tene, vero Didonis patre, deformavit. Porro Anna, Elissa, et Dido, Phœnicum vocabula sunt. Anna enim est, gratiosa: Elissa, fortitudo viri, seu virago: Dido, dilecta. Dubium autem est, utrum huic reginæ nomen prius inditum fuerit. Si consuluntur interpretes, prius nomen Elissæ: si vocis significatio, Didonis prius fuit; et ex facti audacia, Elissæ posterius. III. DE MORIBUS. Graviter quidem querentem de Virgilio Didonem inducit Ausonius, Epig. III. quod eam impudici amoris impatientia ac dolore mortem oppetiisse cecinerit, contra fidem historiæ: quæ rogum eam conscendisse testatur; ne datam Sychæo primo conjugi fidem, novis cum Iarba Getuliæ rege nuptiis, violaret. Atque ea quidem in re peccasse gravius Virgilium puto, si peccavit: quam in illa mutatione temporum. Statuo itaque scientem ac volentem in hunc utrumque errorem lapsum esse Virgilium: eo consilio, ut Punicis bellis, quibus nihil erat in historia Romana illustrius, in poëmate etiam suo locum daret; mutuique inter utramque gentem odii causam aliquam afferret. Qua tamen in re non eum puto a poëticæ legibus recessisse. Quanquam enim per eas cautum est, ne poëta temporum ordinem temere intervertat, in re nota præsertim atque insigni; tum, ne quem nisi suis moribus coloribusque depingat: lex tamen est omnium prima, placere. Quod si assequi speravit posse Virgilius apud suos, illa deformatione temporum atque morum: et vero assecutus est: omnino poëtæ maximi partes implevit. Est autem certe assecutus, siquidem Ovidius paulo post, hos Didonis amores transferre non dubitavit in Met. 1. XIV. 77. Idemque testatur, Trist. II. 1. 535. Nec legitur pars ulla magis de corpore toto, Quam non legitimo fœdere junctus amor. AT regina gravi jamdudum saucia cura Regina autem, jamdiu vulnerata gravi solicitudine, fovet plagam in venis, et absumitur occulto igne. Multæ virtutes Æneæ, et multa gloria ejus redit in men 1. Ad multi, ut fere alias variatur. v. Pier. h. 1. et Burm. jamdudum Medic.— 3. recusat vel reversat codd. Pierii. v. sup. 1, 666. Miratur Burm. nullum librarium rescripsisse Magna viri virtus. Videtur adeo vir doctus non vidisse: Multa NOTÆ 1 At regina] ex ultimo libri tertii versu: Æneas ⚫ Conticuit tandem, factoque hic fine quievit: At Regina,' ex quo ipsum audivit, amore saucia non quievit, &c. Pendet hoc initium 2 Vulnus alit, &c.] Hic videtur Amor solito habitu depingi: cæcus, sagittis et face armatus: sagittis vulnus intulit, face ignem accendit, cæcus caco igne carpsit. 3 Multa viri virtus, &c.] Quatuor Gentis honos; hærent infixi pectore vultus, 5 10 tem: vultus ejus et sermo hærent impressi animo, et hæc cura non permittit tranquillam quietem corpori. Postera Aurora illustrabat terras luce Solis, et expulerat e cœlo humidas tenebras; cum sic malesana loquitur ad concordem sororem: Anna soror, quæ insomnia terrent me dubiam! quis hic novus hospes venit in regionem nostram! qualema se specie exhibens! quam generosis animis et factis! Certe credo recursat esse pro multum positum.-5. dat membris Menag. pr.-6. lustrabat Phobea Dorvill.-7. Idem versus jam sup. III, 589.-8. Tum aliquot Pier. unanimam Heins. reposuit ex Medic. et aliis, etiam Pier. alii unanimem sono minus grato.-9. suspenso Medic. a pr. m. et Goth. tert. suspensum me Menag. pr. terret a nonnullis lectum, e Servio et e Pierio patet; et sic Franc., defendente etiam Pomponio Sabino, ut vigilia sit attonita Dido. Ex eodem disco, alteram lectionem terrent esse Aproniani, quæ haud dubie melior est: insomnia terrent. Nam somnia possunt terrere, non vigilia.-10. manibus hospes Franc. At Catulli imitationem cum Ursino agnoscit Burm.-11. Quam sese Parrhas., male. quem f. p. et armis emendabat Marklandus post Vales. notante Burmanno, et sic a m. pr. fuit in Fragm. Vatic. ap. Bottar. p. 175. Bene quidem et hoc dictum esset; verum videtur illud ipsum quem, h. e. qualem, paulo disertius exponi in illo: quam forti pectore et armis. Tamen vel sic elegantius legeretur, quam in codd. Leid. Rottend. pr. Hamb. pr. et Reg. NOTE amoris causæ. Virtus; Multa viri virtus. Nobilitas; Gentis honos. Pulchritado; Infixi pectore vultus. Eloquentia; Verbaque. Quas easdem causas iterum enumerat, 10. 6 Phœbea lampade.] Tapinosis, sive rei magnæ expositio humilior, Solis, per lampada: similis huic, qua mare appellat gurgitem, Æn. 1. 122. Imo ausus est dicere Lucret. 1. vi. 1196. Aut etiam nona reddebant lampade vitam?' pro nona die. 9 Anna soror, quæ me, &c.] Oratio plane ad ejus ingenium conformata, quæ primum e severis moribus ad amorem deflectit. Quatuor habet partes. 1. Admiratur Æneæ pulchritudinem, virtutem, nobilitatem, res præclare gestas. II. Proponit sibi causas, quæ ab ejus amore animum avertant: nempe viduitatis propositum, primi conjugii calamitates, voluptatum fastidium. III. Fatetur tamen sensus suos, non animum, aliquatenus inflexos. IV. Denique ali enam ab amore voluntatem æternam fore pollicetur. Quod tamen propositum invito animo fieri testantur effusæ in sinum lacrymæ. Insomnia] Ενύπνια, ea quae in somnis apparent, somnia, simulacra. Credo equidem, nec vana fides, genus esse Deorum. 15 20 hunc esse prolem Deorum. Nec temere credo: metus prodit animos ignobiles. Heu! quibus fatis fuit ille agitatus! quæ bella confecta narrabat! Si non maneret mihi constitutum et immutabile id propositum, ut nolim me ulli conjungere per nexum conjugalem, ex quo primus amor fefellit me deceptam morte Sychæi; si non tæderet me lecti et facis; fortasse possem cadere in hoc solum delictum. Nam fatebor, o Anna, post mortem miseri mariti Sychæi, et Deos infectos cæde a fratre facta; solus Eneas movit sensus meos, et impulit animum vacillantem; animad a m. pr. cum Goth. sec. a m. pr. quam fortis pectore et armis.-12. Crede Gud. a pr. m. vide lib. v1, 849.-14. bella exacta Oudart. Sprot. et Goth. tert. solenni variatione. tenebat Goth. pr.-15. innatum Wall. a m. pr., male.-16. Nec duo editi. vellem vinclo Venet. vellem lecto s. j. Wall.-17. decepta morte tres ap. Heins., quod ipsi elegantiæ quid, parum intellectæ, habere visum; sed quæ aliena esset ab h. 1. vide Burm.-18. fuissent Medic. cum septem vett. libris; temere tamen. fuissem a pr. m. fragm. Vatic.-19. Forsitan huic uni ex Augustino laudatur, et sic Goth. sec. subcumbere duo.-20. Sychai et hic cum Medic. erat scribendum, ut sup. 1, 352, non Sichæi.-22. hicc' Terentian. Maurus legit, ut sit Creticus; grammaticæ ineptiæ, de quibus v. Heins. ad lib. 11, 664. libantem Goth. sec. a m. sec., ceteri labentem, vitiose cum aliis. NOTE 17 Deceptam morte] Primo nupserat Sychæo, qui a Pygmalione Didonis fratre occisus fuerat. Æn. 1. -347. 18 Tædæque] Facis e tada arbore, e picearum genere: pro nuptiis sumitur; quia præferebatur novæ uxori, in mariti domum deducendæ. De illo more nuptiali, Æn. vIII. 29. 19 Culpa] Quia secundæ nuptiæ adjunctam infamiæ notam habuerunt, propter suspicionem intemperantiæ: unde, juxta Servium, apud Romanos repellebantur a sacerdotio bis nup. tæ juxta Tacitum, apud Germanos secundæ nuptiæ lege prohibebantur. 21 Penates] Vel pro domo sumuntur; vel potius pro Diis ipsis domesticis, nam Æn. 1. 352. occisus est Sychæus ante aras. De Penatibus, Æn. II. 717. Fraterna cæde] Non qua frater occisus est; sed qua vir Sychæus Didonis a Pygmalione, Tyri rege, occisus est. Impulit. Agnosco veteris vestigia flammæ. 25 30 verto signa veteris amoris. Sed cupio ut, vel terra intima mihi ante aperiatur; vel pater omnipotens fulmine demittat me ad umbras, pallidas umbras inferorum et noctem profundam: antequam te lædam, o pudicitia, et frangam tua jura. Ille Sychæus, qui me primus sociavit sibi, abstulit meos amores: ille habeat eos secum, et servet in tumilo. Sic locuta implevit gremium lacrymis erumpentibus. Anna respondet: O soror cara sorori magis quam vita, an sola consumeris dolens per to —23. Et nosco Zulich. sit saltem En n.-formæ Menag. pr. a m. pr.-24. Sed me alter Hamb. me ut Goth. sec. opto Rottend. sec.-25. abigat aliquot Pierii et tres Burm., male.-26. Pallantes qu. Moret., aberratione solenni, Erebo Gud. cum binis Burmann. His Romanum adde et fragm. Vatic., et sic etiam Servianus commentator legit, id est, in Erebo. Potest adeo hoc doctius dictum videri, pro umbras Erebi; ut solet pro casu secundo tertius poni. Duri tamen quid inesse non neges. Vulgatam præfert quoque Schraderus ad Musæum p. 101.-27. Sancte pudor elegans Marklandi conj. apud Spencium; nec tamen illud prius ante quam exemplo caret ne apud poëtas quidem, violo, resolvo vetustissimi Bened. Pier. et Heins. cum Grammaticis ap. Heins. Etiam sic fragm. Vatic. et ex Aproniani recensione esse et hanc lectionem Pompon. Sab. docet. At Priscian. edd. vett. et codd. aliquot recentiores violem resolvam ap. Burm. Enimvero jam ad 1, 706 observatum est, conse quentiam illam temporum a poëta epico non modo negligi, verum etiam sedulo vitari.-28. primos Sprot. et Hamb. pr. a m. pr. primum Leid. vinxit aliquot Pier. Parrhas. ed. Ven.-29. Sustulit Sprot. servatque Hamb. alter. -30. affata Erf. sinus Montalb. et Ven. abortis multi.-34. et Manes alii, NOTE 23 Veteris vestigia flamma] Sensus duplex esse potest. Primus obvius; Agnosco vestigia veteris amoris in Sychaum, qui me ab Æneæ amore deterret. Secundus abstrusior, at convenientior est: Agnosco vestigia conjugalis amoris, quo primum olim in Sychæum, nunc iterum in Æneam feror. De Erebo, pro Inferis, Ge. Iv. 471. 27 Ante, Pudor, quam, &c.] Redundat illud ante. Sic enim est, 'tellus prius ima dehiscat, Ante, Pudor, quam te violo.' Sic apud Sallustium in Ca tilina: 'Priusquam legiones scriberentur, multa ante capere.' Violo.... resolvo] Hæc est antiqua lectio, quam Apronianus et Mss. plurimi confirmant; cum vulgo legatur violem, resolvam. 31 O luce magis dilecta, &c.] Annæ oratio, animum eo, quo propensum videt, scite impellentis. Duas habet partes. 1. Persuadet nuptias. 1. a delectabili, ut aiunt: cui addit post Solane perpetua moerens carpere juventa? 35 tam juventutem? nec experieris jucundos liberos, nec dona Veneris? Putasne cine rem aut umbras sepultas id curare? Ita sit: nulli proci antea commoverunt dolentem te; nec in Libya, nec prius Tyri: contemtus est a te Iarbas, aliique duces, male. sentire quidam. v. Burm.-35. ægram te n. Dorvill. ex glossa inter lineas.-36. Libyes malebat Heins. Libye in multis; sed hoc est pro Libya. v. Burm. Non Libya dixit poëta, ut orationem variaret. dispectus duo Burm. Hyarbas Franc.-37. alios Rottend. sec. Affrica multi; hinc Attica Moret. NOTE habendam esse memoriam Sychæi, cum nullus insit sensus mortuis: posthabendum quoque propositum viduitatis, quæ ideo tantum cara fuit, quia nullus procorum carior. 2. Ab utili: ad defensionem et gloriam novæ urbis ac gentis, cui hanc a Diis opem præstitam putat. II. Modum assignat perficiendi consilii, sacrificia, moram hospitis, &c. 32 Mærens carpere juventa] Translatio est a floribus, qui carpuntur manu, atque ita deflorescunt, quasi dicat: Solane tota juventa tristis consumeris ac defloresces? 36 Libya] Aliquando pro tota Africa sumitur; hic pro parte Africæ, quæ Ægyptum proxime attingit. Ge. 1. 241. De Tyro, Æn. 1. 16. Non Libya, non ante Tyro] Aliqui nulla interpunctione, continuo ordine, sic legunt: Non Libyæ, non ante Tyro despectus Iarbas:' ut sensus sit, Iarbam et in Libya despectum fuisse a Didone, et prius Tyri. Sed cum nulla auctoritate constet Didonem, ante adventum in Libyam, ab Iarba petitam fuisse; utor interpunctione solertiorum interpretum, unde sensum istum elicio, Didonem, ut in Libya, sic Tyri multos despexisse procos. Nec vero mirum est Libya, dictum esse pro in Libya; et Tyro, sive in Tyro, pro Tyri: siquidem dixit Cicero, 'Siciliæ cum essem; et in Alexandria:' pro, in Sicilia, et Alexandriæ. Iarbas] Jovis et Garamantidis Nymphæ filius, aut Maurusiorum, aut Maxitanorum, aut Getulorum; fortasse totius Africani littoris rex: cum dicatur deinde 198. filius Ammonis Jovis, qui est in extrema orientali parte, juxta Ægyptum. Is cum fraude bovini corii deceptus, Carthaginem a Didone structam videret, ejus nuptias sub belli denuntiatione petiit: ad quas cum cives repugnantem adigerent, trium mensium petito spatio, pyra in ultima urbis parte extructa, veluti placatura viri prioris Manes, multis hostiis cæsis pyram conscendit: atque ita ad populum respiciens; ituram se ad virum, sicut præceperant, dixit, vitamque gladio finivit. Quamdiu Carthago invicta fuit, pro Dea culta est. Ita fere Justinus lib. XVIII. 6. et alii. 37 Africa terra, &c.] Africana, Sic Tibullus 1. 9. 33. Terra Campa |