Page images
PDF
EPUB

Pulvere, perque pedes trajectus lora tumentes.
Hei mihi, qualis erat! quantum mutatus ab illo
Hectore, qui redit exuvias indutus Achilli,

Vel Danaum Phrygios jaculatus puppibus ignes!
Squalentem barbam, et concretos sanguine crines,
Vulneraque illa gerens, quæ circum plurima muros
Accepit patrios. Ultro flens ipse videbar
Compellare virum, et moestas expromere voces:
O lux Dardaniæ, spes o fidissima Teucrum,
Quæ tantæ tenuere moræ ? quibus Hector ab oris
Expectate venis? ut te post multa tuorum

275

280

sanguineo pulvere, et transfossus loris per pedes tumidos. Hei mihi, qualis erat! quam diversus ab illo Hectore, qui rediit ornatus spoliis Achillis, vel cum injecisset ignes Trojanos in naves Græcorum! habens barbam sordidam, et capillos cohærentes sanguine, et plagas illas, quas multas accepit circa muros patria. Ego plorans videbar primus alloqui virum, et emittere hæc tristia verba: O lumen Troja! o spes firmissima Trojanorum! quæ tam longa mora te detinuit? o Hector optate, quibus e regionibus venis? quomodo te videmus lassi, post multas neces tuorum, post

bijugis Rottend. tert., quod Heins. præferebat. Sustuli importunam interpunctionem post bigis.-274. Ei Medic. fragm. Vatic. Rottend. pr. heu alii. Ceterum Gronov. Diatribe Stat. c. 22, p. 124, ordinem verborum ita instituendum edicit: ut quondam erat raptatus.-heu mihi! qualis? q. Durissime.-275. exuviis aliquot ap. Pier, et Burm. inductus aliquot apud utrumque. Achilli Heins. cum melioribus etiam h. I. Vulgo Achillis et Achillei. cf. sup. 1, 34. 276. jaculatum Goth. pr.-277. et abest Franc. concretoque qu. Moret, et concreto 8. Menag. pr. a m. sec., quod vulgarius esset. conf. Burm.278. Vulnera illa Leid. vulnera et illa Bigot. vulneraque ipsa Franc. et Witt. Stat. III Theb. 364. Vulneraque ista ferens putri insiccata cruore.-280. Incertas exp. fragm. Moret. mastas promere Exc. Burm. et Menag. alter a m. sec. has promere Bigot. effundere Menag. pr. Moret. qu. Vulgata est apud Nonium in mæstas.-281. Dardanide alter Hamb. et Franc. cum Goth. sec. et tert. Dardanidum aliquot Pierii. spes o sanctissima Schol. Cruqu. Horatii 1 Sat. 7 et Iv Od. 5. Sed vulgatam etiam Macrob. IV Sat. 2 habet. fidissuma scribunt codd. antiquiores ap. Pierium, et in uno firmissima vel fortissima.—283,

NOTÆ

quadrigis, duobus et quatuor equis, sub eodem jugo conjunctis, G. 1. 512.

275 Exuvias Achilli, &c.] Cum nempe Achilles e Græcorum castris recessisset, offensus Agamemnoni ob ereptam sibi Briseida: territi navium incendio Græci, frustra precibus Achillem tentaverunt, Patroclus inprimis, ipsi carissimus; qui cum ad reditum impellere eum non posset,

:

rogavit, sua sibi saltem arma mili, tesque suos concederet, quibus, Trojanis metum incuteret. Concessit Achilles at Patroclus, Achillis armis indutus, ab Hectore occisus est. Igitur per Achilli exuvias, Achillis arma intellige; non Achilli quidem, sed Patroclo direpta. Ita Homerus Iliad. xv. sub finem, et xvi.

Funera, post varios hominumque urbisque labores
Defessi aspicimus! quæ causa indigna serenos
Foedavit vultus? aut cur hæc vulnera cerno?
Ille nihil; nec me quærentem vana moratur:
Sed graviter gemitus imo de pectore ducens,
Heu fuge, nate Dea, teque his, ait, eripe flammis.
Hostis habet muros; ruit alto a culmine Troja.
Sat patriæ Priamoque datum, Si Pergama dextra
Defendi possent: etiam hac defensa fuissent.
Sacra suosque tibi commendat Troja Penates:
Hos cape fatorum comites; his moenia quære,

285

290

diversos et urbis et civium labores? quæ causa indigna maculavit pulchram faciem? aut quare video has plagas? Ille nihil ad hæc dixit, nec responsis detinet me petentem inutilia: sed ægre trahens gemitus ex intimo pectore: Heu! fuge, fili Veneris, et te, inquit, subtrahe huic incendio. Hostis tenet urbem, cadit ab alto zertice Troja: satisfecimus patriæ et Priamo: si Troja manu aliqua servari posset, hac mea etiam fuisset servata. Troja committit tibi sua sacra, et suos Deos: accipe hos casuum tuorum socios; quære illis urbem, quam tandem magnam condes perer

quem te post Zulich. multa dierum Gud. a m, pr. post tanta unus Guelph.-284. per varios Oudart., ut lib. 1, 632. post hominum varios u. Bigot.-285. accipimus Hamb. pr. et Goth. tert. a m. sec. Et potest exquisitius videri, severos Hugen. a m. sec.-286. et cur Leid.-287. Ipse Montalb. nec quærentem me sec. Hamb. nec me remoratur vana querentem Menag. pr. fata moratus ed. Ven. -288. de p. fundens Parrhas.-289. Heus f. Leid. un. tete corr, Cuning. eripe telis Dorvill.-290. a deest Dorvill. Menag. pr. et Mediceo Pieriano. Adde Goth. tert. In secundo Alte a c. alto culmine superscripto a fragm. Vatic. ab c. Leid. unus. Dorvillius bene conj.: ruit alta a culmine Troja, quod significantius est, et sic Acronem legisse, Jani vidit ad Horat. Iv Carm. 6, 3. et Homer. Iliad. Ν. 772, ωλετο πᾶσα κατ ̓ ἄκρης Ιλιος αἰπεινή. adde Iliad. Ο. 557, 558.-291. Priamo patriæque sec. Hamb. datum est Witt.-292. possint alter Rottend. Olim distinxere nonnulli-defendi possent etiam, hac d. pro adhuc v. Serv.-294. Heins. distinguere volebat: his mania quære Magna, p. et ita in Witt. erat. Contra Burm. disputat magis subtiliter quam vere. Declaranda res ex eo, quod elegantior loquendi modus, si epitheton vel ad

NOTE

291 Pergama] Arx Trojæ, En. 1. 470.

293 Sacra suosque, &c.] Per sacra, res eas intelligit, quæ ad ceremonias Deorum pertinebant; ut vittæ, infulæ, de quibus supra, v. 133. Pepla, de quibus Æn. 1. 484. Per Penates, Deorum domesticorum simulacra, de quibus infra, v. 717. Per Vestam, vel unum ex illis Penatium simulacris,

vel ignem ipsum æternum: ait enim Ovid. Fast. VI. 291. Nec tu aliud Vestam, quam vivam intellige flammam.' Per ignem perpetuum, ignem inextinctum : qui, si aliquando extingueretur; non alio igne, sed admotis Soli fomitibus ipso Solis calore excitandus erat. De hoc, deque Vesta, Ge. I. 498,

Magna pererrato statues quæ denique ponto.
Sic ait; et manibus vittas Vestamque potentem
Æternumque adytis effert penetralibus ignem.
Diverso interea miscentur moenia luctu;

Et magis atque magis, quanquam secreta parentis
Anchisæ domus arboribusque obtecta recessit,
Clarescunt sonitus: armorumque ingruit horror.
Excutior somno, et summi fastigia tecti
Ascensu supero, atque arrectis auribus asto:
In segetem veluti cum flamma furentibus Austris
Incidit, aut rapidus montano flumine torrens
Sternit agros, sternit sata læta, boumque labores,
Præcipitesque trahit sylvas; stupet inscius alto
Accipiens sonitum saxi de vertice pastor.

295

300

305

rato mari. Sic locutus est; et manibus exportat ex adytis intimis infulas, et potentem Vestam, et ignem inextinctum. Interim urbs turbatur variis miseriis: et quamvis domus patris Anchisæ separata, et cincta arboribus submoveatur ; magis et magis auditur sonus, et horror armorum imminet. Excitor e somno, et ascendens supergredior summum culmen tecti, et sto attentis auribus. Sicut quando ignis ventis sævientibus cecidit in segetem; aut quando præceps torrens montanis undis vastat agros, vastat segetes fertiles et labores boum, et rapit arbores in præceps: tunc pastor ignarus obstupescit audiens sonum ex alto cacumine rupis. Tunc vero clara

jectivum post relativum ponitur: mania, quæ magna, pro vulgari, mœnia magna, quæ.-295. qui Longob. et alii ap. Pier.-297. affert duo ap. Burm. v. ad Ge. IV, 311 et ad Ecl. vIII, 64.—298. m. fletu Leid, unus. v. sup. 271.— 299. at magis Medic. a m. pr.–300. obtexta Guelpherb. un. in Collect. Sax., non male.-301. concrescunt cod. antiquissimus Pierii. Videtur Heins. etiam crebrescunt invenisse. cf. Burm. que abest Franc. irruit Goth. tert., male. ingruunt bene de iis quæ accedunt, propiora fiunt. error pro horror pr. Moret., perpetua aberratione.-305. saxi de vertice torrens Schol. Horat. Iv Od. 14 ex v. 308. saxi de vertice pastor. montano a vertice Bigot. ex vII, 567 et torto vertice torrens. rapidos pr. Moret. et Franc.—a flumine Moret. tert.—306. hominumque labores pr. Hamb. pro div. lect. ex Ge. 1,118 hæc cum sint hominumque boumque labores Versando terram experti-laborem. Voss. et fragm. Moret. bovumque labores fragm. Vatic.-307. sedet pro stupet Quintil. VIII Inst. 6, memoriæ vitio.-308. aspiciens Sprot. pro var. lect.—310. alta Hamb. sec., ut sæpe NOTE

297 Adytis effert] Vel reipsa effert; vel in somnis videtur efferre. Effert autem in Æneæ domum, e templo quod erat in arce; et cum iis imperium a Priamo in Æneam transfert. Cultum porro ignis acceperant Phryges et Græci ab orientalibus populis, præcipue Persis; quibus ob usus maxi

mos dignus divinitate visus est, et perpetua custodia. Adyta] Sunt intimæ partes domorum templorumque, in quas intrare nefas est, ab a privativo, et duw ingredior. De penetralibus, in voce penus, Æn. 1. 708. De Austris, ventis meridionalibus. Ecl. 11. 58.

Tum vero manifesta fides, Danaumque patescunt
Insidiæ. Jam Deiphobi dedit ampla ruinam,
Vulcano superante, domus; jam proximus ardet
Ucalegon; Sigea igni freta lata relucent.
Exoritur clamorque virum clangorque tubarum.
Arma amens capio; nec sat rationis in armis.
Sed glomerare manum bello, et concurrere in arcem
Cum sociis ardent animi. Furor iraque mentem
Præcipitant; pulchrumque mori succurrit in armis.
Ecce autem telis Panthus elapsus Achivum,
Panthus Othryades, arcis Phoebique sacerdos,
Sacra manu, victosque Deos, parvumque nepotem
Ipse trahit, cursuque amens ad limina tendit.

310

315

320

fuit veritas verborum Hectoris, et apparent fraudes Græcorum. Jam domus magna Deiphobi fecit ruinam, igne vincente: jam domus vicina Ucalegontis ardet: promontorium Sigaum late relucet flammis. Attollitur clamor virorum, et fremitus tubarum. Attonitus arma sumo, nec satis erat rationis cur sumerem arma: sed cupit animus colligere turbam ad pugnandum, et convolare in arcem cum sociis: furor et ira impellunt animum, et venit in mentem gloriosum esse mori sub armis. Ecce autem Pantheus elapsus ex armis Græcorum, Pantheus Otrei filius, sacerdos Phœbi et arcis, rapit ipse manu res sacras, et Devs superatos, et parvum nepotem;

alias.-312. Uchalion Rottend. sec. In aliis codd. alio modo vitiose. Sigeoque igni Parrhas.-315. et currere Sprot. ad arcem Moret. pr.-317. Præcipi tat Gud. præcipitent sec. Hamb.-318. Achivom Heins. e Medic. et Gud, Vulgo Achivum. Achivis pr. Menag. Sprot. et alter Hamburg.-319. Pantos, Panteus, Pantheus, Phantheus, hic et mox vitiose in Mss. Est Пáveoos et ПáyOous. In Sprot. Panthoys et mox Panthoy, expressa enuntiatione græca. v. Heins. Otriades, Otyriades, triades male vulgo hic et infra. 'Olρvádns.→ 320. jactos tert. Rottend. victus Gud., sed v. Burm.-321. cursumque Moret. NOTE

310 Deiphobi] Priami filius fuit, qui postquam Paris a Pyrrho occisus est, Helenam duxit uxorem, cujus dolo inter primos interfectus est, ut fuse describitur Æn. vi. 490. De Vulcano, qui pro igne hic sumitur, Ge. 1. 295.

312 Ucalegon; Sigea igni freta, &c.] Ucalegon, senex, unus e consiliariis Priami; Ucalegon ponitur pro domo Ucalegontis. Sigea] Sigeum, et Rhoteum: promontoria duo Troadis, non longe ab urbe Troja. Freta dixit, pro mari Hellespontiaco, quod regionem illam alluit, et proprie fretum est.

319 Panthus Othryades, &c.] Othrei filius, sacerdos Apollinis qui in arce colebatur: licet enim arx Trojana præcipue sacra esset Palladi, ut deinde Romanum Capitolium Jovi; utraque tamen sedes Diis aliis compluribus dicata erat. De Phabo, Ecl. III. 62. 104. De Achivis, Græcis, Æn. 1.

492.

321 Limina] Legunt alii littora, nec male. Servius et Donatus retinent limina: et hinc Æneæ virtutem exag gerant, cujus in domum, et Hector, et Panthus sacra deferebant.

Quo res summa loco, Panthu? quam prendimus arcem?
Vix ea fatus eram, gemitu cum talia reddit:
Venit summa dies et ineluctabile tempus
Dardaniæ. Fuimus Troës; fuit Ilium, et ingens
Gloria Teucrorum. Ferus omnia Jupiter Argos
Transtulit. Incensa Danai dominantur in urbe.

325

et exanimatus currendo tendit ad januam meam. O Pantheu, dixi, quo in statu suprema res est? quam in arcem currimus? Vix ea locutus eram, cum talia respondet gemens: Venit suprema dies et tempus inevitabile Trojanis: periimus Trojani, periit Troja, et magna gloria Trojanorum: crudelis Jupiter omnia transmisit ad Argiros: Græci regnant in urbe inflammata. Equus altus stans in medio murorum emittit

qu. et sic legebatur Servii ætate. cursusque Menag. pr. et Witt. Eadem varietas et alibi. v. Burm. Utrumque autem recte etiam in poëta dicitur, videtur tamen cursum remotius a vulgari esse—ad littora paucissimorum librorum videtur esse lectio; unum Hamburg. pr. laudat Heins. Ceteri, quotquot inspecti sunt, etiam e nostris unus (in duobus lumina) et vett. edd.; porro Servius, Donatus, Pomponius, ad limina præ se ferunt: quod astipulante Brunckio recepi. Alterum illud ex solenni lapsu in h. v. ortum videri potest, et subiisse primum Aldinam; unde in Juntina, quam ex illa expressam conjicio, et in al. excusum video. At eam deseruit Rob. Stephan. Consensum librorum firmat ipsa rerum ratio et ordo. Nondum consilia exequi cœperat Æneas: vide v. 314-317, antequam domo exeat, ecce tibi offert se ei Panthus, qui ad ejus domum, quippe in remota urbis parte sitam (vide v. 299. 300), confugiebat. Forte et hoc ipsum poëta ad Æneæ pietatem retulit, ut religionum minister ad eum confugiat. Pomponius hæc habet: limina domus mea: in hoc auctoritas et dignitas Æneæ videtur. Servius autem: Æneæ et reli gio laudatur et virtus. limina igitur ipsa re satis definita, quod sint Æneæ. Sic x1, 267. Quæ pro altera lectione dici possint, v. ap. Burm.-322. Quo res s. loci? pr. Rottend.; sed v. Burm. Idem vir doctissimus conj.: qua prendimus arcem? qua via, ratione, ad arcem pervenire possumus? Mihi quidem hoc tenuiter dictum videtur; et adi Notas. qua tendimus arcem conj. Jo. Schrader. Panthu: ex Пáveoos. oe, ov.-323. eram gemitu, cum distinguit Leidens.-324. ineluctabile fatum Macrob. v, 1 recitat; ex lib. vIII, 334 inevita bile tempus ed. Ven., quod et in Witt. Cod, suprascriptum.-325. Dardanidæ Moret. tert. Ilion nonnulli, ut sup. 241.-326. omina Bigot. pro var. lect. Et sunt, quæ pro hac lectione dici possint. cf. sup. ad 178. Transferuntur

NOTE

322 Quam prendimus arcem?] Sensus est: Quam occupabimus arcem? in quam arcem concurremus? Maxime enim de arce videtur Æneas fuisse solicitus, dixit enim v. 315. et concurrere in arcem Cum sociis ardent animi.' Sed arx illa primo a Græcis capta fuerat, et equus in eam inductus, v. 245. "Et monstrum infelix sacrata sistimus arce. Tamen aliæ fuere arces et munita loca, inprimis Priami regia,

in quam ultimus Græcorum impetus fuit, infra, v. 437. Dubitat igitur Æneas, quænam arx adhuc propugnari possit.

325 Dardania. Ilium] Trojæ nomina, Æn. 1. 5. Troës, Teucrorum: Trojanorum nomina, Æn. 1. 34, 239. Argos. Mycenis: urbes sunt Pelopon nesi, regnum Agamemnonis, Æn. 1. 288. Danai: Græci, Æn. 1. 34. Sinon, supra, $6.

« PreviousContinue »