Sidoniam picto chlamydem circumdata limbo. Cretesque Dryopesque fremunt pictique Agathyrsi; 140 145 huic pharetra est aurea, capilli colliguntur in nodum aureum, aurea fibula coërcet vestem purpuream. Necnon et Trojani comites et lætus Ascanius eunt quoque: Eneas ipse formosissimus aliis omnibus addit se socium, et adjungit suas turmas. Qualis est Apollo, quando frigidam Lyciam flumenque Xanthum relinquit, ac petit Delum insulam matris, et renovat choreas, et mixti Cretenses Dryopesque pictique in ferus. mordet alter Hamb.-137. in picto sec. Moret.-138. ex humero mult. codd., sed meliores et Virgiliana ratio defendunt alterum ex auro. Sic Rom. et alii ap. Pier., quem vide, et Medic. et alii Heinsiani. nodantur et auro Sprot. ex interpolatione. Ingratum rò cui.-140. Tyrii c. Rom. et nonnulli Pierii; forte ex v. 162. et pulcher Iulus Sprot. et pro var. lect. pr. Hamb.,. sed lætus accommodatius h. 1., ut bene Burm. observat.-144. Delon alii, sed Virgilius enuntiationes latinas in his amat, ut Heins. docuit.-145. instaurantque Leid. un.: ita res transferretur ad Cretes et Dr. Instruxitque Hugen. que post mixti deest alteri Menag.-146. Curetes Dryopesque pr. Hamb., NOTE 137 Sidoniam picto chlamydem limbo] Sidoniam, explico purpuream, a Sidone, urbe Pheniciæ, vicina Tyro, unde purpura celebris, Ge. II. 506. Picto, interpretor, diversi a purpura coloris, fortasse aurei. Limbo, instita, in extrema ora chlamydis. Chlamydem, vestem militarem ac venatoriam, thoraci superpositam, casaque. 138 In aurum] Vel in reticulum aurei contextus implexi crines: vel crines ipsi flavi coloris in aurei nodi formam ligati. De Phrygia, Asiæ regione, unde Trojani erant, Æn. 1. 385. De Iulo, Ascanio, ibid. 271. 143 Qualis, ubi, &c.] Comparaverat Virgilius, Æn. 1. 502. Didonem cum Diana: nunc Æneam cum fratre Dianæ Apolline. Et aliquantum expressa res est ex duobus Apollonii locis Argon. 1. 1. Solennis autem erat opinio, Deos certis anni temporibus commutare sedes: aitque Servius constare, sex hybernis mensibus Apollinem apud Pataram Lyciæ urbem oracula reddere; sex æstivis apud Delum Ægæi Maris insulam. Lycia, regio est Asia Minoris; ad meridiem maritima urbs ibi Patara fuit, nunc Patera, Apollinis templo quondam insignis, et Xanthus fluvius et urbs, nunc Santo. 144 Delum maternam] Quia in ea Ægai Maris insula Dianam et Apollinem Latona e Jove peperit, Æn. III. 74. et 77. 146 Cretesque Dryopesque, &c.] ConAluentes ad oraculum Delium undecumque populi. Cretes ex insula Creta, Candie; Æn. 111. 104. Dryopes, ex Ipse jugis Cynthi graditur, mollique fluentem Fronde premit crinem fingens, atque implicat auro; 150 Postquam altos ventum in montes, atque invia lustra, Decurrere jugis; alia de parte patentes Transmittunt cursu campos atque agmina cervi Pulverulenta fuga glomerant, montesque relinquunt. 155 Gaudet equo; jamque hos cursu, jam præterit illos, 160 Agathyrsi lætantur circa aras: ipse incedit in cacuminibus Cynthi, et componens effusos capillos cingit tenera corona, involvitque auro: sagitta sonant ad humeros. Non deformior illo Æneas incedebat, tanta pulchritudo elucet in eximio vultu. Postquam perventum est ad altos montes et cubilia ferarum inaccessa: ecce capræ sylvestres emissæ e cacumine rupis decurrerunt per colles: ex alia parte cervi prætereunt cursu campos apertos, et fugiendo colligunt se in greges pulverulentos, ac deserunt montes. At juvenis Ascanius per medias valles exultat in equo generoso: et jam' hos, jam illos anteit cursu, cupitque concedi votis suis aprum spumantem inter pigros illos greges, aut rufum leonem descendere e monte. Interim cælum memorabilis lectio; nisi quod ab interpolatore esse potest, qui metrum laborare putabat. Curetesque Driopesque Regius. Cretes Dr. alii. Fuit forte versus Græci poetæ: Κρῆτές τε Δρύοπές τ' ἠδὲ στικτοὶ ̓Αγάθυρσοι. Agatirsi scribunt fere librarii.-147. Inde Exc. Burm. a pr. m.—148. Fronte Medic. et Menag. pr. fuentes crines Parrhas, fugiens Exc. Burm. a pr. m. cingens pr. Moret. surgens aut Goth. sec. 150. emicat pr. Hamburg. pro var. lect. auro Leid. et Ven.-151. i. saxa Parrhas.--152. a vertice Goth. tert.-153. de rupe Hugen.-154. Transmutant Zulich. campos cursu Menag. sec.—159. discedere Sprot.-160. fulmine a pr. m. Wall. turbari m. Goth. sec. et Erf. NOTE Strabone 1. IX. fuerunt in Peloponneso: eo transvecti, vel a Dryope Arcade, cum antea circa Sperchium Thessaliæ fluvium habitarent; vel ab Hercule ejecti e Doride, quæ est juxta Parnassum montem. Agathyrsi, gens Scythica, qui ex Mela 1. II. 1. 'Ora artusque pingebant, ut quisque majoribus præstabat, ita magis vel minus.' Juxta alios, gens Sarmatica. Cynthus, mons in insula Delo. Æn. 11. 92. 151 Lustra] Ferarum cubilia: quare, Ge. II. 471. De Cervis, quos esse in Africa multi negant, Æn. 1. 188. Affirmant tamen Oppiani et Philostrati aliorumque testimonia apud Cerda num. Incipit. Insequitur commixta grandine nimbus. 165 incipit turbari magno tumultu: succedit nubes mixta grandine. Passim et comites Carthaginienses, et juventus Trojana, et Trojanus nepos Veneris, hinc inde per agros quæsiverunt dispersas casas: torrentes cadunt e montibus. Dido et dux Trojanus deveniunt in idem antrum: et prima Tellus ac Juno pronuba dant signum: fulgura emicuerunt, et cœlum particeps consilii de conjugio, et Nymphæ ulularunt ex alto cacumine. Ille dies primus auctor fuit exitii, et primus 161. comitata g. aliquot Pier., male. nimbis Ven.-162. At T. pr. Hamb.164. Testa pr. Moret., an tesqua rogat Burm.-166. et ante Tellus multis abest; itaque eleganter conj. Heins. Prima Tellus et pr. J.-167. Dat Franc. Goth. pr. ignis Exc. Burm.-168. Connubiis Heins. e melioribus post Pierium, assentiente poëtarum usu; alii Connubii. Rottend. Conjugii a m. pr. Conubio un. Pier. Connubjis esse metiendum, jam monitum fuit.169. laborum pro div. lect. pr. Rottend. et pr. Hamb. et sic Jul. Philarg, ad 11 Ge. 168. Verum potest illa lectio ex Æn. vII, 481 huc revocata videri.— NOTE 163 Dardanius nepos Veneris] Ascanius, filius Æneæ, qui Anchisæ et Veneris filius: Dardanius, Trojanus, En. I. 239. 166 Prima et Tellus, et pronuba Juno] Constat ad singula gravioris momenti negotia solitos veteres captare auspicia atque omina; sed præsertim ad nuptias: ut diximus Æn. 1. 350. Igitur omina quæ fuerint hic notandum est. I. Quidam aiunt Tellurem quoque e Diis fuisse nuptiarum præsidibus: prima autem dicitur ordine significandi, quia tunc prima omnium signa dedit: quæ autem? nisi terræ motum. II. Juno, ut constat, nuptiis præfuit, hinc dicta Pronuba, гaμnλía a yáuos nuptiæ. Hæc autem, cum pro aëre terræ proximo sæpe sumatur; signum dedit, nimbis et commixta grandine. III. Æther superior, et ignea mundi pars, quæ Jupiter aliquando dicitur, signa dedit fulguribus et fulmine; juxta eorum opinionem, qui fulmina putabant, non in media aëris regione fabricari, sed a Jove mitti ex igneo æthere. Conscius dicitur: quia nuptiarum illarum conscii et auctores Superi ipsi fuerant, Juno, Venus, ex ipse, quem suum in consilium adegerant, Jupiter, 110. et sequentibus. 167 Fulsere ignes, &c.] Mos erat in nuptiis, ut sponsæ ad sponsum eunti præferrentur faces; ut puellæ ad mediam noctem ante conjugum fores lætis carminibus perstreperent, quorum exemplum insigne superest apud Theocritum Idyllio XVIII. Ideo Virgilius hic adhibet fulgura pro facibus ; et ululatum Nympharum, pro carmini. bus. 168 Nympha] Vel fuere Oreades, Causa fuit. Neque enim specie famave movetur, 170 175 calamitatum: nec enim Dido amplius terretur specie aut rumore, nec jam exercet amorem secretum; hunc appellat conjugium, et velat crimen hac appellatione. Statim Fama currit per magnas urbes Africa: Fama, malum, quo nullum est celerius, præstat agilitate, et auget vires eundo: parva primum, ob timorem; mox erigit se 170. famaque duo. fama spemve Goth. tert. moretur Sprot. moratur Dorvill.-171. protexit tres Burm., male.-173. Libyes aliquot Pier. et ed. Ven. fit Goth. sec. magna fit Gud. cum trinis aliis Burm.-174. qua non Romanus et Medic. adeoque libri vetustissimi; acc. Rottend. pr. am. pr. et sic Gudianum habere in Cortii Exc. notatum video. Etiam Servius ita legi testatur. Nec tamen Heins. recipere ausus, etsi impense placeret. Neque id a poëta profectum arbitror, sed a librarii errore. violentius ullum Hamburg. sec.-175. adquirit ex antiqua scriptura post Pier. emendavit Heins. Vulgo acquirit. Gud. a m. sec. anquirit.-176 parva modi vel modo, h. modulo, mensura; ut Avien. 1351 magnus uterque modi; conj. Jo. Schrader. in schedis: senserat forte metu haud satis aptum esse: sed v. Notam. Parva ortu primo conj. Goes. in Agamemn. p. 42. NOTE Nymphæ montium, quia erant in speluncæ summo vertice. De iis Ecl. 11. 46. Vel, ut censet Cerdanus, Dira et Furia, quæ pro Nymphis ab amantibus acceptæ fuerint. De quo errore sic Dido apud Ovid. Heroid. vII, 73. 'Audieram voces: Nymphas ululasse putavi: Eumenides fatis sigňa dedere meis.' 170 Neque enim specie famave movetur] Non specie, ac præsenti deformitate sceleris sui; nec fama ac sermone absentium hominum. 174 Fama malum, &c.] Vapulat a Macrobio aliisque Virgilius, ob eam famæ descriptionem; quam tamen subsequentes poëtæ imitari frustra conati sunt: et certe multum habet acuminis. Mobilitate viget, quia est incerta ac mutabilis. Vires acquirit eundo, qua vel una re monstrum videri potest, cum eundo cetera defi ciant. Parva metu primo, mox, &c. quia non nisi timide primo, quæ sunt tacenda, divulgantur. Caput inter nubila condit: quia licet sparsa sit ubique fama; sæpe tamen ejus caput, atque auctor, et veritas, ignorantur. Terra parens extremam progenuit sororem gigantibus: quia Fama turpia Deorum scelera evulgavit: qui videtur extremus Terræ conatus in Deos, post extincta Gigantum bella. Huic pluma multa: quia unusquisque de suo aliquam quasi plumam famæ addit. Vigiles oculi subter plumas: quia videt omnia, videtur a nemine. Nocte volat: neque enim animadverti potest, qui fiat, ut tantillo tempore tam longe lateque pervagetur. Luce sedet custos: ut observet quæ tractantur inter homines; præsertim in ædibus regum, magrisque urbibus. Ceterum tam est apta veris, quam falsis evulgandis." Ingrediturque solo, et caput inter nubila condit. Extremam, ut perhibent, Coo Enceladoque sororem 180 Monstrum horrendum, ingens: cui, quot sunt corpore plumæ, Tot vigiles oculi subter, mirabile dictu, Tot linguæ, totidem ora sonant, tot subrigit aures. Nocte volat cœli medio terræque, per umbram 185 Stridens, nec dulci declinat lumina somno. 190 in aërem, inceditque per terram, et abscondit caput inter nubes. Terra mater irritata ob furorem Deorum produxit illam, ut narrant, ultimam sororem Cœo et Encelado, velocem pedibus et citis alis: monstrum horribile, ingens, cui quot sunt pluma in corpore, tot oculi aperti vigilant subter eas; res mirabilis dictu, tot lingua, tot ora loquuntur, tot arrigit aures. Volat nocte per medium cæli, et per umbram terræ, stridens, nec permittit somnum oculis: die sedet speculatrix, aut in fastigio summi tecti, aut in altis turribus, et tremefacit magnas urbes: tam retinens mali et falsi, quam nuntia veri. Illa tunc læta implebat populos vario rumore, et narrabat perinde facta et non facta: Æneam venisse, ortum e Trojano sanguine, -177. Ingrediturque solum Macrob. v Sat. 13, at c. 3 vulgata lect. cf. inf. x, 763. polo Erf. a m. sec.-178. inritata Heins. e Medic. et aliis scripsit. iritata volebat Pier. pro vulg. irritata. cf. Burm.—179. Cao al., male. Nam Koîos. cf. ad Ge. I, 279. Ceo Celeoque Exc. Burm. Anceludoque Menag. pr., ut al. Enchelado. sorores Parrhas. sorore tert. Mentel.-181. quod Rom. Mentel. pr. sunt quot Hugen. pectore Oudart. et Wall.-182. Pervigiles s. pr. Hamb. subsunt Franc. Parrhas. et plerique Pier. subeunt Ven. Wall. cum Goth. tert. oculos subtus Schol. Lucani lib. 1, 472. oculis subsunt ed. Ven. mirabile visu Exc. Burmann. a m. pr., sed aliunde repetitum.—183. ore alter Menag. auras Gud. a m. pr. 184. in medio Goth. tert. per umbras aliquot Pier. et Burm. -185. stridet oblongus Vatic. Pierii et sec. Rottend. declinant Leid., ut int. se. limina multi ap. Pier. et Burm. lumine pr. Moret. cœlo alter Hamburg. a m. pr.-186. Et nec pro Luce Goth. sec. summo Hugen. et tert. Mentel. a m. pr. vertice pr. Hamb. pro var. lect.—188. parvique Goth. pr.-189. dum, cum, tunc in libb.-191. a deest Medic. et pluribus aliis, ut et alibi. v. ad 1, NOTE 179 Cœo Enceladoque sororem] Gigantum præcipuis, Terræ ac Titanis filiis: qui bellum Jovi intulerunt ad ulciscendam patris injuriam, cui cœli reg num, ut fratri Saturni natu majori, debitum esse contendebant. Hi aggestis montibus, ut cælum ascenderent, iisdem oppressi sunt. Ge. 1. 279. |