Horror ubique animos, simul ipsa silentia terrent. 755 Inde domum, si forte pedem, si forte tulisset, Me refero. Irruerant Danai, et tectum omne tenebant. Ilicet ignis edax summa ad fastigia vento Volvitur; exsuperant flammæ; furit æstus ad auras. Procedo, et Priami sedes arcemque reviso. 760 Et jam porticibus vacuis Junonis asylo Prædam asservabant. Huc undique Troia gaza Congeritur. Pueri et pavidæ longo ordine matres 765 et simul ipsum silentium terret mentem. Inde redeo domum, ut viderem an fortasse retulisset gradum illuc. Græci invaserant, et occupabant totam domum. Continuo ignis vorax fertur vi ventorum ad supremum cacumen: flamma supra assurgunt, ardor sævit in aërem. Progredior ad regiam Priami, et repeto arcem. Et jam in porticibus desertis, et templo Junonis, custodes electi Phoenix et crudelis Ulysses servabant spolia: in hunc locum undiquè cumulantur divitiæ Trojanæ, sublatæ e recessibus combustis, et mensæ Deorum, et pocula solida ex auro, et vestimenta capta: pueri et timidæ matres longa serie stant circum. Imo etiam ausus emittere voces septem Heins. Exc. Burm. et duo Goth., intercepta s a sequentis vocis initio, ut et in Medic. factum. animum Schol. Stat. Theb. 1, 494. tunc ipsa s. Dorvill. nunc idem Schol. lib. 1, 368.—757. Irruere Gud. a m. pr. intus erant Ð. pr. Hamb., eidem abest et. omne replebant Menag. pr.-758. Illicet plerique scribunt. fastigia tecti Schol. Cruqu. Horat. lib. II Od. 4, et Medic. a m. pr. 759. et superant Goth. sec.— .-760. Procedo et P. Heins. cum vetustioribus, etiam Pierianis ; et Donato, ut inf. 11, 349 et sup. 632. Vulgo Procedo ad P. vel Protinus ad P. cf. Burm. præcedo Moret. pr. sedemque arcemque ed. Ven. -761. At jam Goth. sec.; hoc desideres, vel Hic jam.-762. læti duo Burm. durus Parrhas. in marg. cum nonnullis Pier. et Goth. tert.—763. observabant alii ap. Pier. Heins. et Burm., solenni lapsu ex asservabant. observant Parrhas. hic Goth. alter.-765. craterasque Medic. que abest duob. Burm. et alteri Goth.-767. Supplent versum Venetus: et crebris sua carpunt pectora pugnis, Exc. Burm. crebrisque premunt sua p. p., Guelpherb, un. in Exc. Cort.: et NOTE 760 Priami sedes arcemque] Duo sunt loca diversa, ut diximus 322. 761 Vacuis] Non a Græcis, qui multi ibi erant; sed a civibus ac defensoribus. Junonis asylo] Asylum, ǎovλov, ab a privativo et σύρειν trahere, σύλη δρο lium: quia, qui ad illud confugisset, inde trahi aut spoliari non poterat. Idque jus sylvis quibusdam, sed præcipue templis tributum est. De Phonice, Achillis rectore, supra 7. De Ulysse, Ibid. De gaza, Æn. 1. 123. De crateribus, poculis, Ecl. v. 68. Ausus quinetiam voces jactare per umbram, Nequicquam ingeminans iterumque iterumque vocavi. 770 Infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusæ Obstupui, steteruntque comæ, et vox faucibus hæsit. Tum sic affari, et curas his demere dictis: O dulcis conjux ? non hæc sine numine Divum 775 inter tenebras, replevi vicos clamoribus, et tristis frustra repetens Creusam rursus et rursus appellavi. Misera species et umbra ipsius Creuse, et figura grandior quam ea quæ erat cognita, apparuit præ oculis mihi vestiganti, et sine fine dolenti per domos urbis. Obstupui, et capilli obriguerunt mihi, et vox hæsit in gutture. Tunc sic cœpit me alloqui, et auferre solicitudinem his verbis: Quid tantum prodest vacare immodico dolori, o care marite? ista non contingunt absque voluntate Deo crebris pulsant sua p. p., Wittianus: et tacitis implent mugitibus auras.—768. umbras multi ap. Burm. et duo Goth., ut jam toties variatum vidimus. per urbem conj. Heins., v. Burm. quidni tamen: per noctem, per noctis silentia! -769. viam nonnulli ap. Burm.-770. nec quicquam Franc. iterum iterumque aliquot Heins. et Burm. cum Goth. sec.-771. sine more tert. Moret. et Leidens. unus; quod alias Virgilius amat: sed h. 1. non convenit. ruenti aliquot boni libri Heins. et Burm. Minus bene: nam furere magis èvapyès quam ruere.-772. unius umbra Zulich., sed ipsius etiam Nonius in imago.-774. Obstipui scribitur etiam hic ap. Pier. steterantque aliquot Pier. et tres Burm., prave. stetereque Franc., ut etiam lib. III, 48 habet, ubi hic versus repetitur; hemistichium autem alterum repetitum XII, 868. IV, 280.-775. tunc alii ap. Pier. et Goth. alter. effari Hamb. sec. v. sup. 700.-776. dolori Heins. librorum auctoritate restituit; vulgo labori, ut nonnulli libri, etiam Goth. alter, forte ex lib. vi, 135, quanquam ea permutatio solennis. Hic tamen dolor potius, quam labor, locum habere videtur; nisi quod labor exquisite pro dolore ponitur. Arusianus Messius laudat: Quid juvat insano tantum i. dolori, Vratisl.: Quid tandem i. j. i. dolori, et pr. Moret. : Quid tam insano, ex compendio literarum. -778. nec te comitem hinc asportare Cr., ut in nonnullis legitur, olim libros obsedisse, ex Servio patet; quod Grammatici adeo defendere satagebant. Retinuit metri vitium Cuning. Alii aliter emendare voluere; nam Medic. cum aliis: nec te comitem hinc portare (pr. Moret. etiam portasse), Hamb. sec.: nec te hinc c. portare, duo Moret. : nec te comitem portare. Parrhas.: nec te NOTE 772 Creusa] Æneæ uxor fuit, mater Ascanii, filia Priami et Hecuba. Seriptores Æneæ infesti hanc ab Enea occisam volunt, ex pactione cum Græcis ne quid ex Priami sanguine superesset. Virgilius fingit a Cybele fuisse retentam: ne quid esset impe dimenti, quominus Æneas, ant a Didone adoptaretur, aut a Lavinia assumeretur in virum. 777 De numine, voluntate Deorum, Æn. 1. 137. De Olympo, Thessaliæ monte, qui pro cœlo sumi solet, Ecl. V. 56. Fas; aut ille sinit superi regnator Olympi. Longa tibi exilia, et vastum maris æquor arandum; 780 Et terram Hesperiam venies: ubi Lydius, arva Illic res lætæ, regnumque, et regia conjux sam. 785 rum: nec fatum, aut ille rex summi cœli, permittunt te auferre hinc sociam CreuTu percursurus es longa exilia, et immensum spatium maris. Pervenies ad terram Italicam, ubi Tybris Lydius volvitur pacato cursu inter pingues agros populorum. Illic parata est tibi fortuna prospera, et regnum, et uxor, regis filia: depone dolorem ob caram Creusam conceptum. Ego non videbo superbas regiones Myrmidonum aut Dolopum, nec ibo ministratum matribus Græcis: cum sim e Dardani sanguine, et nurus Dea Veneris. Sed magna mater Deorum retinet me comitem asportare.-779. aut ille s. ex Medic. et aliis optimis reposuit Heins., ut jam ed. Ald. et aliæ vett. Vulgo haud ille. sed ex Codd. non facile tale quid dijudicari potest. Witt. haud ille sinet. Porro summi Exc. Burm. puri Goth. alter.-780. longum Gud., pro var. lect. Toû vastum. auxilia Goth. tert. -781. Et terram H. Heins. cum optimo quoque, etiam Pieriano; Virgiliano more ex Græcis ducto, ut ad omittatur. Vulgo tamen Ad t., ut et nonnulli codd. habent, et Probus in Arte. Heins. conj. Ut t. Parrhas. Hesperiem.— 782. lato f. Dorvill. cum nonnullis Pier.-783. res Itala Medic. et Colot. ap. Ursin., miro lusu. res læta et res latæ nonnulli; sed res lætæ præclare poëta de felici et prospero rerum statu et conditione, ut sæpe alibi.-785. superbam Franc.-786. haut vel haud aliquot.-787. et tua conjux supplent nonnulli NOTÆ 780 Maris æquor arandum] Æquor, Tusci autem etiam Tyrrheni dicti est quælibet æqua planities, sive terræ, sive maris, sive etiam speculi: unde Æn. VII. 781. ' æquore campi Exercebat equos.' Hic maris æquor. Lucretius 1. IV. 105. reddunt speculorum ex æquore visum.' Arandum : ducta metaphora ab agris; sicut Æn. v. 158. sulcant vada salsa carinæ.' Est enim sulcus, longus ille tractus, quem vomer inter arandum excavat. 781 Hesperiam] Duplex est, Hispania, et Italia: hic Italia: En. 1. 534. Tybris, Italiæ fluvius, de quo En. VIII. 330. Lydius dicitur; quia Tuscos, sive Etruscos, a Latio dividit. sunt a Tyrrheno, filio Atyos: qui Atys, Herculis et Omphales filius, Lydiæ rex, in Asia Minore, cum regio fame laboraret, sorte inter filios jacta, Lydum regni successorem habuit, Tyrrhenum e regno emisit ad condendam coloniam quam post varios tandem errores, in Italia ad superiorem Tybris ripam collocavit: quare Etrusci et Tyrrheni e Lydia oriundi sunt. De agmine, pro impetu Ge. II. 423. De Myrmidonibus ac Dolopibus, supra, 7. 787 Dardanis, &c.] Quia Priami filia, e Dardano oriunda. Vide stemma, Ge. III. 35. Sed me magna Deum Genetrix his detinet oris. Jamque vale, et nati serva communis amorem. Hæc ubi dicta dedit, lacrymantem, et multa volentem 790 Dicere, deseruit, tenuesque recessit in auras. Ter conatus ibi collo dare brachia circum; Atque hic ingentem comitum affluxisse novorum 795 800 in his regionibus. Nunc igitur vale, et retine amorem filii nostri. Postquam protulit hæc verba, reliquit me plorantem et volentem loqui plurima, et eranuit in aërem levem. Tunc ter conatus sum injicere brachia collo ejus; ter species frustra apprehensa abiit e manibus, similis levi vento, et similis vago somno. Denique transacta nocte sic redeo ad socios. Et illic reperio admirans magnam multitudinem novorum sociorum advenisse, et matres, et viros, juventutem congregatam ad fugam, et plebem miserandum. Undecumque concurrerunt, parati et voluntate et facultatibus, in quascumque terras velim eos ducere mari. Et jam Lucifer oriebatur e cacu versum in Serv.-788. me detinet Hamb. hic destinet ed. Ven.-789. serva nati Montalb. amores Græv.-790. plura v. d. Leid.-791. Discere sec. Hamb. -792. conatus erat Macrob. v Sat. 7. colla et d. Dorvill. circumdare brachia collo sec. Moret.-792-794. Iidem versus inf. v1, 700-703.-793. comprensa Heins. cum Medic. et optimis ceteris; alii compressa, quod Pierius prætulisse videtur. Zulich. compresa. sec. Hamb. conata; perpetuæ variationes. Aliquot Pier. etiam, manu.—794. Par l. pennis, v. s. vento Medic. Pierii, ex interpolatione. s. fumo Macrob. v Sat. 5, ut alibi: inf. v, 740. Ge. Iv, 449. ferro Leid. a m. pr. Faber emendabat somnio, quia òveípų ikeλos ap. Græcos occurrit. Sed somno quidni poëta æque bene dixerit, qui et ipse, si excussus, dispulsus fuerit, solvitur, diffluit, evanescit. Nec, si somnium cogitare necesse sit, quicquam impedit, quominus somnum de eo accipias, ut simile plane sit illi ap. Apollon. Iv, 877 ̓ Αὐτὴ δὲ πνοιῇ ἰκέλη δέμας, Αυτ ̓ ὄνειρος Βῆ δ ̓ ἴμεν.— 796. hic abest tert. Rottend. effluxisse dno Hamb.-798. ex Ilio Heins. secundum Donati scripturam probabat, sed invito metro. Mox idem malit jungere mis. vulgus undique conv. et mis. Rottend tert. mirabile Leid.779. animisque Moret. sec. et pr. Rottend.-800. decurrere Gud., pro div. NOTÆ 788 Magna Deum Genetrix] Cybele, de qua, ejusque sacris, En. III. 111. Quomodo autem Creusam detinet? Sensus est: Creusam in Idæos famularum ejus choros ascitam esse; et immortalitate donatam, quali Nymphæ fruebantur. 801 Lucifer Ida] Significat Idam montem ad orientem fuisse Troja, unde Lucifer, stella Veneris, ante So 558 P. VIRGILII MARONIS ENEIDOS LIB. II. Ducebatque diem; Danaique obsessa tenebant minibus summa Ida, et inchoabat diem: et Græci occupabant clausos aditus portarum: nec offerebatur ulla spes auxilii. Cessi, et patrem ferens conscendi montem. lect.-802. que abest Franc.-804. montes Medic. cum altero Mediceo Pierii et aliquot aliis ap. Burm. Utrumque rationem habet. NOTE lis ortum primo appareret. Ida quippe per Troadem universam sparsa est in varios montes: quorum pars septentrionalis ad Propontidis littus; pars occidentalis, ad Hellespontum ; pars meridionalis, ad sinum Adramyttenum Maris Ægæi, pertinet. Imminebat Trojæ ad orientem, ibi demque Paris de tribus Deabus judi- |