, nate, tibi comes ire recuso.' dixerat ille, et iam per moenia clarior ignis auditur, propiusque aestus incendia uoluunt.

705

'ergo age, care pater, ceruici inponere nostrae ;

ipse subibo umeris, nec me labor iste grauabit.

quo res cumque cadent, unum et commune periclum,

una salus ambobus erit. mihi paruus Iulus

710

sit comes, et longe seruet uestigia coniunx.

uos, famuli, quae dicam animis aduertite uestris.

est urbe egressis tumulus templumque uetustum desertae Cereris iuxtaque antiqua cupressus religione patrum multos seruata per annos:

715

690. Ita scribunt W. R. L. sed aspice nos; hoc tantum; C. F. Br. interpretamur autem: hoc tantum momento temporis aspice nos, et, si meritos uides, da deinde auxilium.'

691. augurium (Probus) R. F. auxilium (codd.) W. C. al.

hanc ex diuerso sedem ueniemus in unam.

tu, genitor, cape sacra manu patriosque Penatis ; me, bello e tanto digressum et caede recenti,

attrectare nefas, donec me flumine uiuo

abluero.'

haec fatus latos umeros subiectaque colla
ueste super fuluique insternor pelle leonis,
succedoque oneri; dextrae se paruus Iulus
inplicuit sequiturque patrem non passibus aequis ;
pone subit coniunx. ferimur per opaca locorum ;
et me, quem dudum non ulla iniecta mouebant
tela neque aduerso glomerati ex agmine Grai,
nunc omnes terrent aurae, sonus excitat omnis
suspensum et pariter comitique onerique timentem.
iamque propinquabam portis omnemque uidebar
euasisse uiam, subito cum creber ad auris

720

725

730

uisus adesse pedum sonitus, genitorque per umbram prospiciens 'nate' exclamat, 'fuge, nate; propinquant: ardentis clipeos atque aera micantia cerno.'

hic mihi nescio quod trepido male numen amicum 735 confusam eripuit mentem. namque auia cursu dum sequor et nota excedo regione uiarum, heu misero coniunx fatone erepta Creusa substitit errauitne uia seu lassa resedit

incertum nec post oculis est reddita nostris,

nec prius amissam respexi animumue reflexi,

740

quam tumulum antiquae Cereris sedemque sacratam
uenimus; hic demum collectis omnibus una
defuit et comites natumque uirumque fefellit.

quem non incusaui amens hominumque deorumque 745 aut quid in euersa uidi crudelius urbe?

Ascanium Anchisenque patrem Teucrosque Penatis. commendo sociis et curua ualle recondo.

ipse urbem repeto et cingor fulgentibus armis. stat casus renouare omnis omnemque reuerti per Troiam et rursus caput obiectare periclis.

750

738. fato mi erepta R. ex coni. sed nihil mutandum: ait enim V. Creusa substitit, incertum fatone erepta mihi misero, errauitne seu resedit;' quae duo uerba per syncopen contracta sunt pro 'errauerit,' 'resederit.'..

principio muros obscuraque limina portae,
qua gressum extuleram, repeto, et uestigia retro
obseruata sequor per noctem et lumine lustro.
horror ubique animo, simul ipsa silentia terrent.
inde domum, si forte pedem, si forte tulisset,

755

me refero. inruerant Danai et tectum omne tenebant.

ilicet ignis edax summa ad fastigia uento

uoluitur, exsuperant flammae, furit aestus ad auras.

procedo et Priami sedes arcemque reuiso.

760

et iam porticibus uacuis Iunonis asylo

custodes lecti Phoenix et dirus Vlixes

praedam adseruabant. huc undique Troïa gaza incensis erepta adytis mensaeque deorum

crateresque auro solidi captiuaque uestis

765

congeritur. pueri et pauidae longo ordine matres

stant circum.

ausus quin etiam uoces iactare per umbram

impleui clamore uias, maestusque Creusam

nequiquam ingeminans iterumque iterumque uocaui. 770 quaerenti et tectis urbis sine fine ruenti

infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae uisa mihi ante oculos et nota maior imago.

obstipui, steteruntque comae et uox faucibus haesit.

tum sic adfari et curas his demere dictis:

o dulcis coniunx? non haec sine numine diuom

'quid tantum insano iuuat indulgere dolori,

eueniunt; nec te hinc comitem asportare Creusam fas aut ille sinit superi regnator Olympi.

775

longa tibi exilia, et uastum maris aequor arandum: 780 et terram Hesperiam uenies, ubi Lydius arua

inter opima uirum leni fluit agmine Thybris.

illic res laetae regnumque et regia coniunx parta tibi: lacrimas dilectae pelle Creusae.

non ego Myrmidonum sedes Dolopumue superbas
aspiciam aut Grais seruitum matribus ibo
Dardanis et diuae Veneris nurus;

785

sed me magna deum Genetrix his detinet oris. iamque uale et nati serua communis amorem.'

haec ubi dicta dedit, lacrimantem et multa uolentem 790 dicere deseruit, tenuisque recessit in auras.