Cui se pulchra viro dignetur jungere Dido; 195 Hic Hammone satus, rapta Garamantide Nympha, 200 cui marito sociare se dignetur formosa Dido: nunc illos in luxu traducere inter se hyemem, quam longa est, oblitos regnorum, et correptos inhonesto amore. Turpis Dea spargit hæc passim per ora hominum. Confestim deflectit volatum ad regem Iarbam: inflammatque sermonibus animum ejus, et accumulat iras. Ille natus Jove Ammone, et Nympha Garamantide rapta, struxerat Jovi centum templa spatiosa vastis in regnis, et centum altaria: et dedicaverat ignem immortalem, per 23 cf. Burmann.-192. munere D. Menag. pr.-195. diffudit aliquot Pier. et Burm.-196. cursu detorquet Gud. a m. pr. sc. se, non male, inquit Heins. Sed cf. Burmann. Iarban Heins. e Medic. et aliis; vulgo Iarbam, etiam Hiarbam, Hiarban, Hiarba.—198 Ammone duo Goth. puto et alii. Agaramantide DorNOTE 198 Hic Ammone satus] Jupiter Ammon, Ægyptiis et Afris celebre oracu⚫ lum ac templum habuit in Libya, ad orientem Cyrenaicæ regionis, ad occidentem Ægypti, ad septentrionem Garamantum ac Nasamonum: in irriguo et palmifero loco, quamvis tota regio aridissima ac desertissima sit. Hujus origo varie refertur: tribuitur tamen maxime Libero, sive Baccho, cui per Libya deserta iter facienti, aries cornu fontem ibi monstravit ; quem ille Jovem esse patrem arbitratus, templum ibidem erexit Jovi, cornuto et arietino capite, vocavitque Ammona, ab arena, quæ Græcis est ἅμμος vel ψάμμος. Plutarchus tamen lib. de Iside, videtur negare nomen esse illud Græcæ originis, sed Ægyptiorum proprium. Unde aliqui putant Ham, sive Cham, Noë filium, primum Ægypti cultorem, sub eo coli nomine alii Solem, qui, ut et calor, dicitur Hebræis Hamma; eique volunt, ut et Mosi, appicta esse cornua pro radiis. Et vero ex Curtio I. IV. juxta illum templum fons erat quoque, Solis dictus, qui rigescebat interdiu, noctu fervebat; tepidus aut frigidus, pro vario Solis accessu ant recessu. Hoc adiit oraculum Alexander, cum esset in Ægypto: ab eoque se Jovis filium dici per sacerdotem curavit. Hujus hic Iarbas filius dicitur fuisse, et Garamantidis Nymphæ; sive Garamantis proprium, sive gentile nomen sit: non enim longe aberant populi Garamantes. De Iarba, 36. 199 Templa Jovi centum, &c.] Ali qui inde colligunt Iarbam Ammonis templi conditorem dici: sed perperam: cum centum illa templa, latis regnis, id est, variis latissimi regni locis condita dicantur. 200 Vigilem ignem] Plutarchus, lib. de defectu oraculorum, testatur in Ammonis templo lucernam fuisse perpetuo ardentem, de quo more, Æn. 11. 297. Excubias Divum æternas; pecudumque cruore 205 210 petuas excubias Deorum; et dedicaverat terram pinguem sanguine victimarum, et portas ornatas sertis versicoloribus. Ille autem impos mentis et inflummatus rumore acerbo, dicitur ante altaria, inter media simulacra Deorum, supplex elatis manibus plurimum orasse Jovem : O Jupiter omnipotens, cui gens Maurica_epulans in versicoloribus lectis nunc effundit Bacchicum liquorem, videsne hæc? an vero frustra timemus te, o pater, cum vibras fulmina? an fulgura vana in nubibus terrent mentes, et edunt inutiles sonos? Mulier, quæ raga in regione nostra condidit parvam urbem emtione, cui dedimus littus colendum, cui imposuimus conditiones loci: rejecit nuptias nostras, et admisit in regnum Æneam maritum. Et nunc vill.—199. Jovis Montalb. et Wall.-201. Excubiasque Deum aliquot ap. Pier, externas Hugen. pecurumque Leid.-203. incensus Exc. Burm. amore Gud. a m. pr.-204 munera olim lectum Servio teste: qui addit: "hoc est, in media precatione Deorum." Immo vero: inter sacra. Et hactenus hæc lectio valde arridet.-205 sopinis scrib. in binis ap. Burmann.-206. Juppiter mss. et viri docti. Antiquiorem tamen scripturam una p fuisse non dubito; nam, ut scriptura pronuntiationem metri respectu in his sequeretur, serius factum, Maurisia al. ap. Pier.-207. choris Leid. odorem Dorvill. amorem alter Hamb., perperam. Honor de libatione in Deorum honorem facta, frequens ap. poëtas. -208. Respicis h. Franc. Aspicis hoc Dorvill. hæc genitor, an cum tua Venet. an næ vel ne mss. Pier. torquens Medic. et Leid.-209. oremus Dorvill.-210. immania m. Dorvill.-212. Exiguum Medic. a m. pr. posuit pretio pr. Hamburg.-213. Cui leges dedimusque loci Leid. et Hugen. locis Wall.-214. DeNOTE 205 Supinis] Notetur mos orandi veterum, non expassis, non porrectis; sed supinis manibus, ita ut palmæ cœlo obversæ essent. 206 Cui gens Maurusia, &c.] Maurusii sive Mauri, partem Africæ occidentalem obtinebant, ab usque Carthagine aut Numidia, ad fretum Gaditanum: varias in gentes distributi. 207 Gens epulata toris, &c.] Post sacrificia solebant e victimarum extis epulari, inque epulis vina in honorem Deorum libare et effundere. De epulis illis, Æn. vII. 175. De libatione, Æn. 1, 740. De toris, lectis vulgo gramineis, Æn. III. 224. De Lenco, sive Bac chico honore, pro vino, Ge. II. 4, Et nunc ille Paris, cum semiviro comitatu, Mæonia mentum mitra crinemque madentem 215 ille Paris cum comitatu effœminato, subligatus mitra Lydia circa mentum et capillos delibutos, fruitur præda: nos scilicet inferimus dona tuis templis, et sustentamus famam inanem. Omnipotens audiit eum precantem talibus verbis, et hærentem ad aras: et pulit Leid. pro var. lect., sed alterum voc. proprium. v. Burm, at Steph. et codd. Servii. Eneam aliquot, hinc Parrhas. Eneam in sua regna r.—215. At nunc Hamb. pr., male. v. Burm.-216. M. m. barba Nonius in subnixus. Mæonia male vulgo scribitur.-217. Subnexus Leid. un., et sic jam Gevart. et Salmas. maluerant. Adde Ruæum, Cuninghamum. Pugnant contra Heins. h. 1. et Gronov. Diatr. in Stat. c. 54. Subnexus in Statio etiam Marklandus probabat, Sylv. v, 3, 115, et multa pro hac lectione afferri possunt. cf. inf. x, 137 et 138, aliaque loca in Indice. Potest tamen Subnixus exquisitius dictum videri. vid. Not.; quodcumque enim subligatam sibi habet aliquam rem, illud subnixum ea re videri potest. raptu ms. Georg. Fabric. et pr. Rottend. a m. sec. Certe raptum hoc sensu accipiendum. rapta Zulich. id est, stuprata. cf. Burm.-218. flammam conj. Voss., sed v. Burm. movemus pr. Hamburg. -219. Hic versus deerat alteri Menag. et poterat, Burmanno judice, abesse ; sed tuetur eum Macrob. III Sat. 2 et inf. vi, 124 idem fere versus. aramque NOTE 215 Paris, &c.] Eneam vocat Paridem, id est, mollem: de eo Æn. 1. 31. Proptereaque Athenæus 1. 1. notat Homerum nemini heroum usum unguentorum, præterquam Paridi, tribuisse erat autem usus ille præcique in capillis: unde mox addit, érinemque madentem. Semiviro comitatu.] Alludit ad morem Phrygum, apud quos insignis erat cultus Deæ Cybeles, cujus sacerdotes exsecabantur, unde molles et effæminati evadebant, vocabanturque Galli. 216 Mæonia mitra, &c.] Lydi ex Strabone, 1. XIII. Priami tempore vocabantur Μήνες, Meones, vel Μαίονες Mæones: paulo post Lydi, a Lydo rege, Herculis nepote. Æn. II. 781. Lydia porro, Asia Minoris mediterranea regio est, quæ a poëtis solet Phrygiæ annumerari, ex eodem Strabonel. xiv. Ad orientem ac septen trionem habet Phrygiam Majorem ; ab occidente Æolidem: flumina Pactolum et Hermum, aureis arenis insignia montem Tmolum, vino et croco celebrem: unde regio tota divitiis deliciisque nobilis fuit. Illic in usu erat mitra, pileum muliebre, incurvum baccis insigne, ac redimiculis vinculisque, quibus mento subligabatur. 217 Subnixus] Servius interpretatur, crinem unguentatum subnixum habens, vel, fiducia elatus. Turnebus explicat, sub mitra crinem ac mentum subjectum habens. 218 Famam inanem] Qua dicor filius tuus, rex Libyæ, conjux Didonis futurus. 219 Arasque tenentem] Mos supplicantium ac sacrificantium: unde Varro apud Macrobium 1. III. 2. ait aras dictas olim esse asas, quasi ansas, qui Audiit omnipotens, oculosque ad moenia torsit 220 225 230 flexit oculos ad urbem regiam, et ad amantes negligentes famæ honesta. Tunc sic loquitur ad Mercurium, et imperat talia: Vade age, fili, advoca Zephyros, et descende alis; et alloquere Trojanum ducem, qui nunc moratur in Tyria Carthagine, nec considerat urbes a fatis sibi concessas: et porta per levem aërem mandata mea. Mater ejus formosissima non eum nobis pollicita fuerat talem, nec eam ob rem bis cripuit eum e Græcorum armis: sed pollicita fuerat hunc futurum qui possideret Italiam plenam regnis, et belli cupidam: qui probaret originem suam esse e nobili sanguine Witt. et ed. Ven. cum Goth. sec.-220. aud It Franc., ut inf. 672. vultusque pr. Hamb. pro var. lect. ad devia sec. Hamb.-221. ovantes Leid.-222. Tum Heins. e codd. post Pier. alii Tunc. cui talia sec. Moret.-223. Zephyros, elabere Franc. pinnis Medic. et Gud.-225. datis pr. Rottend. vide lib. 1, 382, porro perspicit, prospicit, aspicit passim in codd. Pier. Heins. et Burmann. et nostris. cf. mox v. 236.-226. refer alter Hamburg. mea jussa Ven. mandata edd. aliquot vulgg.-227. genetrix nobis Wall. Goth. sec. Erf.-229. bellisque Parrhas. furentem Wall.-230. deest a in multis Pier. et Heins. et al. NOTE bus vasa teneri solent; quemadmodum Valerii et Furii, prius dicebantur Valesii et Fusii. 222 Mercurium] De eo, infra 238, &c. Æn. I. 301. De Zephyris, ventis occidentalibus, Ecl. v. 4. De Dardaniis, Trojanis, Æn. 1. 239. De Tyria Carthagine, supra in argumento. matris consilio et auxilio, e Trojano incendio ereptus et ad fugam incitatus est, En. 11. 619. Neque enim iis assentior, qui explicant de ejus congressu cum Achille, ubi a Neptuno morti ereptus est, Iliad. xx. 290. Namque hanc ei opem non Venus, sed Neptunus contulit. 229 Gravidam imperiis] Variis regnis regibusque distinctam ac plenam: qua forma dixit, Ge. 11. 5. ' pampineo gravidus autumno Floret ager.' De sanguine Teucri, Trojanorum parentis, Æn. 1. 239. De orbis imperio Trojanis Romanisque promisso, Æn. 1. 228 Bis vindicat armis] Æneam Venus bis e Græcorum armis eripuerat. Primo quando Diomedes, in Trojana obsidione, Æneam saxo ita percussit, ut is in genua prolapsus haud dubie occidendus fuisset, nisi Venus eum peplo circumfusum eripuisset morti, Iliad. v. 315. Secundo quando Æneas, 282. Proderet, ac totum sub leges mitteret orbem. 235 240 Teucri, et subjiceret imperio suo totum orbem. Si nullus splendor tantorum factorum hunc movet, nec suscipit ipse laborem ad suam laudem: an pater invidet Ascanio Romanam urbem? Quid parat? aut qua spe manet apud gentem inimicam? nec cogitat posteritatem Italicam, et campos Lavinios? Navim conscendat: hæc est summa, hic sit illi nuntius a nobis. Sic locutus erat. Mercurius parabat se ad obediendum jussis magni patris: et primo subligat talaria aurea; qua, seu supra mare, seu supra terram, ferunt pennis eum volantem pariter cum rapido vento. Deinde accipit virgam: per hanc ille educit ex Inferis animas pallidas, alias dejicit v. sup. v. 191. ab s. Nonius. cf. Heins.-232. Quod si nulla movet Witt. ex v. 272.-233. ille Wall. sua deest Dorvill. suum Arusian. Mess., sed mendose. laborum Medic. a m. pr. et Gud. et v. 273 Parrhas. dolorem Goth. tert.— 234. indicet arces Goth. tert.-235. in abest in nonnullis. v. Burm.: in tert. Goth. expunctum a m. sec.-236. Hæc pr. Goth. sec. conspicit Hugen. vide ad v. 225. Lavinaque Sprot. et Exc. Burm. v. ad I, 2. et pro nec. v. Burmann. ad Ovid. Met. III, 492.-237. hoc summa est emendabat Heumannus, docte quidem, sed frustra. v. Burm. idem hic nostri nuntius esto, ut ab alia manu adjecta recidebat, adversante et hic Burmanno. Sed neuter videt, nuntium h. 1. esse non narrantem, sed id quod nuntiatur. hæc summaque Dorvill. heic Commelin. hinc n. Oudart. et Zulich.-238. volebat sec. Moret. v. inf. 390.-239. et abest ab Hamb. sec. primo Goth. tert. Imperiis, primum Hamb. pr. Leid. a m. sec.-240. æquora juxta mss. ap. Macrob. v, 6, ex v. 255 puto.-241. flumine tert. Rottend. fulmine alter Hamb. portent Medic. a m. pr. et alii duo Heins.-242. rapit Menag. pr. ille vocat una NOTE 234 Ascanione, &c.] De eo, Æn. 1. 271. Albam condidit, unde prodiit Roma per Romulum, Albanorum regum sobolem. Æn. 1. 273. 278. De Ausonia, Italia, Æn. III. 171. De Lavinio, ab Enea condita urbe, Æn. 1. 6. 239 Talaria] Calceamenta alata Mercurii: quæ Valerius Flaccus vo cat plantaria; Statius alas plantares. 242 Virgam] Quam dono vicissim accepit ab Apolline Mercurius, cum ei lyram dedisset. Hac instructus cum abiret in Arcadiam, incidit in serpentes duos ad pugnam comparatos, projectaque virga statim compescuit. Unde pacis symbolum evasit virga illa duobus implexa serpen |