armorum facie et Graiarum errore iubarum.
tum Danai gemitu atque ereptae uirginis ira
undique collecti inuadunt, acerrimus Aiax
et gemini Atridae Dolopumque exercitus omnis,
aduersi rupto ceu quondam turbine uenti
confligunt, Zephyrusque Notusque et laetus Eois
Eurus equis; stridunt siluae, saeuitque tridenti
spumeus atque imo Nereus ciet aequora fundo.
illi etiam, siquos obscura nocte per umbram
fudimus insidiis totaque agitauimus urbe,
apparent; primi clipeos mentitaque tela
adgnoscunt atque ora sono discordia signant.
ilicet obruimur numero; primusque Coroebus
Penelei dextra Diuae armipotentis ad aram
procumbit; cadit et Rhipeus, iustissimus unus
qui fuit in Teucris et seruantissimus aequi;
dis aliter uisum; pereunt Hypanisque Dymasque
confixi a sociis; nec te tua plurima, Panthu,
labentem pietas nec Apollinis infula texit.
Iliaci cineres et flamma extrema meorum,
testor, in occasu uestro nec tela nec ullas
uitauisse uices Danaum et, si fata fuissent
ut caderem, meruisse manu. diuellimur inde
Iphitus et Pelias mecum, quorum Iphitus aeuo
iam grauior, Pelias et uolnere tardus Vlixi,
protinus ad sedes Priami clamore uocati.

415

420

425

430

435

hic uero ingentem pugnam, ceu cetera nusquam bella forent, nulli tota morerentur in urbe,

sic Martem indomitum Danaosque ad tecta ruentis

440

cernimus obsessumque acta testudine limen. haerent parietibus scalae, postisque sub ipsos

nituntur gradibus, clipeosque ad tela sinistris protecti obiciunt, prensant fastigia dextris. Dardanidae contra turris ac tecta domorum

445

culmina conuellunt; his se, quando ultima cernunt,

422. Priami R., quia in cod. P spatium litterae relictum est: primi cet. codd. editt. omn.

433, 4.

Commate post fuissent distinguit R., non post caderem. 445. tecta (codd. et Gramm. plures) C. F. al. tota habent aliqui codd. a pr. m. quod edidit R. sed languere uidetur.

extrema iam in morte parant defendere telis,
auratasque trabes, ueterum decora alta parentum,
deuoluont; alii strictis mucronibus imas
obsedere fores, has seruant agmine denso.
instaurati animi regis succurrere tectis
auxilioque leuare uiros uimque addere uictis.
Limen erat caecaeque fores et peruius usus
tectorum inter se Priami, postesque relicti
a tergo, infelix qua se, dum regna manebant,
saepius Andromache ferre incomitata solebat
ad soceros et auo puerum Astyanacta trahebat.
euado ad summi fastigia culminis, unde
tela manu miseri iactabant inrita Teucri.
turrim in praecipiti stantem summisque sub astra
eductam tectis, unde omnis Troia uideri
et Danaum solitae naues et Achaica castra,
adgressi ferro circum, qua summa labantis
iuncturas tabulata dabant, conuellimus altis
sedibus inpulimusque: ea lapsa repente ruinam
cum sonitu trahit et Danaum super agmina late
incidit. ast alii subeunt, nec saxa nec ullum
telorum interea cessat genus.

450

455

460

465

Vestibulum ante ipsum primoque in limine Pyrrhus exultat, telis et luce coruscus aëna;

470

qualis ubi in lucem coluber mala gramina pastus,

frigida sub terra tumidum quem bruma tegebat,

nunc positis nouus exuuiis nitidusque iuuenta

lubrica conuoluit sublato pectore terga,

arduus ad solem, et linguis micat ore trisulcis.

475

una ingens Periphas et equorum agitator Achillis,

armiger Automedon, una omnis Scyria pubes

succedunt tecto, et flammas ad culmina iactant.
ipse inter primos correpta dura bipenni
limina perrumpit, postisque a cardine uellit
aeratos; iamque excisa trabe firma cauauit
robora et ingentem lato dedit ore fenestram.
apparet domus intus et atria longa patescunt,
apparent Priami et ueterum penetralia regum,

448. alta (codd. M al.) edd. plur. illa (codd. P al.) R.
465. ea lapsa (codd. plur.) edd. plur. elapsa (cod. P) R.

480

armatosque uident stantis in limine primo.

At domus interior gemitu miseroque tumultu miscetur, penitusque cauae plangoribus aedes femineis ululant; ferit aurea sidera clamor. tum pauidae tectis matres ingentibus errant, amplexaeque tenent postes atque oscula figunt. instat ui patria Pyrrhus: nec claustra nec ipsi custodes sufferre ualent; labat ariete crebro ianua, et emoti procumbunt cardine postes ; fit uia ui; rumpunt aditus primosque trucidant immissi Danai et late loca milite complent. non sic, aggeribus ruptis cum spumeus amnis exiit oppositasque euicit gurgite moles, fertur in arua furens cumulo camposque per omnis cum stabulis armenta trahit. uidi ipse furentem caede Neoptolemum geminosque in limine Atridas,

485

490

495

500

uidi Hecubam centumque nurus Priamumque per aras

sanguine foedantem quos ipse sacrauerat ignis. quinquaginta illi thalami, spes ampla nepotum, barbarico postes auro spoliisque superbi

procubuere; tenent Danai, qua deficit ignis.

505

Forsitan et Priami fuerint quae fata requiras.

urbis uti captae casum conuolsaque uidit

limina tectorum et medium in penetralibus hostem,

arma diu senior desueta trementibus aeuo

circumdat nequiquam umeris et inutile ferrum

510

cingitur ac densos fertur moriturus in hostis.
aedibus in mediis nudoque sub aetheris axe
ingens ara fuit iuxtaque ueterrima laurus,
incumbens arae atque umbra complexa Penates.
hic Hecuba et natae nequiquam altaria circum,
praecipites atra ceu tempestate columbae,
condensae et diuom amplexae simulacra sedebant.
ipsum autem sumptis Priamum iuuenalibus armis
ut uidit,quae mens tam dira, miserrime coniunx,
impulit his cingi telis? aut quo ruis?' inquit.
'non tali auxilio nec defensoribus istis

515

520

tempus eget, non, si ipse meus nunc adforet Hector.
huc tandem concede; haec ara tuebitur omnis,
aut moriere simul.' sic ore effata recepit

ad sese et sacra longaeuom in sede locauit.

525

Ecce autem elapsus Pyrrhi de caede Polites, unus natorum Priami, per tela, per hostis porticibus longis fugit et uacua atria lustrat saucius. illum ardens infesto uolnere Pyrrhus insequitur, iam iamque manu tenet et premit hasta. ut tandem ante oculos euasit et ora parentum, concidit ac multo uitam cum sanguine fudit.

530

hic Priamus, quamquam in media iam morte tenetur, non tamen abstinuit, nec uoci iraeque pepercit.

'at tibi pro scelere' exclamat, 'pro talibus ausis
di, siqua est caelo pietas, quae talia curet,
persoluant grates dignas et praemia reddant
debita, qui nati coram me cernere letum
fecisti et patrios foedasti funere uoltus.
at non ille, satum quo te mentiris, Achilles

535

540

talis in hoste fuit Priamo; sed iura fidemque

supplicis erubuit, corpusque exangue sepulchro
reddidit Hectoreum, meque in mea regna remisit.'
sic fatus senior, telumque inbelle sine ictu
coniecit, rauco quod protinus aere repulsum,
et summo clipei nequiquam umbone pependit.
cui Pyrrhus 'referes ergo haec et nuntius ibis
Pelidae genitori. illi mea tristia facta
degeneremque Neoptolemum narrare memento:
nunc morere.' hoc dicens altaria ad ipsa trementem

545

550

traxit et in multo lapsantem sanguine nati,

inplicuitque coma laeuam, dextraque coruscum extulit ac lateri capulo tenus abdidit ensem.

haec finis Priami, fatorum hic exitus illum

sorte tulit, Troiam incensam et prolapsa uidentem

555

Pergama, tot quondam populis terrisque superbum regnatorem Asiae. iacet ingens litore truncus auolsumque umeris caput et sine nomine corpus. At me tum primum saeuus circumstetit horror. obstipui; subiit cari genitoris imago,

560.

ut regem aequaeuom crudeli uolnere uidi

uitam exhalantem; subiit deserta Creusa

552. comam laeua codd. plur. coma laeuam (cod. P) R.

554. Priami, R. L. F. cett. comma post fatorum posuerunt.

et direpta domus et parui casus Iuli.

respicio et, quae sit me circum copia, lustro. deseruere omnes defessi, et corpora saltu

565

ad terram misere aut ignibus aegra dedere.

* Iamque adeo super unus eram, cum limina Vestae
seruantem et tacitam secreta in sede latentem
Tyndarida aspicio; dant claram incendia lucem
erranti passim que oculos per cuncta ferenti.
illa sibi infestos euersa ob Pergama Teucros
et poenas Danaum et deserti coniugis iras
praemetuens, Troiae et patriae communis Erinys,
abdiderat sese atque aris inuisa sedebat.

570

exarsere ignes animo; subit ira cadentem

575

ulcisci patriam et sceleratas sumere poenas.

scilicet haec Spartam incolumis patriasque Mycenas

extinxisse nefas tamen et sumpsisse merentis laudabor poenas, animumque explesse iuuabit ultricis flammae et cineres satiasse meorum. talia iactabam et furiata mente ferebar,*

585

cum mihi se, non ante oculis tam clara, uidendam
obtulit et pura per noctem in luce refulsit
alma parens, confessa deam qualisque uideri
caelicolis et quanta solet, dextraque prehensum
continuit, roseoque haec insuper addidit ore:
'nate, quis indomitas tantus dolor excitat iras?
quid furis aut quonam nostri tibi cura recessit?
non prius aspicies, ubi fessum aetate parentem
liqueris Anchisen, superet coniunxne Creusa
Ascaniusque puer? quos omnis undique Graiae
circum errant acies et, ni mea cura resistat,

590

595

567-588. A codd. antiquissimis omnibus absunt hi uersus, qui sublati esse dicuntur a Vario et Tucca quasi contrarii essent loco libri VI. 511 squ. uid. Seruium in h. 1. mire autem Vergiliani sunt.