Page images
PDF
EPUB

Nusquam abero, et tutum patrio te limine sistam.

Dixerat; et spissis noctis se condidit umbris.
Apparent diræ facies, inimicaque Trojæ

Numina magna Deum.

620

Tum vero omne mihi visum considere in ignes
Ilium, et ex imo verti Neptunia Troja ;
Ac veluti, summis antiquam in montibus ornum
Cum ferro accisam crebrisque bipennibus instant
Eruere agricolæ certatim; illa usque minatur,
Et tremefacta comam concusso vertice nutat;
Vulneribus donec paulatim evicta supremum
Congemuit, traxitque jugis avulsa ruinam.
Descendo, ac ducente Deo flammam inter et hostes

625

630

ducam te securum ad paternam domum. Sic locuta fuerat, et statim abdidit se densis tenebris noctis. Apparent horrenda species, et numina magna Deorum adversa Troja. Tunc vero omne Ilium visum est mihi recumbere in flammas, et Troja Neptunia a fundamentis subrui. Et quemadmodum quando in altis montibus rustici conantur certatim evellere veterem ornum, circumcisam ferro multisque securibus ; illa diu minatur, et ramis tremens vacillat emoto cacumine: donec paulatim victa ictibus, postremum insonuit, et evulsa fecit ruinam in montibus. Descendo, ac du

jicere, ut subintell. te. Burm. conj. arripe nate fugam; quanquam et hujus formæ exemplum desideres; ut sit dictum pro rape, raptim cape; quem usum illustrant passim, ut ad Val. Flacc. 11, 252. Probat tamen Oudendorp. Cur. sec. ad Frontin. p. 356. Jo. Schrader, acutius conj. I rape. Melius esset dicere, compositum pro simplici positum, ut mos poëtis, et quidem in hac ipsa voce inf. vII, 119 eripuit pro rapuit, excepit. Et similia passim alibi. Enimvero veram rationem hanc esse censeo: est eripere, h. e. rapere fugam ex his rebus, et hoc labore. Vulgare esset: eripere se fuga.-620. nunquam Exc. Voss. et Med. a m. pr., perpetua varietate. patrio tutum te lumine Wall. in limine sec. Menag. limite quatuor Burm. patris te in limine Franc.-622. facies dira Wall.-624. visum est quatuor Burm. in igne sec. Hamb. 625. post Troja nolim plene interpungere, ut vulgo fit: nam repetendum in seqq. ac visa est ruinam trahere, veluti ornus, cum eam etc. r. truxit. Dura tamen hæc, et curis secundis facile expectes in leniora hæc mutaturum fuisse poëtam.-626. ac veluti summis. pr. Hamb. antiquam summis.-627. abscisam duo Burm. abscisam Menag. alter. actam pro instant Codex Thuan. ap. Macrob. v Sat. 2, memoriæ lapsu.-629. Ut t. Wall.-630. supremo pr. Hamb.-632. Discedo pr. Hamb., et ita ap. Macrob. Dea alii codd. apud Pier. Heins. et Burm., sicque duo e Goth. abducente vel adducente Deo vel Dea aliquot apud Pier. et Burm. hac d. Bigot. Deo in Medic. emendatum ex Dea, et est sane Deo doctius: v. Not.; at idem sono ingratum: descendo ducente Deo. Verum ultimam poëtæ manum flagitabant et illa in binis versi

NOTE

625 Neptunia] A Neptuno condita, sylvestris et montana, frêne sauvage. supra 610. 632 Deo] Dea Venere. Nam. Deus communi genere aliquando sumitur.

626 Ornum] Ornus, fraxinus est

Expedior; dant tela locum, flammæque recedunt.
Atque, ubi jam patriæ perventum ad limina sedis
Antiquasque domos, genitor, quem tollere in altos
Optabam primum montes, primumque petebam,
Abnegat excisa vitam producere Troja,
Exiliumque pati. Vos o, quibus integer ævi
Sanguis, ait, solidæque suo stant robore vires,
Vos agitate fugam.

635

640

Me si cœlicolæ voluissent ducere vitam:

Has mihi servassent sedes. Satis una superque
Vidimus excidia, et captæ superavimus urbi.
Sic o, sic positum affati discedite corpus.
Ipse manu mortem inveniam. Miserebitur hostis,

645

cente Venere elabor inter ignes et hostes: eorum arma permittunt mihi viam, et ignes retro abeunt. Sed postquam jam progressus sum ad januam paternæ domus, et veleres ædes; pater, quem cupiebam exportare primum in altos montes, et ad quem primum ibam, renuit protrahere vitam et tolerare exilium, post eversam Trojam; et dicit: O vos, quibus sanguis ætate vigens, et sanæ vires stant propria firmitate; vos tentate fugam. Si Superi voluissent me proferre vitam, servassent mihi hanc domum: satis et plusquam satis est, me vidisse jam unum excidium, et satis superfui captæ urbi. Abite o postquam ultimum vale dixeritis meo cadaveri sic deposito. Ipse reperiam mortem propria manu; aut hostis misertus mei me occidet,

bus: flammam, flammæque.-633. experior Sehol. Horat. ad Carm. sec. Perperam.-634. Atque ubi post Pierium Heins. e melioribus. Vulgo Ast ubi. Ac ubi Leid.-636. primos montis Sprot.-637. exscissa malint Guellius et Cerda, quia excidium inde duci debuit. Sed utrumque dicitur. v. inf. ad IV, 425. abscisa alter Hamb. perducere sec. Moret.-639. corpore Parrhas., male.-640. et rebus servate secundis suppletus versus in Franc. ex lib. 1, 211.-643. et in multis Burm. deest.-644. Abfuerat ab initio hic versus a Mediceo. dimittite pr. Hamb.-645. miserabitur Ven. et Moret. sec. An placet interpungere: Ipse manu mortem inveniam, miserebitur,

NOTE

Sic Lucanus, 1. 11. 80. 'Terribilesque Deos scelerum,' Furias appellat, Sic Euripides in Troad. v. 948. Thv ledv Kóλaše, Deum objurga, Venerem intelligit. Sic Demosthenes in exordio orationis de Corona: Θεοῖς εὔχομαι πᾶσι καὶ πάσαις, ' Deos precor cunctos et cunctas.'

476.

644 Positum affati] Verba duo funebria. Positum, jacens, mortuum. Ovid. Heroid. x. 124. Nec positos artus unget amica manus.' Affari: morem notat Romanorum, qui statim atque cadaver combustum aut sepultum fuerat, antequam discederent,

642 Una excidia] Cum olim ab Her- vale ter inclamabant. cule Troja expugnata est.

Delph. et Var. Clas.

Æn. III.

[blocks in formation]

Exuviasque petet. Facilis jactura sepulcri.

Jam pridem invisus Divis, et inutilis, annos

Demoror: ex quo me Divum pater atque hominum rex
Fulminis afflavit ventis, et contigit igni.
Talia perstabat memorans, fixusque manebat.
Nos contra, effusi lacrymis, conjuxque Creusa,
Ascaniusque, omnisque domus, ne vertere secum
Cuncta pater, fatoque urgenti incumbere vellet.
Abnegat, inceptoque et sedibus hæret in isdem.
Rursus in arma feror, mortemque miserrimus opto.
Nam quod consilium aut quæ jam fortuna dabatur ?
Mene efferre pedem, genitor, te posse relicto
Sperasti? tantumque nefas patrio excidit ore?
Si nihil ex tanta Superis placet urbe relinqui,
Et sedet hoc animo, perituræque addere Troja

650

655

660

et detrahet mihi spolia: leve est privari sepulcro. Jumdudum odiosus Diis et inutilis traho vitam: ex quo pater Deorum et rex hominum afflavit me aura fulminis, et tetigit igne. Talia dicens perstabat et manebat pertinax. Nos contra effusi in fletus, et uxor Creusa, et Ascanius, et tota domus: ne pater vellet evertere omnia secum, et vim addere fato nos prementi. Abnuit hoc, et hæret in proposito et loco eodem. Iterum curro ad pugnam, et infelicissimus mortem appeto. Quod enim aliud consilium, vel quæ sors jam offerebatur? An sperasti, o pater, me posse hinc exportare pedem, te deserto? an tantum crimen exiit ex ore patris? Si placet Diis nihil superesse ex urbe tanta, et si hoc fixum est in eorum mente, et delectat

hostis; Exuviasque petet. ut jungas: manu hostis?-646. petat Hamb. sec. In fine versus est additum erat in edd. nonnullis ante Pierium. Licet etiam suspicari: Exuviasve p.-647. annis Sprot. et Franc., male. v. Burm.-649. igne Oudart., sed alteram formam Virgilius sequitur. cf. Burm.-651. Nos circum Montalb. effusis lacrimis quinque ap. Burm., quod vulgare esset. effusi lacrimas Rottend. sec. et Exc. Burm., græcismo paulo duriore.-652. evertere Menag. pr. et qu. Moret., ut alibi. v. Burm.-653. obcumbere Zulich. 654. que abest Wall.-656. et qua Moret. pr. jam deest Mentel. pr. Hamb. pr. a m. pr. et Leid,, et placebat hiatus Heinsio; sed bene Burmannus monuit, jam necessario h. 1. requiri.—aut mihi quæ f. aliquot Pieriani.-657. Mene ferre Zulich. et pr. Rottend. et ferre Medic., quod et ascripsit Pomponius Sab.-659. ex tota Oudart. a m. sec.-660. perituræ te

NOTE

649 Fulminis afflavit, &c.] Fulmen fere nunquam, nisi vento flante, impellitur: unde pingitur cum alis, et Æn. VIII. 430. Cyclopes admiscent fulmini radiostres ignis et alitis Austri.' Anchises autem a quibusdam

dicitur oculis privatus, hic a Virgilio tactus fulmine; eo quod suos cum Venere amores evulgavisset: nec plane occisus; sed afflatus tactusque, ac proprie attonitus, unde stuporem et debilitatem membrorum contraxit.

Teque tuosque juvat: patet isti janua leto;
Jamque aderit multo Priami de sanguine Pyrrhus,
Natum ante ora patris, patrem qui obtruncat ad aras.
Hoc erat, alma parens, quod me per tela, per ignes
Eripis, ut mediis hostem in penetralibus, utque
Ascanium, patremque meum, juxtaque Creusam,
Alterum in alterius mactatos sanguine, cernam?
Arma, viri, ferte arma: vocat lux ultima victos.
Reddite me Danais; sinite instaurata revisam
Prælia. Nunquam omnes hodie moriemur inulti.
Hinc ferro accingor rursus, clypeoque sinistram
Insertabam aptans, meque extra tecta ferebam.
Ecce autem complexa pedes in limine conjux
Hærebat, parvumque patri tendebat Iulum:
Si periturus abis, et nos rape in omnia tecum;

665

670

675 Et

eos adjicere te ac tuos Troja mox perituræ ; aperta est via ad hanc mortem. mox veniet Pyrrhus ex effusione multi sanguinis Priami; qui novit jugulare filium ante oculos patris, et patrem ante altaria. Hæccine erat causa, o alma mater, cur me inter arma, inter flammas servavisti? ut videam hostem in mediis recessibus domus ; et ut videam Ascanium, et patrem meum, et Creusam, occisos alterum in alterius sanguine. O famuli, arma, date arma: dies postremus invitat victos. Permittite ut redeam ad Græcos, permittite ut repetam pugnas renovatas: nullatenus moriemur hodie omnes absque ultione. Tunc iterum induor armis: et accommodans inserebam clypeum sinistra, et conferebam me extra domum. Ecce autem uxor amplectens pedes meos in ipso aditu domus hærebat, et proferebat mihi patri parvum Iulum. Si exis moriturus, et nos trahe tecum in omnes casus: si vero

addere pr. Moret.-661. Te quoque, nosque juvat Donat. legisse videtur. juvet pr. Rottend. istic plurimi codd. apud Pier. et Burm. cum binis Goth. et ed. Mediol. illic ed. Ven.-662. Namque Montalb. aderat Zulich. Priami multo Leid. et Witt. et Pieriani nonnulli, multo maculatus sanguine Ven.— 663. gnatum scribunt plurimi ap. Pier. et Heins. et mox patremque, qui obtruncet Maronianum esse, notat Heins. et hoc exhibet Mentel. pr. a m. pr. E v. 526 sq. facile eo carere possumus: cum alibi notatum jam sit, poëtam hanc temporum et modorum subtilitatem Ciceroni relinquere. Quid? quod et vim habet obtruncat, qui solet obtruncare.-664. Hocce Moret. pr. et tert. a m. sec. At olim lectum fuisse hocc testantur Grammatici, Priscianus aliique ap. Pier. et Heins., quod et exhibent Montalb. Witt. et ed. Mediol. per hostes Ven. et Parrhas.-665. Eripit Medic. in abest Parrhas. atque duo Burm. usque vitiose in vulgaribus edd.-666. Ascaniumque p. edd. vulgg. ante Heins. Ascanium Anchisemque patrem juxtaque C. Parrhas.-667. mactato sec. Rottend. et sec. Hamb. hic quidem addito: vel mactantem. mactatum vel mactatos Wall. maculatum Parrhas. jactantes pr. Hamburg., unde Heins. conj. jactatos. v. Burm.-668. lux optima Wall. a m. pr., errore solito. cf. Burm.-670. Nusquam Pieriani aliquot; sed e potioribus suis et Grammaticis exemplisque defendit vulgatam Heins. unquam Franc.-671. Hinc Heins. cum codd. propriis et Pierianis. Vulgo Hic. clypeo rursusque Wall, clypeumque sinistræ aliquot antiquiss. Pier. cum Donato.-673. comprensa pedes Hamb. pr., per græcismum. in limina Hugen.-674. que abest Franc.-675. trahe in o.

Sin aliquam expertus sumtis spem ponis in armis,
Hanc primum tutare domum. Cui parvus Iulus,
Cui pater, et conjux quondam tua dicta relinquor?
Talia vociferans gemitu tectum omne replebat:
Cum subitum dictuque oritur mirabile monstrum.
Namque manus inter, moestorumque ora parentum,
Ecce levis summo de vertice visus Iuli
Fundere lumen apex, tactuque innoxia molles
Lambere flamma comas, et circum tempora pasci.
Nos pavidi trepidare metu, crinemque flagrantem

680

685

propter experientiam militarem collocas aliquam spem in pugna, defende primo hanc domum: cui parvus Iulus, cui pater tuus relinquuntur; cui relinquor ego olim vocata uxor tua? Talia inclamans implebat gemitu totam domum; cum repentinum et dictu admirabile prodigium apparuit. Nam inter complexus et oscula tristium parentum, ecce levis apex visus est e summo capite Tuli emittere lucem, et flamma innocua molli attactu delibare capillos ejus et nutriri circa tempora. Nos timidi cœpimus currere præ metu, et agitare capillos accensos, et extinguere aqua

Voss. cape Dorvill.-676. inermis Goth. tert.-678. tua quondam Dorvill. tua cura Goth. sec., non male.-679. tectum illa Hamb. sec. replevit aliquot Pier. replerat fragm. Vatic.-680. Cum subito Medic. cum multis aliis, etiam Pierianis. At subitum poëticum. Ortus error ex scriptura subitu. miserabile Gud. Ven. Parrhas. v. 111, 26.-681. arma pro ora Ven.-682. lenis Montalb. solenni vitio.-683. lucem Servius, seu quisquis hoc Servio assuit, legisse videtur. cf. Burm. tractuque lectio erat a Burm. reposita, de qua latius egit ad Grat. Cyneg. 362, cum enim semel tractus flammarum arrideret, ubique fere obtrudere eum volebat. Est tamen tractus flammæ etiam ab h. 1. alienissimus; emicare enim talis flamma, errare, lambere, tantum debuit; atque hoc est tangere, tactus, quod libri habent plerique omnes, etiam Medic. et fragm. Vatic. Ad tractum, qui est flammæ per longum spatium ductæ, referre melius possis mox, quæ de stellæ lapsu 693 sqq. Major difficultas in molli, quod antea legebatur, et sane accommodatissimum est r tactu, nec tamen nisi forte in recentissimis codd. et in vett. edd., quas equidem evolvi, omnibus occurrere videtur. Contra quicquid est codicum, et in his antiquissimi, Medic. cum fragm. Vatic., mollis habent, Parrhas. et ed. Ven. cum sex Heins. et antiquo uno apud Pier. molles; quomodo igitur mollis deseri possit, non video. Sane tum et mollis comas et mollis flamma jungi potest: flamma mollis est levis, ut mollis somnus, vel mobilis, ut Ġe. 11, 389 mollia oscilla. Ita levis apex et mollis flamma sibi respondent. Verum et comæ molles in puero recte dicuntur.-685. trepidi Wall. manu crinemque Hugen.-686. sacros Goth. NOTE

683 Apex] Summa pars pilei. Nam ex Servio Danielis, qui Suetonium citat, tria erant pileorum genera, quibus sacerdotes utebantur: apex, tutulus, galerus. Galerus, pileum erat ex pelle hostiæ cæsæ: tutulus, pileum

lanatum, in metæ formam: apex, pileum sutile, circa medium virga eminente, cui lana circumligata erat; nomen ab antiqua voce apio vel apo, ab ἅπτω ligo.

« PreviousContinue »