Page images
PDF
EPUB

Mittimus, isque adytis hæc tristia dicta reportat:
Sanguine placastis ventos et virgine cæsa,
Cum primum Iliacas Danai venistis ad oras:
Sanguine quærendi reditus, animaque litandum
Argolica. Vulgi quæ vox ut venit ad aures:
Obstupuere animis, gelidusque per ima cucurrit
Ossa tremor; cui fata parent, quem poscat Apollo.
Hic Ithacus vatem magno Calchanta tumultu

115

120

consulendum oraculum Apollinis: et ille refert ex ejus penetralibus hæc tristia verba: O Græci, cum primo venistis ad littus Trojanum, propitiastis ventos sanguine, et immolata virgine: reditus impetrandus est sanguine, et sacrificandum est anima Græca. Quæ vox postquam venit ad aures plebis, obstupuerunt, animi: et frigidus timor penetravit in ossa intima; cui mortem destinent, quem petat Apollo. Tum Ulysses magno tumultu educit in medios vatem Calchanta: quærit quæ

lapsu. Est Evpúπvλos._scitatum defenditur ab Heins. et Burm. Plerique codd. scitantem, etiam Gud. a m. pr. at Medic., inquit Heinsius, probe scitatum. Sed ne mireris, Gudianum a Mediceo hic dissidere, tenendum, in Mediceo a prima manu scitantum esse scriptum, quod erratum esse potest ex scitantem, veriorque adeo hæc et eadem doctior lectio, quam et ex Longob. Pierius affert et Servius exponit. Pomponii memorabilis est nota: scitatum, non si tantum. Igitur Aproniana, quam ille fere sequitur, lectio, ac potius correctio, est scitatum; eam exhibent tres Goth. post Regium; etiam Carisius memorat. v. Pierius, et in Servianis aliquis. Porro scitari Puget. cum Bigot. et binis Hamburg. pro var. lect., quod græcum esset. sed recte Burmannus monet, græcismum non ubique contra codd. esse intrudendum. scitatem ed. Mediol. citatum Zulich. vitiose--115. que abest ab Parrhas. in que alter Hamb. susque Montalb. tristia dona pr. Hamb.-116. placasti alter Hamb.-118. animamque Argolicam alter Hamb. cum Longob. litandum est Medic. Pierii.-120. animi Servius. Sic et Dorvill. cum Gothanis et aliis sine dubio codd. et edd. nonnullis, quod esset vulgare: hoc tamen maluit Heins. inf. IX, 123 Obstupuere animis Rutuli. Obstipuere scribitur et hic in codd.-121. parant Hamb. sec. petant alter Goth. paret conj. Viri docti misc. Obss. crit. T. 11, p. 86, ut Apollo intelligatur; quod haud dubie leniorem juncturam facit. Receptam tuetur Burm.-122. Hinc Sprot. magno vatem tres ap. Burm. et tert. Goth. Calcanta male scribunt librarii. Calchante MontNOTE

116. Virgine cæsa] Iphigenia, Agamemnonis filia. Nam Græci Trojam profecti, cum ad Aulidem Bootiæ portum venissent, suspensis ventis et pestilentia grassante, consuluerunt oraculum; a quo responsum est, Agamemnonis filiam Dianæ esse immolandam: sed hæc in ipso sacrificio a Diana subducta est, et cerva ejus in locum supposita; ipsa virgo in Tauricam regionem translata, ubi

Dianæ sacerdotio functa est. Videtur tamen Virgilius cæsam affirmare, ut et Ovidius.

118 Litandum] Et sacrificandum, differunt; nam litare dicuntur ii, quorum sacrificium Diis gratum et acceptum est: vel a luo, id est, solvo; vel a λrǹ precatio supplex, unde et litaniæ nostræ derivantur. De Apolline, vaticiniorum Deo, Ecl. III. 104.

Protrahit in medios; quæ sint ea numina Divum,
Flagitat. Et mihi jam multi crudele canebant
Artificis scelus, et taciti ventura videbant.
Bis quinos silet ille dies, tectusque recusat
Prodere voce sua quenquam, aut opponere morti.
Vix tandem magnis Ithaci clamoribus actus,
Composito rumpit vocem, et me destinat aræ.
Assensere omnes; et, quæ sibi quisque timebat,
Unius in miseri exitium conversa tulere.
Jamque dies infanda aderat: mihi sacra parari,
Et salsæ fruges, et circum tempora vittæ.
Eripui, fateor, leto me, et vincula rupi ;

125

130

Limosoque lacu per noctem obscurus in ulva

135

nam sit illa voluntas Deorum: et multi mihi jam prædicebant crudele crimen artificiosi Ulyssis, et clam prævidebant futura. Ille Calchas tacet per decem dies: et occultus abnuit declarare ullum voce sua, aut objicere morti. Denique ægre coactus magnis clamoribus Ulyssis, ex compacto emittit vocem et me devovet altaribus. Applauserunt omnes: et passi sunt verti in perniciem unius miseri ea, quæ unusquisque metuebat sibi. Jamque dies funesta advenerat: mihi incipiebant parari sacrificia, et mola salsa, et tæniæ circa caput pendulæ. Subduxi me morti, fateor, et abrupi catenas, et latui per noctem obscuram in herbis

alb.-123. ea munera pr. Hamb. perpetuo lapsu.-125. ventura timebant Hamburg. pr. pro div. lect., sed v. Burm. taciti erasum erat in Gudiano v. eund. pavidi conj. Jo. Schrader.—126. bis senos Bigot.-127. pro aut neminem video legere atque.—128. magni editio Dan. Heins., vitiose, clamoribus auctus Zulich.-129. Compositam Longob. et Goth. pr. rupit Medic. cum majore librorum parte, etiam ap. Pier. compositor rupit Vratislav. ut me Goth. tert.-130. timebant Gud. a m. pr., non male, ut etiam in Servianis monitum. sibi q.parabat Goth. tert. a m. pr. 132. Ergo dies ap. Nonium in dies, sed v. Heins. ad Ovid. III Met. 519. dies infesta Goth. tert. parantur Goth. pr.-134. leto fateor tres ap. Burm. fateor me leto duo ibid.-135. lacus Goth. pr. Sic deb. Limosaque lacus-ulva, quod imitatione expressum putare possis a Lucano in noto illo:

NOTE

123 Numina] Hic sumi pro voluntate Deorum, haud dubium est: vide En. 1. 137. Ithacus] Ulysses, Ithaca insulæ rex.

133 Salsa fruges] Mola, placentæ species, ex farre sive frumento, salso, tosto, ac molito: unde mola appellabatur; et victimæ, quarum fronti ante sacrificium imponebatur, dicebantur immolari. Ecl. vIII. 82.

Vitta] Infula, fascia latior, vulgo lanea et nivea, ex qua minores

aliæ dependebant: unde Lucretius 1. 1. 87. de Iphigenia immolanda: 'Cui simul infula virgineos circumdata comptus, Ex utraque pari malarum parte profusa est.' Hac infula non tantum victimæ, sed sacerdotes, et ipsa etiam Deorum simulacra coronabantur: unde, infra v. 168. ' Virgineas. ausi Diva contingere vittas.'

135 Ulva] Herba quælibet palus tris, sine certo nomine.

Delitui, dum vela, darent si forte, dedissent.
Nec mihi jam patriam antiquam spes ulla videndi,
Nec dulces natos exoptatumque parentem :
Quos illi fors ad pœnas ob nostra reposcent

Effugia, et culpam hanc miserorum morte piabunt.
Quod te, per Superos, et conscia numina veri,
Per, si qua est, quæ restet adhuc mortalibus usquam
Intemerata fides, oro, miserere laborum
Tantorum; miserere animi non digna ferentis.

140

His lacrymis vitam damus, et miserescimus ultro. 145

limosi lacus, donec præberent vela ventis, si fortasse præbituri essent. Neque mihi nunc spes ulla est videndi veterem patriam, et jucundos liberos, et patrem desideratum: quos illi fortasse ad sacrificium repetent ob meam fugam, et expiabunt hoc delictum nece miserorum. Hoc ergo precor te, per Superos et Deos qui veritatem sciunt; per, si qua est inviolata fides, quæ supersit uspiam hominibus: miserere tot calamitatum, miserere animi indigna passi. His lacrymis concedimus vitam, et

Exul limosa Marius caput abdidit ulva, 11, 70.—136. dilicui Menag. alt. daret fragm. Moret. si forte tulisset alter Hamb., solita variatione in hoc verbo; nisi putes: si fata tulissent. Sensum commodum versui subjeci interpunctione mutata: ut sit, dum vela dedissent, si forte darent. Vulgo legebatur jejune et incommode; dum vela darent, si forte dedissent. Multa argutantur Servius et Donatus; nihil, quod ad rem faciat. Itaque malebam suspicari, versum imperfectum: Delitui, dum vela darent, ab aliena manu male esse suppletum. 138. Ex Servianis apparet, fuisse olim, qui duplices legerent, quia dulces leve esset et commune epitheton liberorum. Inepte.-139. fors et p. Medic. Gud. et Rottend. tert., quibus adde Servium. ut sit : quos forsan etiam illi panas reposcent. poscere cum duobus accusativis illustrat Heins., sed recte monet Burmannus, iis locum esse, ubi aliquid poscimus, quod ille ipse, a quo poscitur, dare vel facere possit; at filii ipsi Sinonis vice puniendi posceban. tur. fors et ortum ex scriptura antiqua at pro ad. Junxere apud Servium alii forset pro forsit, fors sit, fortasse. Vulgatam habet Pomponius. Quos illi ad p. forsan ed. Ven.-140. refugia Bigot.-142. restet ab Heins. receptum, quippe elegantius post si qua est, ex Medic. a m. sec. Gudiano sec. et tert. Rottend. et Menag., adde Goth. tert. Vulgo restat. unquam Medic, a m. pr. et alii, vitiose.-143. horum m. laborum Bigot. malorum Ven.-144. miserere viri Bigot.-145. veniam Ms. Petav. solenni varietate, sed bene Burmannus, monet, h. 1. veniam per vitam potuisse explicari, non facile vitam per veniam. ultra pr. Hamb. pro var. lect. Ceterum possit distingui ante ultro; nec

NOTE

141 Quod] Vel est quocirca; vel redundat, ut sæpe apud Græcos Ti; vel, ut mihi videtur, pronomen est, quod te oro; id est, hoc te oro, hoc unum te oro, miserere, &c. Sic Æn. vI. 363. 'Quod te per cœli jucundum lumen et auras, Per genitorem oro,' &c.

142 Per, si qua est, &c.] Locutio poëtis familiaris; et sensus est: Per intemeratam fidem, si qua est intemerata fides hominibus. Sic En. XII. 56. per si quis Amatæ Tangit honos animum.'

Ipse viro primus manicas atque arcta lévari
Vincla jubet Priamus; dictisque ita fatur amicis:
Quisquis es, amissos hinc jam obliviscere Graios;
Noster eris; mihique hæc edissere vera roganti.

Quo molem hanc immanis equi statuere? quis auctor? 150
Quidve petunt? quæ religio? aut quæ machina belli ?
Dixerat. Ille dolis instructus et arte Pelasga,
Sustulit exutas vinclis ad sidera palmas:
Vos, æterni ignes, et non violabile vestrum
Testor numen, ait; vos aræ, ensesque nefandi,
Quos fugi, vittæque Deum, quas hostia gessi:

155

lubenter miseremur ejus. Ipse Priamus imperat solvi manicas et catenas strictas; et amicis verbis sic loquitur: Quicumque sis, jam inde obliviscere Græcos relictos, noster eris: sed hæc mihi petenti vere declara. Cur posuerunt hanc ingentem molem equi? quis hujus auctor est? aut quid petunt? quæ est in eo religio? aut quæ est hæc machina belli? Dixerat. Ille, imbutus fraudibus et calliditate Græca, extulit ad astra manus solutas vinculis: Vos attestor, inquit, ignes sempiterni, et inviolabilem vestram divinitatem: vos aræ et enses funesti, quos evitavi; et taniæ Deorum, quas victima gestavi; liceat mihi violare arcana sacramenta

tamen satis bene.-146. Ipse ultro primus Sprot. manicas primus alter Hamb. alta Hugen. arta atque Græv. levavit Goth. tert., deberet sequi: Vinela senex vel bonus Priamus. Pro ita fatur Goth. tert. adstat, forte ex adfatur.-148. hic Leid. et alt. Rottend. hinc nam pr. Moret. hinc obliviscere Bigot.-149. mihi hæc hiatu relicto Leid. Montalb. alt. Hamb. mihique hoc Sprot. mihique edissere duo aut tres Heins. Sed mihique hæc agnoscit etiam Donat. ap. Burm.-150. quid molem Hugen. qui pr. Moret. a m. pr. hanc abest sec. Hamb. stravere Ald. quis actor Hamb. pr.-151. petant tres Burm. petit Sprot. a m. pr.-153. exhaustas Leid. unus. exustas Goth. alter.-154. vestrum N. Speciosissima est Marklandi emendatio ad Stat. p. 7 Vestæ N., qui etiam præclare advocat versus inf. 296. 297. cf. Jortin (Tracts Tom. II. p. 465). Firmat eam codex Ge. Fabricii, forte et hoc, quod Sinon, qui jam Trojanus civis videri volebat, numen Troja tutelare invocat. Obstat tamen, quod jam a viris doctis monitum, non ad urbem et arcem, in qua servabatur sacer ignis, conversum, sed manibus ad sidera sublatis hæc dicere Sinonem. cf. Burm. -156. vittæque, Deum q. ita distinguitur in Mentel. et in Pierii codd., et sic jam olim distinctum Servii tempore. Placebatque Cerda ea ratio. Sed

NOTE

146 Manicas] Vox a manu deducta: significatque aliquando vestium partem, quæ manus et brachia protegit: aliquando vincula manuum; ut compedes, pedum.

cant de ignibus aræ, quos effugerat ; alii melius cum Servio, de Sole, Luna, sideribus aliis. Nam hæc putabant veteres, et igneæ esse naturæ, et in æternum lucere, et habere divinitatem et frequenter jurabant per si6 De dera, Æn. vIII. 429. cœlum hoc et conscia sidera testor.'

152 Arte Pelasga] Græci vafritie et mala fide infames fuerunt. Pelasgis, proprie Thessalis, Æn. 1. 628.

154 Vos, æterni ignes] Aliqui expli

Fas mihi Graiorum sacrata resolvere jura,
Fas odisse viros, atque omnia ferre sub auras,
Si qua tegunt; teneor patriæ nec legibus ullis.
Tu modo promissis maneas, servataque serves
Troja fidem; si vera feram, si magna rependam.

Omnis spes Danaum, et cœpti fiducia belli
Palladis auxiliis semper stetit. Impius ex quo
Tydides sed enim, scelerumque inventor Ulixes,
Fatale aggressi sacrato avellere templo
Palladium, cæsis summæ custodibus arcis,
Corripuere sacram effigiem, manibusque cruentis

160

165

Græcorum: liceat odisse illos, et exponere cuncta in lucem, si occultant aliqua: neque vero jam obstrictus sum ullis legibus patriæ. Tu tantum, o Troja, sta promissis; et per me servata, serva mihi fidem: si vera profero, si magna præsto. Tota spes Græcorum et confidentia incepti belli posita fuit in ope Palladis. At vero a quo tempore impius Diomedes et Ulysses repertor criminum, aggressi auferre e sancto templo Trojæ, fatale Palladium, occisis custodibus summæ arcis, rapuerunt

[ocr errors]

vittæ Deum sunt divinis rebus adhibitæ. et vittæque Witt.-157. secreta Leid. Hamb. sec. et pro var. lect. alter Leid., quod a Couterio male defensum recte rejecit Burmannus. revolvere Hamb. pr. et Menag. alter.-158. ac o. Oudart. et cuncta qu. Moret. et cunctas Menag. pr., omnes vitiose.—159. patriæ teneor Leid., meo sensu mollius. tenear Heuman. conj., non male; vide tamen Burm.-160. Dum modo Wall. jurataque tert. Moret. promissaque Goth. tert.-161. si vera rependam Menag. alter, ex priore loco. repandam nonnulli apud Pierium. Sed magnam mercedem pro salute sua persolvit, arcana Græcorum retegendo.-162. capti Vratisl. cæpti et Ven. cf. v. 75.163. auxilio tres Burm., quod vulgare esset. semper fuit Bigot.-164. Titides libri, vitiose. scelerumque repertor Græv. ex glossa. vid. Burmann.—165.

NOTE

159 Si qua tegunt] Si, pro siquidem, non dubitantis, sed affirmantis est.

162 Danaum] Græcorum. Æn. 1. 34. De Pallade, Ibid. 43. et supra, 31. De Tydide, Diomede Tydei filio, Æn. I. 101.

De Ulysse, supra, v. 7.

166 Palladium] Statua fuit Palladis, armata parma, id est, scuto breviore, et hasta; eo ritu consecrata, ut crederent, urbem, in qua esset, inexpugnabilem fore. Aliqui dicunt e cœlo esse delapsam; alii factam ex ossibus Pelopis. Hanc Ulysses et Diomedes, sublapsi per cuniculos aut cloacas in urbem Trojam, ex arce subripuerunt: Diomedes deinde post

excidium Troja tempestate actus in Italiam, Deorum responsis monitus ut Palladium Trojanis restitueret, dicitur illud Æneæ per Calabriam transeunti restituisse, vel cuidam ex Æneæ amicis, cui nomen Nautes. Ab hoc illatum in Italiam, et Lavinii primum, deinde Albæ, tum Romæ servatum in templo Vestæ, sub Vestalium et Nautiæ familiæ custodia; tam secreto, ut Herodianus testetur, sub Commodo Imperatore cum templum Vestæ conflagrasset, Palladium Romæ tunc primo visum esse. De vittis, supra v. 133. Virgineæ dicuntur, quia Pallas innupta.

« PreviousContinue »