Temperet a lacrymis! et jam nox humida colo
Præcipitat, suadentque cadentia sidera somnos.
Sed, si tantus amor casus cognoscere nostros,
Et breviter Troja supremum audire laborem;
Quanquam animus meminisse horret, luctuque refugit;
Incipiam. Fracti bello, fatisque repulsi,
Ductores Danaum, tot jam labentibus annis,
Instar montis equum divina Palladis arte
Edificant, sectaque intexunt abiete costas;
Votum pro reditu simulant: ea fama vagatur.
Huc delecta virum sortiti corpora furtim

num.

fletu? Et jam nox humida præceps abit e cœlo, et astra decedentia invitant ad somSed si tanta tibi est cupiditas cognoscendi casus nostros, et breviter audiendi ultimam Troja ruinam, quamvis mea mens abhorreat, et præ dolore recuset recordari: tamen incipiam. Duces Græcorum, afflicti bello, et fatis repulsi ab expugnatione urbis, tot annis jam elapsis; faciunt equum, in modum montis, divino consilio Minerva, et struunt costas ex abiete scissa. Fingunt esse votum pro reditu: spargitur is rumor. Ad eam rem sortiti electa corpora militum, ea clam

NOTE

8 Cœlo Præcipitat] Nox abit, fugit e cœlo.

ham ex 'Odvoσeùs saltem fieri debuit' Ulysseus.-8. Temperat Gud. et Goth. sec.-10. Sed cum Hamb. pr. Et si Franc. agnoscere Gud. cum aliis vett. ap. Pierium. cognoscere tantos Græv. in marg. vel c. tantos.-12. luctumque sec. Moret. Parrhas. et ed. Ven. præter aliquot codd. Pier. et Donatum, quod mireris Burmannum probasse, inprimis post Catreum; nam est vulgare et tenue præ altero, ubi de horrore (h. 1. ex recordatione rerum tristium; itaque luctus) et aversatione rei ingratæ et molestæ agitur. Quod proprie de membris vel de sanguine dicitur, ad animum transfertur. luctus Carisius habet, notante Pierio.-15. divinæ Menag. pr.-16. factaque Ven.— 18. dilecta Gud. a m. pr.-20. ingentis Heins. scripsit cum veterrimis et

9 Suadentque cadentia sidera somnos] Decedentia, die proxime imminente: quam interpretationem probabimus. En. IV. 81.

10

15 Instar montis equum, &c.] De voce instar Æn. vI. 865. Equi fabricator fuit Epeus; materiam advexit Ajax Oilei. Equus autem ille, non reipsa equus fuit; sed, vel machina, cujusmodi est aries, qua muri subruti sint; vel pictura in ea urbis porta, quam Græcis prodidisse Antenor dicitur, vel signum Græcis datum, ut

15

in pugna suos ab hostibus dignoscerent; vel equestrem notat pugnam, qua Græci Trojanos vicerint; vel montem Hippium, post quem latentes Græci urbem oppresserint: iwwos enim est equus, et ideo quibusdam videtur dixisse Virgilius: 'Instar montis equum.'

16 Abiete, &c.] Sapin: pro quovis ligno.

17 Votum pro reditu] Ad obtinendum felicem reditum: et Accius in Deiphobo sic inscriptum ait equum fuisse. Minervæ donum armipotenti Danai abeuntes dicant.'

Includunt cæco lateri, penitusque cavernas
Ingentes uterumque armato milite complent.
Est in conspectu Tenedos, notissima fama
Insula, dives opum, Priami dum regna manebant;
Nunc tantum sinus, et statio male fida carinis.
Huc se provecti deserto in littore condunt.
Nos abiisse rati, et vento petiisse Mycenas.
Ergo omnis longo solvit se Teucria luctu.
Panduntur portæ ; juvat ire, et Dorica castra
Desertosque videre locos littusque relictum.
Hic Dolopum manus, hic sævus tendebat Achilles;
Classibus hic locus; hic acie certare solebant.
Pars stupet innuptæ donum exitiale Minerva,

occultant in obscuris lateribus equi, et magnas cavernas atque uterum profunde implent armatis militibus. Est in propinquo Tenedos insula, fama notissima, abundans opibus, dum regnum Priami stabat: nunc solum est sinus et statio parum tuta navibus. Illuc elapsi occultant se deserto in littore: nos putavimus eos discessisse, et ventis propitiis repetiisse Mycenas. Itaque Troja omnis liberat se diuturno angore: porta aperiuntur, dulce est exire, et aspicere castra Græca, et vacua spatia, et littus derelictum. Hic turma Dolopum, hic crudelis Achilles habebat tentoria: hæc erat statio navium: hic exercitus solebant pugnare. Pars stupet munus per.

21 Tenedos] Insula Hellesponti, contra Sigeum Troadis promontorium.

25 Mycenas] Urbem regiam Agamemnonis, in Peloponneso, de qua Æn. I. 288.

20

26 Teucria] Troja, a Teucro rege, Dardani socero. Æn. 1. 239.

25

Prisciano.-21. Tenedus Rom. cum al. antiquis ap. Pier.-22. manerent Bigot. -24. projecti Longob. sed est : huc provecti condunt se. In Goth. tert. condunt in marg. vel ponunt.-25. Vos et abisse ed. Ven. ventoque petisse Menag. pr. et Leid. abisse et petisse etiam in Romano.-26. solvit longo se Montalb. se deest Moret. sec. posuit se Schol. Horat. Iv Od. 6, scilicet explicuerat per posuit luctum.-27. ad Dorica c. Desertosque locos, littusque videre relictum Wittian.29. scavus Franc. ut al. Ulixes pr. Hamburg.-30. acie Heins. e melioribus, inprimis Rom. Medic. Gud. vulgo acies, quod præter codd., inter quos omnes Gothani, Rufinianus de Schem. Lex. p. 33, necnon Pomponius Sabinus agnoscunt. Burmannus utrumque illustrat. Sed dicendum: hic acie certare solebant

NOTE

27 Dorica] Doris, Græciæ regio, inter Thessaliam, Ætoliam, et Phocidem; ad Parnassum et tam montes. Pro tota Græcia hic sumitur. 29 Tendebat] Tendebat tentoria:

30

vox Tacito et Suetonio familiaris. Suet. in Galba, 12, Germanorum cohortem remisit in patriam, quasi Cn. Dolabellæ, cujus juxta hortos tendebat, proniorem.' De Achille, Æn. 1. 103.

31 Innupta Minerva] Pallas item dicta est. Vulcani nuptias respuit, et virginitatem servavit. Nomen: vel a minari, quod armata pingatur ; vel a memini, quod memoriæ Dea dicatur; vel potius ab antiquo me

Et molem mirantur equi; primusque Thymoetes
Duci intra muros hortatur, et arce locari;
Sive dolo, seu jam Troja sic fata ferebant.
At Capys, et quorum melior sententia menti,
Aut pelago Danaum insidias suspectaque dona
Præcipitare jubent, subjectisve urere flammis :
Aut terebrare cavas uteri et tentare latebras.
Scinditur incertum studia in contraria vulgus.

Primus ibi ante omnes, magna comitante caterva,
Laocoon ardens summa decurrit ab arce;
Et procul, O miseri, quæ tanta insania, cives?

.....

35

niciosum oblatum innupta Palladi, et admiratur magnitudinem equi: et primus Thymates suadet ut admittatur intra muros: et statuatur in arce; seu per fraudem, seu jam fata Troja ita volebant. At Capys, et quorum animo prudentior inerat sensus, aut suadent ut abjiciant dolos Græcorum et munera suspecta, comburantque suppositis ignibus; aut ut fodiant et explorent cavas latebras alvi. Plebs ambigua distrahitur in opposita consilia. Tunc prior coram omnibus Laocoon, magna turba sequente, decurrit celer e summa arce: et procul clamat: O miseri cives! quæ tanta

NOTE nervo, id est, moneo, quod homines bene moneat, utpote Dea sapientiæ atque artium.

34 Sive dolo] Habuit enim Thymotes aliquam prodendi Priami quasi justam causam. Narrat enim scholiastes Lycophronis, Cillam, Hecuba sororem, Thymotæ uxorem, amatam a Priamo; ac deinde cum filio Mu

40

esse exquisitius adeoque poëta dignius; alterum prosaicum.-32. Thymates varie corrupta vox in libris. v. ap. Heins. et Burm. Sed est Ovuoirns.—33. inter Ven. infra sec. Moret. in arce qu. Moret.-34. manebant pr. Hamb. parabant alter. volebant Montalb. sed vide Burm. Trappius, non adeo inelegantis vir judicii, versus malebat sic disponi: Et molem-Sive dolo-Duci intra, quod mollius quid habere ipsi videbatur. Recte quidem. Sed, ut nunc est, gravior est oratio.-35. m. s. surgit sec. Hamb. ex I, 582. pro menti, cordi Goth. tert.-37. jubent habet codd. et grammaticorum auctoritatem; non minus tamen gravis est fides T jubet. v. Heins. Mox legebatur: subjectisque u. f. Recte inter Serviana :—disjunctiva, quæ hic esse debuit, mox tamen :—Ântiquà tamen exemplaria ve habere inveniuntur. Nec dubito, ve esse scribendum : etsi passim viri docti repugnant et que disjunctive poni aiunt. Nam diversa hand dubie inter se apponuntur. Ita et he―he Odyss. . 507.-40. ante alios aliquot Pieriani. At Goth. alter: primus ibi juvenum, notabilis lectio. Sic enim durum illud, quod rê ante omnes inhærere videbatur, sublatum esset; et possit ho ex glossa irrepsisse videri; jungendum adeo: juvenum magna c. caterva.-41. Lauchoon, Laochon, Lachoon, Laucon, hic et infra, aberrationes codd. Laucoon Medic. semper. Et v. 230 Laocounta Dorvill.—42. infamia

nippo, quem furtim ex eo susceperat,
ab eo fuisse occisam.
De Danais,
Græcis, Æn. 1. 34.

41 Laocoon] Juxta aliquos, Anchisæ frater fuit: juxta alios, Priami filius, sacerdos Apollinis: cetera infra, v. 201, 229. De Achivis, Græcis Æn. I. 192.

Creditis avectos hostes? aut ulla putatis

Dona carere dolis Danaum? sic notus Ulixes?
Aut hoc inclusi ligno occultantur Achivi,
Aut hæc in nostros fabricata est machina muros,
Inspectura domos, venturaque desuper urbi;
Aut aliquis latet error; equo ne credite, Teucri.
Quicquid id est, timeo Danaos et dona ferentes.
Sic fatus, validis ingentem viribus hastam
In latus inque feri curvam compagibus alvum
Contorsit. Stetit illa tremens, uteroque recusso
Insonuere cavæ gemitumque dedere cavernæ.
Et, si fata Deum, si mens non læva fuisset,

est stultitia? An putatis hostes esse profectos? aut existimatis ulla Græcorum munera carere fraudibus? sic Ulysses cognitus est vobis? Aut Græci clausi hoc ligno latent; aut hæc machina structa est contra nostra mania ad explorandum domos, et ex alto ingruendum urbi; aut alius aliquis dolus latet: Trojani, ne fidite huic equo quodcumque istud est, metuo Græcos, etiam dum munera dant. Cum hæc dixisset, immisit totis viribus magnam hastam in latus, et in uterum equi curvatum juncturis: hæsit illa tremens, et repercusso utero cava spatia sonuerunt et emiserunt gemitum. Et, si fata Deorum, mens non fuisset sinistra; Laocoon

45

NOTE

50

alter Menag. solenni varietate. Burmannus.-43. aut illa Goth, alter et tert. -44. et sic Menag. pr.-45. hic sec. Moret. incluso Wallian.-46. Aut hæc. Vide an accommodatius sit: atque hæc. Nam pro diversis haberi nequeunt.— 47. domus Leid.-48. nec c. aliquot. Donati auctoritate a nonnullis male distinguitur: latet error equo; Ne. v. Heins. et Pier.-49. hæc dona Parrhas. -50. validis contorquet viribus sec. Moret.-51. Quantopere veteres Grammatici in feri trepidarint, ex lacinia intelligitur, quam Pomponius h. 1. ex vett. Scholiis servavit : FERI, id est, equi, nam lib, VII, 489 ferum appellat cervum. Apronianus legit Ferit, pro percussit curvam alvum in compagibus (hoc in Cod. Mediceo habetur, quanquam a nemine adhuc notatum). Alii legunt Feri, ut sit ferus, feri, pro equo, ut fera, feræ, pro quadrupede. Alii legunt Feri, ut sic sit, id est feram, propter verba similiter cadentia (ut sit pro feram curvam alvum)→ Porro feri c. compaginis a. MS. Prisciani p. 134 notatum in Collect. Sax. alvom Gud. 52. Intorsit sec. Rottend. quod defendi possit. recuso Reg. a m. pr. et tert. Mentel. cum binis Goth. recluso pr. Hamb. et sec. Moret. perperam. -53. sonitumque Bigot. ex interpret. caterva Sprot. pro var. lect. quod prima fronte arridere potest, si v. 243 memineris: utero sonitum quater arma dedere. Sed nec gemitus nec cava respondent.-54. non cæca duo Guelpherb. in Col

47 Inspectura domos, venturaque, &c.] Cum enim altior esset muris et domibus, suspicabatur Laocoon esse aut speculam, aut machinam fœtam ignibus, qui deinde in subjectam urbem ingruerent.

51 Feri] Equi: sic En. vII. 409. de cervo: Pectebatque ferum.

54 Lava] Fata significat contraria ; ut Ge. iv. 7. Numina lava: mentem vero imprudentem; ut Ecl. 1. 16. 'si mens non læva fuisset.' Ubi de ambi.

Impulerat, ferro Argolicas foedare latebras ;
Trojaque nunc stares, Priamique arx_alta maneres.
Ecce, manus juvenem interea post terga revinctum
Pastores magno ad regem clamore trahebant
Dardanidæ: qui se ignotum venientibus ultro,
Hoc ipsum ut strueret, Trojamque aperiret Achivis,
Obtulerat, fidens animi, atque in utrumque paratus,
Seu versare dolos, seu certæ occumbere morti.
Undique visendi studio Trojana juventus
Circumfusa ruit, certantque illudere capto.
Accipe nunc Danaum insidias, et crimine ab uno

55

60

persuasisset, ut violassemus armis Græcas latebras: et nunc stares, o Troja; et maneres, o arx alta Priami. Ecce interim pastores Trojani magno clamore ad regem trahebant juvenem ligatum manibus post terga: qui sponte se ignotum tradiderat venientibus, ut illud ipsum firmaret, ac deinde panderet Trojam Græcis, confidens animo, et paratus ad utrumque; seu ad faciendam fraudem, seu ad mortem certo subeundam. Undique Trojana juventus cupiditate videndi circumfusa accurrit, et insultat certatim captivo. Audi jam dolos Græcorum, et ab una eorum fraude cog

gua vocis hujus potestate fuse agitur.

55 Argolicas fœdare] Argolicas, Græcas, ab Argis, urbe Peloponnesi, de qua Æn. 1. 289. Fadare] Lacerare, vulnerare:

ut Æn. III. 241.

65

lect. Sax.—55. Impulerant Hugen, male. tentare latebras Hamb. pr. pro var. lect. repetitum, ut Burm. monet, ex v. 38. aperire Hamb. sec. fodere Goth. tert. ex interpretatione. v. Not.-56. staret et maneres, hoc a m. pr. Medic. ad Servianam normam: "Si staret legeris, maneres sequitur, propter dμoloréλευτον.” Etiam alii codd. variant. v. Heins. Sed stares-maneres Romanus, omnes Pier. aliique probi codd. Pomponius Sabinus hæc habet: staret et maneret legit Apronianus. Esset tamen hoc altero vulgarius.-57. manu Montalb. juvenum duo ap. Burman. cum Rufiniano edit. Steph. male.-59. Dardanidem sc. regem, ap. Barth. Advers. XII, 2, e quatuor libris. quis se Servius, cum septem ap. Heins. et Leid. pro var. lect. Goth. tert. a m. pr. pro quibus ; quod placebat Tollio ad Auson. p. 566, sed vulgata lenius decurrit.--60. ut deest Moret. pr. instrueret Goth. tert.-61. fidensque pr. Moret. fidens animo Romanus. ad utrumque Oudart. v. Burm. quod vulgare foret.-62. versare dolo Longob. Rottend. a m. pr. Sprot. pro div. scriptura. Leid. a m. sec., quibus adde Servium. Hoc ita dici posse docet Burm., nec de eo dubitatur: quid? quod etiam doctius ita dicitur: versare dolis Trojanos, uti, versare animum consiliis, curis pro, curas animo; ut et Græci, v. c. quod modo in manu habemus, Tryphiod. 112 Avтàp & daiovinoi vỏov Bouλnov Xioowv. At h. 1. ultima litera a sequentis voc. initio intercepta esse videtur. certæ morti, quod ipsa ratio monstrabat, Heins. recepit ex Nonio Marcello, Longob. Pierii, Moret. sec. et Rottend. tert. Vulgo certe. Notabilis Pomponii Sabini nota: certe adverbium est: sic legit Apronianus.-64. certatque Romanus, Witt. et Parrhas., sed alterum doctius.-65. Aspice Dorvill., male. Accipe est audi, ut

8

NOTE

'obscenas ferro fœdare volucres.'

59 Dardanida] Trojani, a rege Dardano, Teucri genero. Æn. 1. 239. De Achivis, Græcis, Æn. 1. 492.