559

P. VIRGILII MARONIS

ENEIDOS

LIBER III.

ARGUMENTUM.

PERGIT Æneas enarrare Didoni casus suos, quorum altera pars hoc libro continetur, nempe navigatio. Æneas, incensa Troja, classe viginti navium ad urbem Antandrum clam fabricata, defertur in Thraciam; ubi cum urbem conderet, territus prodigio cæsi a Polymnestore rege Polydori, navigat in insulam Delum, consulturus oraculum Apollinis: a quo monitus ut antiquam matrem exquireret, Anchise interpretatione Cretam esse insulam ratus, Trojanæ gentis originem, eo contendit, urbemque novam ædificat. At inde peste depulsus, monitus in somnis a Diis Penatibus, Italiam vera esse Trojanorum cunabula, Italiam petit. In itinere actus tempestate in insulas Strophades, infestas habet Harpyias: quarum ex una audit se non prius in Italia fixurum sedes, quam fame coactus fuerit mensas absumere. Hinc delatus ad Actium promontorium, ibi ludos celebrat. Tum in Epirum appulsus, Andromachen reperit, jam Heleni uxorem, et mortuo Pyrrho in Chaonia Epiri parte regnantem. Audit ab Heleno, rege eodem ac vate, sedem sibi a Diis in Italia paratam; eo loco, ubi suem albam inveniret triginta fœtus enixam. Admonetur ab eodem, ne in proxima Italiæ

parte considat, Græcorum metu, qui ventis eo disjecti fuerant, tum ne Siculum trajiciat fretum, metu Scyllæ et Charybdis sed deflexo ad occasum cursu Siciliam circumeat. Igitur relicta Epiro, Tarentum, quæ in vicina Italiæ ora est, et Siciliæ partem Ætnæ monti proximam prætervectus; hinc supplicem recipit Achæmenidem, socium Ulyssis, ab eoque de feritate Cyclopum edoctus, observatis omnibus Heleni præceptis, tandem Drepanum, occidentalem Siciliæ portum, obtinet; ubi moritur Anchises. Atque hinc media æstate solvens Æneas in Italiam, tempestate in Africam ejicitur. Et hic finis est narrationis.

POSTQUAM res Asia Priamique evertere gentem
Immeritam visum Superis, ceciditque superbum
Ilium, et omnis humo fumat Neptunia Troja:
Diversa exilia et desertas quærere terras

Postquam placuit Diis destruere potentiam Asiæ, et populum Priami nil tale meritum; et postquam nobile Ilium cecidit, et tota Troja a Neptuno munita fumat a fundamentis: impellimur ominibus Deorum petere exilia remota, et regiones vacuas; et fabri

1. Priamique vertere Medic., sed a m. pr.-2. Immeritum Rottend. tert. visum est multi ap. Pier. Heins.-3. Ilion sex ap. Burm. fumat male Probus acceperat pro fumavit. Recte post cecidit mutatur tempus, fumat; quod non uno temporis momento absolvitur.-4. et diversas q. terras aliquot veteres Pieriani, et Menag. Voss. pr. Hamburg. alter pro var. lect. Parrhas. Dorvill. Brunck. Hæret Burmannus. Suavior, puto, esset illa lectio; sed ad fidem criticam probabilior est altera lectio desertas, cum codd. auctoritate, inter quos Fragm. Vatic., tum quod ea vix nasci potuit ex altera, in quam facile aliquis incidere poterat. Quod autem T desertas terras putant repugnare arva opima II, 781, et similia; id leve est; possunt enim agri esse deserti et cultoribus vacui, et tamen fertiles haberi, inprimis si cultus accesserit ; et terra, in quam novi coloni sunt immigraturi bene deserta et non satis frequentata hominibus dicitur. Sed id plane h. 1. non quærendum. Poëta enim hoc unum agit, ut miserationem moveat. Præclare autem post Ilium superbum: desertæ terræ; in quibus ipsis sedes novæ erant condendæ.

NOTE

1 Res Asia] Minoris, cujus magna pars est utraque Phrygia, Major et Minor, Priamo subdita. Æn. I. 385.

2 Immeritam] Nam perfidia Laomedontis in Neptunum et Apollinem, et crimen Paridis in Junonem ac Minervam, non debuere tanto populo

creare perniciem. Æn. 1. 31. Æn. II. 610.

3 Ilium....Neptunia Troja] Per Ilium, arx; per Trojam, urbs significatur. Ilium dicitur a Virgilio tantum neutro genere: ab Horatio, Ilios fœminino: ab Ovidio Ilion etiam fœminino, communi urbium genere.

Auguriis agimur Divum, classemque sub ipsa
Antandro et Phrygiæ molimur montibus Ida;
Incerti quo fata ferant, ubi sistere detur;

Contrahimusque viros. Vix prima inceperat æstas;
Et pater Anchises dare fatis vela jubebat:
Littora cum patriæ lacrymans portusque relinquo
Et campos, ubi Troja fuit. Feror exul in altum
Cum sociis, natoque, Penatibus et magnis Dis.
Terra procul vastis colitur Mavortia campis,

5

10

camus naves prope ipsam Antandrum et prope montes Ida Phrygiæ: dubii, quem in locum fata nos mittant, ubi permittatur manere: et colligimus socios. Vix prima astas inceperat : et jam pater Anchises imperabat nos dirigere vela, quo fata vellent. Tunc lugens desero littora patriæ, et portus, et arva, ubi Troja sita fuit. Abeo exul per mare, cum sociis, et nato cum Penatibus, et magnis Diis. Martia spatiosis agris longe habitatur, quam Thraces colunt, subjecta olim bellicoso Terra

5. classimque Sprot. classesque pr. Rottend. pro var. lect.-6. et abest nonnullis ap. Heins. et Pier.-7. ferent duo Heins.-8. Ut prima Hamb. pr. inceperit Medic. a pr. m.-9. At p. duo Burm. Et pro cum in Montalb. ex interpr. Ut p. conj. Heins., sed et exquisite apud poëtas pro ut cum; etsi nolim præstare, quod Servius ait, velocitatem inesse. dare ventis vela duo Hamb. pro var. lect. et ed. Ven., quæ sane communis poëtarum ratio, sed propter hoc ipsum suspecta; etsi non diffitendum, fatis, in quo optimi Codd. consentiunt, etiam fragm. Vatic., propter ambiguitatem, sitne tertius an sextus casus, minus commodum h. 1. videri. Est utique casus sextus, fatis, fatali necessitate: et hanc inprimis Anchises norat et monebat, v. Exc. xvII. sub fin. ad lib. 11.-10. cum Heins. e Medic. aliisque; vulgo tum. Liberior sic erat orationis cursus.—jubebat. Littora tum p.-relinquo. duo dum.—12. gnatoque NOTE

.5 Auguriis] Hectoris admonitu, En. 11. 295, flamma, quæ verticem Ascanii lambebat, 681. cursu stellæ cadentis, et lævo fulmine, 694. sermone ultimo Creusæ, 781.

6 Antandro] Antandros, urbs est Phrygiæ Minoris, nunc S. Dimitri: ad sinum Adramittenum, et littus Ægæi Maris: sub radices Idæ, ubi copia erat arborum ad navalem structuram, et latebrosi sinus procul a conspectu Græcorum. De Ida monte, En. II. 801.

Creusæ simulacro; vel illud Creusæ vaticinium ex iis est locis, quos Vir gilius emendare debuisset.

8 Estas] Nam Troja sub finem veris capta est, ut diximus Æn. 11. 340. Et in ædificanda viginti navi. um classe aliquantum sane temporis abiit.

12 Penatibus et magnis Dis] Magni sunt, Jupiter, Juno, Mars, &c. cómmunes Dii: Penates, domestici, nec nominati, Æn. 11. 717.

13 Procul] Thracia tamen a Troade non distinguitur nisi angustissimis faucibus Hellesponti, les Dardanelles. Igitur procul, non est longe dissita; sed quæ longe lateque colitur, latissima 2 N

Virg.

Thraces arant, acri quondam regnata Lycurgo;
Hospitium antiquum Troja, sociique Penates,
Dum fortuna fuit. Feror huc, et littore curvo
Moenia prima loco, fatis ingressus iniquis;
Æneadasque meo nomen de nomine fingo.

Sacra Dionææ matri Divisque ferebam
Auspicibus cœptorum operum; superoque nitentem
Coelicolum regi mactabam in littore taurum.

Lycurgo: vetus hospitium Trojanorum, et cujus Dii erant conjuncti nostris, dum felices fuimus. Illuc navigo, et in sinuoso littore statuo primos muros, appulsus fatis adversis: et nomen civibus facio, Æneadas, de meo nomine. Offerebam sacrificia matri Veneri, et Diis auctoribus operis inchoati: et immolabam in littore

cum magnisque P. et Dis Menag. pr.-14. erant sec. Moret. et Medic. a m. pr. Ligurco, Lygurgo, et Ligurgo passim in codd. scribitur.16. Cum Leid. un. et in littore Franc. corvo, curro, duo Burm.-18. Æneades Medic. a m. pr. gentes de n. Montalb. pro var. lect. v. ad III Ge. 122. Est éπávvμos. cunctos tert. Rottend.-19. Ab h. v. nova narratio. Itaque interpunxi.-20. auspiciis Wittian. auspiciisque Vratisl. superumque Parrhas. in

NOTE

Forte fuit juxta tumulus, quo cornea summo
Virgulta, et densis hastilibus horrida myrtus.
Accessi; viridemque ab humo convellere sylvam
Conatus, ramis tegerem ut frondentibus aras:
Horrendum et dictu video mirabile monstrum.
Nam, quæ prima solo ruptis radicibus arbor
Vellitur, huic atro liquuntur sanguine guttæ,

25

Et terram tabo maculant. Mihi frigidus horror

Membra quatit, gelidusque coit formidine sanguis.
Rursus et alterius lentum convellere vimen
Insequor, et causas penitus tentare latentes:

30

Ater et alterius sequitur de cortice sanguis.

Multa movens animo, Nymphas venerabar agrestes,
Gradivumque patrem, Geticis qui præsidet arvis:

35

taurum pinguem summo regi cœlestium. Forte tumulus prope erat, quo in summo erant frutices cornei, et myrtus aspera multis hastilibus. Accessi ad tumulum, et conatus abrumpere e terra ramos virides, ut tegerem altaria ramis illis foliosis; video prodigium tremendum et mirabile dictu. Nam quæ arbor primo eruitur e terra fractis radicibus, ex hac defluunt guttæ nigri sanguinis, et tingunt terram sanie. Frigidus tremor agitat meum corpus, et sanguis metu gelidus congregatur ad cor. Iterum pergo extirpare virgam flexilem alterius arboris, et explorare causas occultas: et niger sanguis fluit ex alterius cortice. Ego volvens mente plurima, orabam Nymphas sylvestres, et patrem Martem, qui præest campis Thraciæ, ut bene prospera,

margine.-22. tumulus juxta Montalb.-24. avellere Exc. Burm.-25. ut abest a sec. Hamb. aram tres Burm.-26. Vocibus transpositis Montalb. H. video et dictu m. m. quod placet. Pugetianus: H. dictu video m. m. Wallian. H. dictu et video m. m. Nonius in Horrendum: H. dictu video, m. m. Macrob. III, 10 H. dictu et visu m. m. Sed dictu mirabile monstrum jam vidimus lib. 11, 680. miserabile aliquot Pieriani et Ven. a m. pr. ut alibi.-27. cum quæ Sprot. Namque ut pr. ed. Mediol. namque ubi p. aliquot Pier. arbor Burmann. e codd. reposuit, ne sibilus in arbos aurem læderet.-28. hinc atro aliquot Pier. Franc. et ed. Mediol. linquuntur multi Pier. et Heins. ut et II Ge. 187.-33. Alter codd. plerique Pier. et Heins. etiam edd., solenni lapsu. Alterque alterius Zulich. Rursus et alterius Hamb. pr, a m. pr. alter et a. a m. s, -35. Gradivomque Gud. a m. pr. quod præferam. Mirum autem in hac voce primam produci, Brevis est ap. Silium xv, 15. grandævumque duo.

NOTE

22 Tumulus] Et editiorem locum, et sepulcrum significat. Cornea, ex arbore corno, cornouiller: de qua Ge. f. 34. De virgultis, Ibid. 21. De Myrto, Ecl. 11. 54. De sylva, pro qualibet multitudine, Ge. 1. 152.

34 Nymphas agrestes] Hamadryadas. Ecl. I. 46. Cum enim hæ una cum

arboribus vivant et occidant, dubitabat num esset earum sanguis.

35 Gradivum... Geticis] Gradivus Mars nominatur, a kρudaívæ, vibro. Geta: populi Dacia, Thraciæ tamen annumerati ob viciniam. Ge. 11. 115, De Marte, Ecl. ix. 12.