Nunc etiam Interpres Divum, Jove missus ab ipso,
(Testor utrumque caput) celeres mandata per auras
Detulit. Ipse Deum manifesto in lumine vidi
Intrantem muros, vocemque his auribus hausi.
Desine meque tuis incendere teque querelis;
Italiam non sponte sequor.

Talia dicentem jamdudum aversa tuetur,
Huc illuc volvens oculos, totumque pererrat
Luminibus tacitis, et sic accensa profatur :

360

Nec tibi Diva parens, generis nec Dardanus auctor,
Perfide; sed duris genuit te cautibus horrens

365

Deorum, missus ab ipso Jove (attestor utrumque Deum) portavit ejus jussa per levem aërem: ipse vidi Deum in luce perspicua ingredientem muros, et excepi his auribus vocem ejus. Cessa commovere et me et te his questibus: non sponte peto Italiam. Talia loquentem Dido jamdiu infensa intuetur, rotans huc illuc oculos: et totum Æneam circumspicit oculis tacitis, et sic irata loquitur: Nec tibi mater est Dea, nec Dardanus auctor familia est, o perfide; sed Caucasus

deest Zulich., non male.-356. Huc etiam Hugen. rursus ab Goth. tert., imperitia librarii. ab alto aliquot codd. ap. Heins. et Burmannus, quem vide.— 357. utrimque Goth. pr.-358. in deest Witt. Wall. Erf. limine tres, ut al.-360. Dum sine Goth. tert. meque teque vid. Burm. ad Lucan. IX, 985. incessere pr. Hamb. pro var. lect. querellis vetustiores libri Pier. et Heins. -361. quero Dorvill. indocte ex interpretamento: cf. mox ad 381.-362. multi adversa, pessime ; etsi Burmanno non displiceat. versa Dorvill.-364. precatur ed. Cerdæ; nescio an et aliæ, obvio lapsu.-366. seu d, Schol. NOTE

356 Interpres Divum] Mercurius, qui Græce 'Epuns dicitur, quasi punveùs interpres.

360 Incendere querelis] Sic Æn. x. 895. 'Clamore incendunt cœlum.' Et En. II. 147. ' mostam incendunt clamoribus urbem.'

362 Aversa] Vel oculis aversa, id est, torvis ac retortis oculis intuens: vel aversa animo.

365 Nec tibi Diva parens, &c.] Erumpit Didonis furor in hanc supremam orationem, qua 1. Negat ea quæ jactaverat, 12. de divino Æneæ genere. II. Æneam incusat; quod nec gemitu, nec aspectu, nec fletu dignatus et flentem et amantem fuerit. III. Deos incusat ipsos, quod hæc impune sinant abire. IV. In Æneam iterum,

ut in ingratum invehitur: comme-
moratione beneficiorum quinque. v.
Ut in mendacem; qui oracula, Deo-
rumque jussa fugæ prætexat: quod
refutat, negando curam rerum mor-
talium Diis inesse. vi. Per correc-
tionem, negat se velle mendacia illius
refellere tum addit concessionem
delusoriam, et comminationem futuri
naufragii, perpetuarumque post mor-
tem inimicitiarum. Ubi notandum,
eam ex animi perturbatione Deos
modo iniquos dicere, modo rerum
humanarum negligentes incusare,
modo pios appellare, a quibus justam
perfidiæ ultionem speret.
VII. De-
nique sequitur ex furore deliquium.
Dardanus] Auctor Trojanorum, Æn.
1.239.

Caucasus, Hyrcanæque admorunt ubera tigres.

Nam quid dissimulo? aut quæ me ad majora reservo?

Num fletu ingemuit nostro? num lumina flexit?

Num lacrymas victus dedit, aut miseratus amantem est? 370
Quæ quibus anteferam? Jam, jam, nec maxima Juno,
Nec Saturnius hæc oculis pater aspicit æquis.

Nusquam tuta fides. Ejectum littore, egentem
Excepi, et regni demens in parte locavi;
Amissam classem, socios, a morte reduxi.

375

horribilis duris rupibus peperit te, et Hyrcana tigres præbuerunt tibi ubera. Quid enim dissimulo? aut quæ graviora expecto? An gemuit ob fletum meum: an obvertit oculos? an emollitus fudit lacrymas, aut misertus est amantis? Quæ quibus præferam? Nunc nunc neque maxima Juno, nec pater Saturnius videt hæc justis oculis. Nullibi certa est fides. Excepi Æneam expulsum e littore, egenum; et stulta constitui eum in parte regni: servavi naves amissas et socios a morte. Heu! rapior

Horat. I Od. 21. durus Oud. cotibus Wall.-367. Hyrcaniæque Goth. tert., ut ap. Dionys. Perieg. 690. 699, sed est librarii vitium.-368. quod Rottend. tert., unde Heins. quo dissimulo aut quo me. Porro quatuor Burm. aut quid me, quod Burmanno non displicebat. qui me Dorvill., quod et ipsum esse possit qui, quomodo. Gravius tamen ad sensum illud alterum: quæ me ad majora reservo? inest enim, quid me reservo ad majora? et alterum: ad quæ majora? et convenit: quæ quibus anteferam? Jo. Schraderus, qui et ipse impeditum se senserat, emendabat in schedis: quæ me ad meliora reservo?369. Non, non, Non ter pro num aliquot ap. Burm. Alii modo num modo non, ex more. Nunc fluctu Medic. 1. traxit Hamb. pr. a m. pr. texit Mentel. pr., an pro tinxit?–370. haud mis. duo Burm. miseretur duo alii. est ómittunt multi, male hoc quidem loco.-371. ante feram divisim multi. non et neque tres Burm.-372. inspicit Menag. pr., etiam bene.-373. Nusquam est t. aliquot Pier., male ad sententiæ brevitatem. littore egentem olim junxerunt Serv. et Prisc., merito improbatum a viris doctis. littore, est, in littore. vid. Burm. vel in littus.-374. Suscepi Priscian. et Codex ap. Pier., sed vulgatam etiam Seneca habet lib. vii de Benef. 24. et regem in p. Goth. sec. -375. Ejectam cl. Prisc. lib. VII et sup. versu. classim duo Heins. v. sup. ad III, 5. sociosque vel, et s. multi, ut solet copula male intrudi. Potest hic versus post superiorem languidior videri: itaque Jac. Bryant v. c. eum deNOTÆ

367 Caucasus, Hyrcanæque, &c.] Caucasus, mons Asiæ, præ ceteris altus et scopulosus, inter mare Euxinum et Caspium: Hyrcania, olim Parthiæ pars ad meridiem Caspii Maris, nunc Tabarestan, sub ditione Persarum regio pantheris ac tigribus infesta.

371 Quæ quibus anteferam, &c.] Inter quæ omnia immanitatis signa, quænam aliis majora dicam?

Jam, jam, nec, &c.] Sed quid mirum si est in me iniquus Æneas: cum ne Juno quidem Carthaginis et conjugii perinde tutrix; ne Jupiter quidem ipse Saturni filius et Junonis conjux, æquis oculis hæc in me ab illo commissa scelera aspiciant.

373 Nusquam tuta fides] Nec apud homines, qui eam temere violant; nec apud Deos, qui eam impune violari sinunt.

Heu.Furiis incensa feror! Nunc augur Apollo,
Nunc Lycia sortes, nunc et Jove missus ab ipso
Interpres Divum fert horrida jussa per auras.
Scilicet is Superis labor est: ea cura quietos
Solicitat. Neque te teneo, neque dicta refello.
I, sequere Italiam ventis; pete regna per undas.
Spero equidem mediis, si quid pia numina possunt,
Supplicia hausurum scopulis, et nomine Dido
Sæpe vocaturum. Sequar atris ignibus absens ;
Et, cum frigida mors anima seduxerit artus,

380

385

inflammata a Furiis. Nunc Apollo vates, nunc oracula Lycia, nunc nuntius Deorum missus ab ipso Jove portat per aërem dura mandata. Quasi vero is esset labor Deorum, et ea cura vexaret eos tranquillos. Neque te retineo, neque refuto quæ dixisti. I, pete ventis Italiam, quære regna per mare. Equidem, si justi Dii possunt aliquid, spero te luiturum pœnas in mediis scopulis, et sæpe nomine appellaturum Didonem. Persequar te nigris ignibus licet absens: et postquam frigida

lendum esse censebat.-376. auctor A. Hugen.-377. et abest a Franc. ab alto alt. Hamb. cum Exc. Burm. v. sup. 356.-378. durum fert Goth. sec. h. dicta Medic. et Colot. Ursini. Eadem varietas sup. v. 226.-379. his S. vulg. ante Pier. et sic aliquot codd. ap. Heins. hic Probus et Schol. Statii ap. eund.-380. Solicitet alter Hamb.-381. Post Italiam distinguunt codd. multi, at alii cum Lutatio et Rufiniano ap. Burm. alteram rationem servant. Insequere Zulich. et Leid. un. a m. pr. cum binis Goth. ex interpretatione TOD sequere, quod h. 1. est pete, quære, ut adeas, ut paulo ante 361. Italiam non sponte sequor. Unde v, 628. dum per mare magnum Italiam sequimur fugientem, ut avia cursu Dum sequor: 11, 736. per auras Wall. ex 378 cum Goth. tert. a m. pr.-382. in mediis Parrhas. possint alter Hamb. poscunt Medic. a m. pr. -383. Supplicio hæsurum fuere olim, qui emendarent, propter insolentiam voc. hausurus. In Witt. erat hausturum, vulgatiore ratione. haurire panas, vel exhaurire, est pro accipere, adeoque luere, dare pœnas: modo v. 359 vocem haurire vidimus, h. e. accipere, audire; uti alias est excipere, recipere, uti et bibere. Hæsere in verbi usu viri docti. nomina Wall. numine al. ap. Burm. Didum alicubi lectum Pierius narrat.-384. "Sequor alter Hamb. a. i. ardens Sprot.-385. subduxerit aliquot Pier. alter Voss. Leid. et Wall. cum Goth. pr.

NOTE

380 Neque dicta refello, &c.] Sensus est, Oracula quidem et jussa illa, a te ficta sunt: possem fraudem tuam eaque refellere: sed nec refello, nec te hic ultra retineo: I, sequere Italiam,' &c.

383 Supplicia hausurum] Pro hausturum: id est, fluctibus submergendum, suffocandum aquis, quibuscum mortem hauriat. Dido] In accusativo Græco.

384 Sequar atris ignibus absens] In

star Furiæ tibi adhærebit absentis et derelictæ Didonis memoria.

385 Anima, &c.] Tribuuntur Ovidio quatuor hi versus :

Bis duo sunt homini: manes, caro, spiritus, umbra:

Quatuor ista, loci bis duo susci

piunt.

Terra tegit carnem, tumulum circumvolat umbra,

Orcus habet manes, spiritus astra petit.'

Omnibus Umbra locis adero. Dabis, improbe, pœnas.
Audiam; et hæc Manes veniet mihi fama sub imos.
His medium dictis sermonem abrumpit, et auras
Ægra fugit, seque ex oculis avertit et aufert;
Linquens multa metu cunctantem, et multa parantem
Dicere. Suscipiunt famulæ, collapsaque membra
Marmoreo referunt thalamo, stratisque reponunt.
At pius Æneas, quanquam lenire dolentem
Solando cupit, et dictis avertere curas;

Multa gemens, magnoque animum labefactus amore;
Jussa tamen Divum exequitur, classemque revisit.
Tum vero Teucri incumbunt, et littore celsas
Deducunt toto naves. Natat uncta carina;
Frondentesque ferunt remos et robora sylvis

390

395

mors separaverit corpus ab anima, adero umbra cunctis locis: solves mihi pœnas, o improbe: audiam, et hæc fama pœnarum tuarum veniet ad me apud Inferos profundos. His prolatis interrupit medium sermonem, et afflicta fugit lucem, et se abducit et aufert ex aspectu, relinquens Æneam metu tardantem dicere multa, et parantem dicere multa. Sustinent eam famula: et reportant in marmoreum cubiculum membra defecta, locantque ea in lecto. At pius Æneas quamvis optet consolando placare mærentem, et pellere curas sermonibus, multum gemens, et concussus animo propter amorem: tamen observat jussa Deorum, et repetit classem. Tunc autem Trojani incumbunt operi, et detrahunt altas naves e toto littore: natant unctæ naves: et nautæ portant remos virescentes, et ligna e sylvis adhuc informia, desiderio fugiendi.

Sed seducere, pro abducere, separare, amant passim poëtæ, ut vel Indices docent. secluserit Leid. et ed. Ven., quæ varietas et sup. 1, 566 occurrebat. eduxerit Servius legisse videri potest. anima Pierius perperam Servio obtrudebat.-388. abrupit aliquot Burm. et Goth. tert. obrumpit Sprot.390. cuncta metu Exc. Burm. sectantem Wall. a m. pr. volentem Medic. cum Heins. et Pierianis ac multis aliis, solita variatione. Qui apud Serv. Linquens pro delinquens, deficiens, accepere, in seqq. debuere jungere: multa— dicere suscipiunt f.-392. Marmoreum thalamum pro in, nec hoc indocte, Moret. pr. et Exc. Burm.-393. dolorem tres Burm.-395. Deerat versus Parrhas.— 396. sequitur tres Burm. classimque Sprot.-398. tuto Vratisl.-399. ramos multi Heins. et Burm., facili lapsu. Sed et Frondentes remi exquisitius quid,

NOTE

Ex quibus erui potestis hujus loci sensus: Cum mihi mors carnem a spiritu, corpus ab anima separaverit: umbra mea te semper insequetur; et fama supplicii tui sub terras perveniet ad manes meos. Hæc fusius, Æn. VI. 748.

398 Uncta carina] Pice aliaque pingui materia perlitæ naves, quarum trabs infima carina est.

399 Frondentes remos] Non elaboratos aut siccos; sed adhuc recentes ex arbore, immo et frondibus vestitos: hyems enim tunc deflectebat in ver : quam tamen hyemem simpliciter vocat Dido, Æneæ deterrendi causa, 309. hyberno moliris sidere classem.' Ver autem optime congruit cum iis quæ dicentur, Æn. v. 46.

400

Infabricata, fugæ studio.

Migrantes cernas, totaque ex urbe ruentes,
Ac, veluti ingentem formicæ farris acervum
Cum populant, hyemis memores, tectoque reponunt :
It nigrum campis agmen, prædamque per herbas
Convectant calle angusto; pars grandia trudunt
Obnixæ frumenta humeris: pars agmina cogunt,
Castigantque moras; opere omnis semita fervet.
Quis tibi tunc, Dido, cernenti talia sensus!
Quosve dabas gemitus, cum littora fervere late
Prospiceres arce ex summa, totumque videres

405

410

Videas eos exeuntes, et erumpentes ex urbe tota. Et quemadmodum formicæ, quando deprædantur magnum cumulum frumenti, providæ in hyemem, et seponunt in latebris: nigra turba incedit per agros, et subvehunt prædam angusto tramite inter herbas: partim obnixa humeris propellunt magna grana: partim colligunt turmas, et accelerant morantes: omnis semita fervet labore. Quis tunc sensus erat tibi, o Dido, spectanti talia? aut quos emittebas gemitus? cum ex alta arce spectares littora undique astuare, et aspiceres coram oculis totum mare turbari tantis clamori

quam f. ramus; etsi alias ramus, truncus, trabs, eleganter pro remo dici possit. -400. fugæ studio. Desunt hæc pr. Rottend. a m. sec.-402. velut Medic. cum aliis. Sic et inf. v. 441. Sed junctura versuum omnino nondum satis elaborata est. Deficit comparationis apodosis: Ac veluti:-Sic. Interea suppl. ac sic ruentes videas, veluti formicas, cum pop. acervom Gud. ex more suo. -403. Comportant Lactant. de Ira Dei c. 7, memoria vitio.-404. Et Sprot. nigris campum Exc. Burm. a m. pr. per herbam Nonius, et sic Leid, un. et Goth. tert.-405. Convectat Witt. collo Leid.-406. Obnixe al.-407. moras opera: omnis Heins. laudat ex Medic. et Junt. ed. Sed in illis ut et in aliis edd. est: moras: operæ omnis; et est correctum opere in Medic. fervet; mox 409 fervere: tamen nunc in fervet consensus est.-408. Quis tibi nunc Burmanni emendationi deberi videtur, secundum poëticæ orationis usum. Heinsius ediderat tunc; et vulgo libri habent: tunc vel tum, vel dum. D. Heinsii editio habebat: Qua tibi.-410. Aspiceres Parrhas. et pro ex a pr. m. Me

:

NOTE

Robora] Duriora grandioraque ligna, ad malos conficiendos. De robore, quod aliquando pro specie glandiferæ arboris sumitur, sæpius pro duriore quovis ligno, Ge. I. 162.

402 Ac, veluti] Trojanorum laborem cum formicarum sedulitate comparat: 'Parvula nam exemplo est magni formica laboris,' inquit Horat. Sat. 1. 1. 1. Expressa est ista comparatio ex parænesi Phocylidis, quæ legitur apud Hortensium. Far] plur. furra, frumenti species est purissimi.

Callis] est semita quæ callo pedum induruit. Semita] Angusta via, quasi semi iter.

407 Castigantque moras] Accelerant, ac veluti increpant moran

tes.

409 Littora fervere] Estuare, nautis, Trojanis, aliis referta esse. Utraque translatio petitur ab æstu, et aquis ferventibus, quæ dum ebulliunt, confertim ac tumultuoso impetu miscentur inter se, multiplicantur, intumescunt.