Ipse mihi nuper Libycis tu testis in undis,

Quam molem subito excierit. Maria omnia cœlo

790

Miscuit, Æoliis nequicquam freta procellis,

In regnis hoc ausa tuis.

Per scelus ecce etiam Trojanis matribus actis
Exussit foede puppes; et classe subegit
Amissa socios ignotæ linquere terræ.

Quod superest; oro, liceat dare tuta per undas
Vela tibi! liceat Laurentem attingere Tybrim!
Si concessa peto, si dant ea monia Parcæ.

Tum Saturnius hæc domitor maris edidit alti :
Fas omne est, Cytherea, meis te fidere regnis,

795

800

pestatem in mari Libyco: confudit omnia maria cum cœlo, frustra confidens ventis Eoliis: ausa est hoc in tua ditione. O crimen! en etiam impulsis mulieribus Trojanis incendit fœde naves, et coëgit cives amissa classe relinquere eas mulieres in peregrina regione. Quod spectat ad reliqua: precor; liceat Trojanis committere tibi per undas vela secura, liceat pervenire ad Tybrim Laurentem: siquidem peto res concessas, siquidem Parcæ et fata dant illis eas urbes. Tunc filius Saturni, rector profundi maris, protulit ista: O Venus, omnino æquum est te confidere meo imperio,

hocc' ausa.

lect. sit an Hugen. furores Medic. a m. pr.-789. testis L. tu nuper Ven.790. Quam subito molem exc. Oblong. Pier. Quam m. exc. subito alii Pier. exierit Rom. excierint subito Ven.-791. nequiquam fragm. Vatic.-792. hæc tres Burm. cum Goth. sec. hoc caussa alter Menag. Forte, ait Burm., pro Quid tamen solennius, quam librarios tali sonorum geminatione peccare?-793. Per scelus Pier. et Heins. e melioribus. adde fragm. Vatic. et cod. Vatic. laudatum Benedicto. Vulgo: Proh scelus! variatione et alibi obvia. v. Heins. ad Ovid. Ep. x, 6. Sed Per scelus si legitur, junctura fieri potest duplici modo; aut per scelus exussit, scelere, sceleste; quod per se recte fiet; nam est usus is Toû per. Sic, Jovem supplex per vota precatus 1X, 624 votis. Ita vero videtur duriter dici: matribus actis simpliciter, pro in furorem actis. nisi est simpliciter, adactis, impulsis. Aut jungi potest: Per scelus actis, uti per omne nefas aliquis ruere dicitur. In Goth. sec. In scelus.-794. Excussit aliquot Burm. cum Medic. a m. pr. et Gud. a m. pr. f. naves Sprot. peregit alter Menag.-795. A. hos socios Sprot. a m. sec. ignota l. terra Medic. Gud. a m. pr. et Mentel. pr. cum Rom. et parte Pier. librorum. Minus bene, et ex vulgari ratione.-797. sibi alt. Hamburg., nullus tuas: quod quantum malim lectum! Laurentum Wall. tingere, erasa ad, Dorvill., et sic a m. pr. fragm. Vatic.798. Si c. rogo Erf. a m. pr. dent hæc Ven. dent mihi Hugen. et Zulich. numina Bigot. m. fata Wall. a m. pr. v. Burm.—799. Cum pr.

NOTÆ

790 Molem] Cumulos fluctuum, tempestate suscitatos. Sic En. I. 138. Neptunus increpat ventos: Tantas audetis tollere moles? De Parcis, quæ pro fato sumuntur, Æn. 1. 26. De Neptu

no, Saturni filio, Æn. 1. 129.

800 Cytherea, &c.] De hoc Veneris nomine, Æn. 1. 261. De ejus genere ét ortu e spuma maris, Æn. 1. 260. ·

Unde genus ducis. Merui quoque; sæpe furores
Compressi et rabiem tantam cœlique marisque.
Nec minor in terris, Xanthum Simoëntaque testor,
Æneæ mihi cura tui. Cum Troia Achilles
Exanimata sequens impingeret agmina muris,
Millia multa daret leto, gemerentque repleti
Amnes, nec reperire viam atque evolvere posset
In mare se Xanthus: Pelidæ tunc ego forti
Congressum Æneam, nec Dis nec viribus æquis,
Nube cava rapui: cuperem cum vertere ab imo
Structa meis manibus perjuræ monia Troja.
Nunc quoque mens eadem perstat mihi: pelle timorem.

805

810

unde accepisti ortum; hoc etiam merui: sæpe repressi furores et rabiem immanem cæli et maris. Nec minor cura est mihi Enea tui in terris, testes appello Xanthum et Simventa. Quando Achilles persequens turmas Trojanas territas allidebat eas ad muros, et tradebat morti multâ millia, et fluvii pleni cadaveribus gemebant, et Xanthus non poterat invenire viam et exonerare se in mare; tunc ego servavi cava nube Encam certantem cum forti filio Pelei, nec Diis nec viribus paribus: quamvis optarem eruere a fundamentis munimenta perjuræ Troja constructa meis manibus. Nunc etiam restat mihi eadem voluntas erga Æneam, depone metum: perveniet

Moret. hoc Witt. addidit Ven. edidit atque alter Hamburg.-801. metui Hortens. legebat. vid. Burm.-803. minus Sprot. Sancthum fragm. Vatic., at mox Xantus.-804. Troica al. et hic.-805. immitteret fragm. Vatic. et aliquot Pier., ex interpret. muro ed. Ven.—806. darent Rom., male.-807. revolvere duo Burm. cum Med. Pierii. viam qua ev. p. Augustin. de Grammat. ap. Burm. Iliad. Φ. 219 Xanthus οὐδέ τί πη δύναμαι προχέειν ῥόον εἰς ἅλα διαν ΣτεινόμEVOS VEKVEσσI. possit multi, vitiose. passim Ven.-808. In m. jam X. Montalb.-810. rapui lectio est Medic. et alior. Heins. et Pier. At eripui Rom. cum altera familia; et ripui superaddita e fragm. Vatic. Sed alterum doctius pro poëta, qui communia respuit. e. cum evertere Gud. et Wall. cuperem convertere Franc. cuperent cum fragm. Vatic. ab uno Menag. pr.-811. perituræ fragm. Vatic. Medic. a m. pr. et Dorvill., proclivi lapsu. Sed alterum solenne. Laudat Burm. not. ad Ovid. x1 Met. 215.-812. restat aliquot Pier. cum Erf. præstat tres Burm., ut alibi eadem varietas. mihi persta Goth. pr. timorem invexit Heins. ex Medic. et binis aliis; accedunt Franc. recens et jejunus codex, ed. Ven. et, ut nunc video, fragm. Vatic. At Romanus et ceteri, cum tribus Goth. et edd, vulgg., timores, quod mireris loco dejectum. Nolui ta

NOTE

801 Merui quoque] Merui beneficiis meis, ut mihi fideres.

803 Xanthum, &c.] Hos attestatur fluvios Neptunus: non quasi sacrá sibi numina; sed quia reipsa testės fuerant exhibiti Æneæ auxilii, quorum in ripa Æneam periculo Neptu

nus eripuerat. De Xantho et Simoënte, fluviis Troadis, Æn. 1. 104, 477. De Enea ex Achillis manibus erepto, Æn. IV. 228. De Pelida, Achille, ejusque patre Peleo, Æn. 11. 263. De Neptuni odio in Trojanos, Æn. n. 610.

Tutus, quos optas, portus accedet Averni.

Unus erit tantum, amissum quem gurgite quæret;
Unum pro multis dabitur caput.

815

His ubi læta Deæ permulsit pectora dictis :
Jungit equos auro genitor, spumantiaque addit
Fræna feris, manibusque omnes effundit habenas.
Coeruleo per summa levis volat æquora curru.
Subsidunt undæ, tumidumque sub axe tonanti

820

securus ad portum Averni, quem cupis: unus erit tantummodo quem requiret submersum mari; unicum caput peribit pro multis. Postquam pater Neptunus recreavit his verbis lætum animum Deæ, alligat equos currui, et imponit iis ferocientibus fræna spumantia, et manibus laxat omnes habenas. Volat celer per summos fluctus in curru cæruleo, undæ demittunt se, et mare inflatum complanatur aquis, sub rotis

men iterum novare.-813. Tutos sec. Rottend. Tutus equos Dorvill. accedit Rottend. pr. a m. pr.; hoc idem in Medic. extare, Spencius testatur et firmat: Foggin. edidit accedet. Ceterum mirum Servii acumen : 66 Portus accedet. Hic distinguendum, ne sit contrarium Veneris petitioni, quæ ait: liceat Laurentem accedere Tybrim." Argutatur quoque Spencius, qui Veneris precibus, ut ad Latium accedat (v. 797), non satis convenire queritur accessum ad Cumas.-814. U. e. tamen, a. Ven. et ed. Ven. 1472, non male, meo judicio. Heins. conj. Unus erit, tanto a. q. g. quæres, parum feliciter. quæret jamdudumi ante Pier. et Henricopetri a Venetis, inde a Naugerio, qui sic emendavit, editum est. Vulgo præter Menag, alt. et Ven., quos Burm. landat, omnes codd. quæres, ut non ad Æneam, sed ad Venerem referatur.-817. auro omnes scripti Pier. et Heins., nisi quod in Hamburg. pr. vulgatum voc. curru pro div. lect. ascriptum, et in Ven. recentissimo legebatur, J. e. genitor curru. Laudat quoque curru Burm. ex Witt. et nos ex Goth. pr. Sed facile intelligitur currum esse interpretamentum auri, h. e. currus aurei. Aurum pro eo dici, quod ex auro factum est, Heins. copiosius quam velis astruit; desiderat tamen Burm. exemplum, quo jungere auro recte dici probetur. Nihil vidi subtilius; quasi jungi auro eum offendere debeat, qui tegi auro VII, 279, nodari in aurum Iv, 138, armari auro III, 517, Xpvody d' autòs ěduve Tepì Xpot et similia probaverit. Idem vir doctiss. Fingit equos auro (quod non Latinum est; nam equum fingit magister domando ac docendo), vel equos auro, ut abiete puppes accipit. Sed et ipse Heinsius, cum a Beda J. e. auri laudatum sit, in hoc inclinabat, ut auris equi intelligeretur. Nemo nostrum est, qui non interdum in tales tricas incidat, quas sibi ipse induit.-818. loris pro feris Exc. Burm. que aberat a Reg. perfundit Parrhas.-819. Cœruleum Medic., sed a m. pr. æquore Goth. pr. cursu Hugen. et Erf.-820. tumulumque Menag. pr. sonanti qua

NOTE

813 Portus accedet Averni] Qui non longe abest ab urbe Cumis, et antro Sibyllæ: quo perveniet Æn. vI. De Averno, Ge. II. 161. Æn. Iv. 512. Æn.

VI. 237.

815. Unum pro multis, &c.] Palinurus, qui Morphei fraude submergetur, 860. De equis et curru Neptuni, Æn.

1. 160. De feris, pro equis, Æn. 11, 51.

820 Sub axe tonanti] Vel axe Neptu nii currus, qui magno rotarum strepitu impelli et quasi tonare videbatur. Vel axe cæli, id est, cœlo ipso, quod tempestatem minabatur, et jam tonabat, priusquam has Neptuno preces funderet Venus.

Sternitur æquor aquis: fugiunt vasto æthere nimbi.
Tum variæ comitum facies; immania cete,
Et senior Glauci chorus, Inousque Palæmon,
Tritonesque citi, Phorcique exercitus omnis.
Læva tenent Thetis, et Melite, Panopeaque virgo,
Nesæe, Spioqué, Thaliaque, Cymodoceque.

Hic patris Æneæ suspensam blanda vicissim
Gaudia pertentant mentem: jubet ocyus omnes
Attolli malos, intendi brachia velis.

825

sonantibus: nimbi fugiunt toto aëre. Tunc varii vultus comitum apparent, grandia cete, et chorus Glauci senioris, et Palamon filius Inus, et Tritones veloces, et totus exercitus Phorci. Thetis et Melite, et virgo Panopea, Nesae, et Spio, Thalia, et Cymodoce, occupant sinistra spatia. Tunc vicissim blanda lætitia subit animum incertum Æneæ: imperat celeriter omnes malos erigi, et admoveri manus ad vela.

tuor Burm, cum Goth. sec., at hoc minus poëticum. Nec argutandum in eo, quod in aquis rotarum strepitum nemo exaudiat; est proprium ac perpetuum epitheton rotarum. tonantis Hugen.-821. equis Sprot. et Medic. a m. pr. Idem a m. sec. fugiuntque ex æthere n.-823. Glaucique alter Hamburg. Tonius Rom., male. al. Inoius. Tλaúkov Xopòs, 'Ivwós te Пaλalμwv.—825. tenet Medic. cum multis al. At melius tenent Roman. Milite Rom. et Medic., male; est Meλirn. Panopeia v. duo Burm. et hic; at est Пavoreia. cf. sup. 240.826. Niseeque, Nisseæque, Niseque, Nisie, Niseo, Niseæ, Niseis, Nisseæ Espioque, Nisa Espioque-Tholoque-Chimoëque, aberratt. Versus conversus e gr. Nnoain Σπειώ TE, Θάλειά τε Κυμοδόκη τε. Idem jam Ge. iv, 338 lectus.-828. prætentant alter Hamb.-829. intendi in b. Medic. a m. pr., quod Heinsius non esse

NOTE

822 Variæ comitum facies, &c.] Väria maris numina, aut monstra. 1. Cete, maximi sunt pisces, qui pro balanis vulgo sumuntur: neutrius generis, et pluralis numeri : quia Græca vox est, eaque neutra τò кîτos, plurali numero τὰ κήτεα, et per contractionem κήτη, unde cete. II. Glaucus, Panopea, Palæmon filius Inus, Ge. 1. 437. III. Senior Glauci chorus, Nymphæ, aut Tritones: et commutatio est, id est, senioris Glauei chorus. IV. Tritones, Æn. 1. 148. v. Phorci exercitus, supra 240. VI. Thetis, Nerei filia, Æn. iv. 32. cum reliquis Nymphis sororibus, quarum nomina singulatim explicantur Ge. Iv. 338. Præterquam Melites, quæ ab Hesiodo numeratur inter quinquaginta Nerei filias, Mexírn, a μéλi mel,

829 Attolli malos] De re nautica hæc accipe. 1. Malus, ingens arbor est, in medio navis erecta, e qua vela suspenduntur; cum in altum solvebant veteres, hunc erigebant; inserebantque foramini, qui Latinis modius, Græcis peoódun dicebatur; tum funibus undique firmabant: appulsi autem ad littus, eruebant e modio, et inclinabant ad puppim, in ligno quod Plauto casteria, Homero ioτodókn appellatur. De erectione hic loquitur Virgilius. De inclinatione, Lucanus 1. ш. 45. 'Et posito remis petierunt littora malo.' II. Antenna, oblongæ perticæ, e quibus expassa pendebant vela: hæ malo transversæ suspendebantur, vel in ipsa mali summitate, si major venti vis captanda erat; vel medio in malo, si moderatior sufficie

Una omnes fecere pedem; pariterque sinistros,

830

Nunc dextros solvere sinus; una ardua torquent
Cornua, detorquentque. Ferunt sua flamina classem.
Princeps ante omnes densum Palinurus agebat

Agmen: ad hunc alii cursum contendere jussi.
Jamque fere mediam cœli Nox humida metam
Contigerat; placida laxarant membra quiete

835

Simul omnes extenderunt funes veli: et simul laxaverunt modo sinistros, modo dexteros sinus veli: simul vertunt et obvertunt alta cornua antennæ: venti prosperi provehunt classem. Palinurus primus ante omnes ducebat densam classem: alii jussi sunt dirigere cursum ad illum. Et jam nox humida attigerat pæne medium spatium

de nihilo putabat: ita enim solere in abundare. Laudat: meditari in prælia, inferri in hostem etc. Sed, ut hæc locum haberent, deberet a poëta scriptum esse: vela intendi in brachia. Porro Dorvill. extendi br. Romanus: br. remis, cum Oudart. Sed manifesto librarii errore; forte ex v. 136.-830. omnis Rom.-831. s. manus Goth. tert. a m. pr.-832. flumina ambo Menag. cf. mox v. 843.-834. adhuc Goth. pr. et Hamb. pr. a m. sec. ad hunc, ad hujus exemplum, imperium. cursu c. Oudart. et ed. pr. cursum deducere Hugen. et Zulich.-836. laxarant Heins. cum melioribus post Pier. retinuit, alii laxabant: et sic Ald. pr., at a Naugerio mutatum in laxarant ed. 1514. Dorvill. laxabat, ed. Ven. lassarant, Zulich. rex luxat. Porro alter Hamb. a m. sec.

NOTE

bat. III. Brachia et cornua, partes erant antennæ; brachia quidem partes mediæ, quæ hinc inde ad mali latera prominebant: cornua vero partes extremæ, quæ brachia terminabant. Itaque hic per brachia, totas ipsas antennas Æneas intelligit: jubetque velis intendi antennas, per enallagen sive commutationem; id est, jubet vela intendi antennis. Nisi forte præstet ita simplicius explicare: jubet admoveri manus et brachia artemque omnem explicandis velis. IV. Funes, quibus antennæ velis instructæ demittebantur attollebanturque, vocabantur rudentes: qui vero ex utroque infimo veli angulo pendebant, dicebantur pedes. v. Pedum usus erat, in captando vento: cum enim vulgo antenna extra malum, proram versus, ex æquo penderet: pedesque hinc atque hinc e velo penduli ad latera na