Excutere, et sanctos restinguere fontibus ignes. 690 695 sacrum ignem. Sed pater Anchises gaudens erexit oculos ad astra, et protulit manus ad cælum cum his verbis: Jupiter omnipotens, si placaris ullis precibus, intuere nos, hoc solum petimus: et si religione meremur aliquid, præterea fer opem, o pater, et confirma hæc auspicia. Vix senex ea dixerat, et repentino sonitu tonuit ad sinistram partem; et stella protrahens facem, cadens e cœlo per tenebras, cucurrit multo cum lumine. Videmus hanc stellam cadentem supra summa fastigia domus, se manifestam abdere in sylva Idæa, et designantem iter: tum trames longo tractu emittit fulgorem, et circum undique loca fumant sulfure. Tunc vero pater expugnatus convertit se ad cœlum, et alloquitur Deos, et adorat sanctam stel sec. Mentel. sec. et ed. Dan., ex compendio literarum. v. Burm. exstinguere qu. Moret. et Voss.-687. Et p. Franc.-688. Ac cœli Rottend. pr. et palmas cœlo Zulich. ad cœlum aliquot Pier. ad cœlos p. Rottend. sec., male. cf. Burm. -690. hos pro hoc Medic., sed a m. pr. nos tantum et si quid p. Hugen.691. Turbatum hic aliquid olim esse debuit, si Pompon. Sabinum inspicias: Probus ait: atque hæc omina firma, nisi enim petiisset omina, nunquam confirmari optasset (an hoc ad lectionem omina spectavit, pro quo in multis omnia legitur? Fuisse suspicor in nonnullis : atque hæc omine firma.) Et Apronianus auxilium legit, ut sit: Da deinde auxilium pater et firma omina. Atqui hæc constans omnium librorum est lectio. Forte olim fuit: Da deinde auspicium. hæc omissum in Hugen. et fragm. Vatic.-693. lævom Burm. ex Gud. Umbram Franc., ut alibi.-694. magna cum Dorvill.-695. lambentem Dorvill.696. sylvam fragm. Vatic.-697. longo tum Cuning. ex Huls. limite firmavit post Pier. Heins. e codd. Vulgg. lumine vel limine-sulcos pr. Rottend. cum i. l. sulcans Wall. F. mollius: Signantemque vias tum l. 1. s. Dat lucem.-699. His vero pr. Rottend. pro var. lect. se tollere Gud. a m. pr., eleganter, modo NOTE 693 Intonuit lævum] De sinistro fulmine prospero, et hujus vocis, læ tum, ambigua significatione, fuse Ecl. 1. 16. De stellis quæ cadere videntar, et accensis in media aëris regione siccis exhalationibus, Ge. 1. 365. 696 Idæa sylva] Infra 801. 698 Sulfure] Fulmina enim sulfuris odorem habere dicuntur. Affaturque Deos, et sanctum sidus adorat. 700 Jam jam nulla mora est. Sequor, et, qua ducitis, adsum. Di patrii, servate domum, servate nepotem ! Vestrum hoc augurium, vestroque in numine Troja est. 705 710 lam, aitque: Nunc nunc nulla est mora: sequor, et vado, qua ducitis. O Dii patrii custodite domum, custodite nepotem. Omen hoc vestrum, et Troja est in vestra potestate. Equidem cedo, nec abnuo ire tibi socius, o fili. Ille locutus fuerat: et jam flamma clarius crepitans auditur per urbem, et incendium propius spargit calorem. Age igitur, o dilecte, pater, imponaris nostro collo, ipse portabo te humeris: nec istud pondus me premet. Quocumque res abeant, unum et idem utrique periculum, una salus erit. Parvus Iulus mihi sit comes, et uxor eminus sequatur vestigia. Vos, o famuli, defigite mentibus vestris ea quæ dicam. Occurrit exeuntibus ex urbe colliculus, et antiquum templum Cereris desertum: et prope vetusta cupressus, ob majorum reverentiam servata per multos annos. Veniemus in hunc affari et adorare sequi posset. in auras alii ap. Pierium; ad aras nonnulli ap. eundem, et Zulich., sed vid. Burmann.-700. sanctum lumen Zulich.-701. quo aliquot Pier. Leid. et Goth. sec., sed v. lib. 1, 401. Ecl. ix, 4.-702. nepotes sec. Moret., sed v. Burm.-703. Vestrum o augurium un. Leid. v. Burm. ad Ovid. 1 Ep. 101. augurium est Menag. est in fine deest Moret. sec. 704. gnate Montalb.-705. Ille etiam Witt. et Goth. sec. ille quidem, per ed. Ven.-706. que abest Voss. volvit Ven.-708. subito pr. Menag. et Ven., male. cf. inf. Iv, 599. Heins. 709. cadant quidam ap. Pier. cadunt Wall. cadet duo Burm. cadat Witt. cadit Hamb. sec. periclum est Leid. unus.-710. mihi solus I. Donatus legisse videtur, quod placebat Pierio. cf. Heins.-713. Heins. malebat urbem; sed utrumque usitatum. cf. NOTE modo aves se gererent in volatu ; quomodo garrirent; quomodo offam oblatam gustarent. De Numine, Æn. 1. 703 Augurium] Proprie est consultatio avium ad futura prænoscenda, tamen ad alia omnia futuri omina transfertur. Nomen ab avium vel gestu, vel garritu, vel gustu: quia 714 Cereris] Cerès fuit Saturni et hujus artis ministri spectabant, quo- Opis filia, frugum repertrix Ge. 1. 39. 137. Religione patrum multos servata per annos : Tu, genitor, cape sacra manu, patriosque Penates. Attrectare nefas;,donec me flumine vivo 715 eundem locum per varias vias. Tu pater accipe manu res sacras, et patrios Deos. Non licet me, redeuntem e tanta pugna et recenti strage, tangere eos: donec me Burm.-716. Hac conj. Heins. ex diversa Leid. unus. e diverso duo. ex adverso Menag. pr. veniamus tres Burm.-717. Tum Leid. a m. pr. saxa Ven. -718. bello tanto Dorvill. cum al. Pier. ex tanto alii ejusdem, cum Goth. tert. et tanto sec. Rottend. bello egressum ex tanto Witt.-719. Adtractare NOTE 717 Penates] Deos domesticos: qui cum in interiore domo colerentur, ita dicti sunt a nomine penus; quæ sunt res necessariæ, in intima domus parte servatæ : ut ab optimus, magnus; optimas, magnas; optimates, magnates; ita a penus, penas, penates. Quinam illi essent, ambigitur. Alii, Jovem, Junonem, ac Minervam, fuisse aiunt: alii Neptunum et Apollinem; alii Cœlum ac Terram: Arnobius Deos consentes seu complices, quorum numerum ac nomina ignota fuisse docet. Dionysius Halicarn. 1. 1. refert ex Timæo caducea fuisse ærea et ferrea, Trojanamque terram fictilem. Hos tamen ait se Romæ in templo vidisse, forma duorum juvenum hastatorum, habitu sedentium. Hi tamen Castor et Polhua esse non possunt, cum fratres essent Helena; Penates vero multo antiquiores. Hos Dardanus e Samothracia, insula contra Thraciam, adyexisse cum Palladio dicitur, et Trojæ collocasse; unde Æneas eos in Italiam detulerit. Porro unde Penates acceperit Æneas, dubium videri potest. An vere Hectoris umbra e locis, ubi servabantur, ipsi detulerit, ut dictum est, v. 297. An similes domi habuerit eorum statuas, quas Anchisæ patri commiserit. An cum Palladio a Diomede acceperit, ut vidimus v. 166. An Eneas, per incendii tumultum ingressus arcem, eos inde extulerit: ut ait Halicarnasseus, negare tamen videtur Virgilius. Lares vero, Dii etiam fuerunt domestici; ut Ovidio placet, Mercurii et Laræ, sive Larundæ, filii; juxta Plautum, canina specie efformabantur; juxta Plutarchum, canina pelle tantum induebantur, propter fidam custodiam domus. Existimo cum Apuleio Lares esse ipsas animas parentum; qui, quod olim in ipsa domo sepulturæ mandarentur, curare semper familiam putabantur suam: unde erat Lar familiaris: et Lars vox est Etrusca, quæ populi principem significat. In eoque distinguo Penates a Laribus: quod Penates divina essent origine, Lares humana. De Larium cultu, Æn. III. 177. 719 Flumine vivo] Mos fuit veterum; ut nunquam aut attrectarent sacra, aut ad sacrificium offerendum accederent; nisi lotis manibus, aliquando capite, quandoque etiam toto corpore: præsertim si cæde aliqua, aut funere, aut impuro usu fœdi essent. Lotio fiebat, non stagnanti, aut pluviali, torrentique aqua; sed viva ac perenni, qualis est fontium ac fluminum sive in ipso flumine, per immersionem; sive aqua inde hausta, per solam effusionem. Abluero. 720 Hæc fatus latos humeros subjectaque colla Hic mihi nescio quod trepido male numen amicum 725 730 735 lavero pura aqua. Hæc locutus tegor veste, et pelle rufi leonis, circa latos humeros collumque submissum; et subeo onus: parvus Ascanius adhæsit meæ dexteræ, et sequitur me patrem passibus non æqualibus. Uxor juxta sequitur. Vadimus per obscura loca: et me, quem nulla spicula immissa, neque conferti Græci ex hostili exercitu antea turbabant; nunc omnes flatus terrent, omne murmur solicitat ancipitem, et æqualiter metuentem comiti et oneri. Et jam accedebam ad portas, et videbar excessisse ex omnibus viis: cum repente frequens strepitus pedum visus est allabi ad aures: et pater per noctem intuens vociferatur: Fili, fuge fili: appropinquant: video fulgentes clypeos, et arma area splendentia. Tunc nescio quis Deus inimicus abstulit mihi timenti turbatam mentem. Nam dum currendo quæro loca et attractare in nonnullis Pier. et Burm. scriptum. donec in f. duo. flumine in uno Hugen.—720. abluero. Terent. Adelph. 1, 2, 47. abiero pro abibo, grammatici.-721. Hoc Zulich. projectaque colla aliquot Pier., quod arridebat Heinsio, ut porrigeret Æneas cervicem ac præberet oneri. Sed longius quæsitum hoc. submissa Goth. tert.-723. parvulus Mentel. pr. Iulos Moret. pr.725. subiit Mentel. tert. per o. viarum unus Guelph. in Exc. Cort.-727. examine duo Burm. cum Goth. sec.-728. auræ terrent sec. Moret.-729. et abest Dorvill. comiti onerique duo Burm. timebam Goth. tert.-730. propinquandum Exc. Burm.-731. evasisse vicem Marklandi, ad Stat. v Sylv. 11, 152, conjectura, Burmanno improbata, sed unice vera, et ab editore in textum recipienda. Nam neque omnem adhuc viam erat emensus, nec de via ad portas facta bis memorare attinebat: at hoc erat memorabile, quod jam omnes fortunæ vicissitudines, omnia, quæ timuerat, evasisse sibi videbatur; falso tamen. Recepi itaque eam hac altera editione ; quod jam fecerat Brunck. Vulgg, viam.-732. umbras sec. Hamb.-733. Respiciens Ven. et Goth. tert., male.-734. Ingentis cl. Hamb. alt.-735. nescio quid duo Burm.-738. fatove NOTE 725 Opaca locorum] Opaca loca: supra 332. Dum sequor, et nota excedo regione viarum, 740 Quem non incusavi amens hominumque Deorumque? 745 Ascanium, Anchisenque patrem, Teucrosque Penates Ipse urbem repeto, et cingor fulgentibus armis. 750 a viis remota, et recedo e spatiis cognitis itinerum: heu! Creusa uxor substitit: dubium est, an fato ablata mihi misero, an aberraverit ab itinere, an fessa sederit: nec deinde restituta est oculis meis. Neque vidi eam esse amissam, aut adverti mentem: prius quam pervenissemus ad collem vetusta Cereris, et templum sacrum: hic denique congregatis ceteris, sola defuit, et frustrata est comites et filium et maritum. Quem non accusavi Deorum et hominum, insanus! aut quid vidi durius in ruina urbis? Commendo sociis Ascanium, et Anchisen, et Trojanos Deos, eosque occulto in humili valle. Ego redeo in urbem, et tegor armis nitentibus. Deliberatum est renovare omnes casus, et redire per omnem Trojam, et iterum objicere caput periculis. Primum reviso muros, et limina obscura portæ urbis, qua exportaveram pedem: et retro relego vestigia notata in tenebris, et quæro oculis. Ubique horror, Dorvill.-739. erravitne viam Franc., seu capta pro div. lect. Gud. et pr. Rottend. a m. pr. cumque iis Goth. tert. lapsa, solenni lapsu, in Goth. pr. et multis ap. Heins. et Burm., quod mireris potuisse probari viro doctissimo.740. Incertum est multi ap. Burm.-741. animumve Heins. e melioribus: vulgo que. refluxi Voss.-742. Cereri Moret. sec.-744. reflexit Exc. Burm. a m. pr.-745. incuso Hamb. sec. Deosque Leid. Deumque multi ap. Burm. et duo Goth. hominum demensque Deorum Franc.-748. In valle pr. Moret. a m. sec.-750. revocare Ven. et alter Menag. et Goth. tert. cum aliquot Pier., minus bene. renovasse alii aliquot Pier. r. meos Zulich. r. urbis Dorvill.752. Cerda conj. obsessaque. vid. Not. Deerat versus Moret. sec.—755. animo NOTE 754 Lumine lustro] Vel luce ex lumen enim hoc sensu, etiam singulari flammis ardentis patriæ, ut vult Do- numero dicitur. Æn. XII. 220. Aram natus: et vero dixerat v. 312. 'Sigea Suppliciter venerans demisso lumine igni freta lata relucent.' Vel oculis: Turnus.' |