Exercete odiis; cinerique hæc mittite nostro Munera. Nullus amor populis, nec fœdera sunto. 625 Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor,

630

Qui face Dardanios ferroque sequare colonos,
Nunc, olim, quocumque dabunt se tempore vires.
Litora litoribus contraria, fluctibus undas

Inprecor, arma armis; pugnent ipsique nepotesque.
Hæc ait, et partis animum versabat in omnis;
Invisam quærens quam primum abrumpere lucem.
Tum breviter Barcen nutricem adfata Sychæi:
Namque suam patria antiqua cinis ater habebat :
Annam, cara mihi nutrix, huc siste sororem;
635 Dic, corpus properet fluviali spargere lympha,
Et pecudes secum et monstrata piacula ducat.
Sic veniat; tuque ipsa pia tege tempora vitta.
Sacra Jovi Stygio, quæ rite incepta paravi,
Perficere est animus, finemque inponere curis ;
640 Dardaniique rogum capitis permittere flammæ.
Sic ait. Illa gradum studio celerabat anili.
At trepida et cœptis inmanibus effera Dido,
Sanguineam volvens aciem, maculisque trementis
Interfusa genas, et pallida morte futura,
615 Interiora domus inrumpit limina, et altos

Conscendit furibunda rogos, ensemque recludit
Dardanium, non hos quæsitum munus in usus.

et bella perpetua de imperio. stirpem exercete odiis, vexate. Nisi est exquisitior ratio pro vulgari, exercere odia in posteros. Munera int. inferias, quæ proprie mitti dicuntur. nec fœdera sunto, quippe tertio rupta. 625. ultor, Hannibalem ostendit, qui Italiam ferro ignique vastavit. ex ossibus pro vulgari, ex cinere meo, h. e. post me veniat aliquis, qui persequatur etc. dabunt se, exquisitius quam, erunt. Occurrit et alibi: Georg. I. 287. Multa adeo gelida melius se nocte dederunt. Bella scilicet ominatur sæpius renovata.

628. 629 Est poëtica amplificatio odii et inimicitiæ; ut vulgo solemus dicere omnia inter Romanos et Poenos fuisse infesta et contraria.

olim apud Tyrum sepeliverat. Ut alias tumulo, sepulchro, urna, haberi, teneri dicuntur defuncti: sic nunc cinis patria (terra) habetur.

636 monstrata a sacerdote, puto, piacula, piamina, h. 1. purgamina, quibus in sacris magicis utebatur superstitio, h. 1. ad mentem amore exsolvendam."

638-640 incepta inde a v. 504. sqq. vide notam ad v. 480. sq. cf. ad sequentia Silium VIII. 116. sqq. rogum permittere flamme ambiguum esse potest, sitne flamma Dardani capitis, an rogus Dardanii capitis. Video nunc hoc mollius esse: rogum cui imposuerat effigiem Æneæ (sup. 508.) quasi caput ac vitam ejus devotura.

642-647 Notas extremi furoris observa. 633 Suam propriam nutricem Dido jam morte futura, jamjam cummaxime constituta.

Hic, postquam Iliacas vestis notumque cubile Conspexit, paullum lacrimis et mente morata, 650 Incubuitque toro, dixitque novissima verba:

Dulces exuviæ, dum fata deusque sinebant,
Adcipite hanc animam, meque his exsolvite curis.
Vixi, et, quem dederat cursum fortuna, peregi;
Et nunc magna mei sub terras ibit Imago.
655 Urbem præclaram statui; mea monia vidi;
Ulta virum, pœnas inimico a fratre recepi :
Felix, heu nimium felix, si litora tantum
Numquam Dardaniæ tetigissent nostra carinæ !
Dixit; et, os inpressa toro, Moriemur inultæ !
660 Sed moriamur, ait. Sic, sic juvat ire sub umbras.
Hauriat hunc oculis ignem crudelis ab alto
Dardanus, et nostræ secum ferat omina mortis.

Dixerat. Atque illam media inter talia ferro Conlapsam adspiciunt comites, ensemque cruore 665 Spumantem, sparsasque manus. It clamor ad alta

Sanguineam aciem, oupa pasov. interiora domus limina, limen interioris ædium partis. quæsitum, paratum, acceptum, adeoque etiam datum; sup. 507. dixerat ensem relictum. scil. dono ac munere.

648. 650 Magnum et novum dos in conspectu earum rerum quæ magnopere animum percellere debuere; magnum quoque artificium in dilectu rerum ac verborum. Expende singula. mente, defixa in pristini amoris ac consuetudinis cogitatione. Incubuit toro. Comparant intpp. loca Soph. Trachin. 916. sq. et Eurip. Alcest. 173-186. At oratione quae modo sequitur, nihil puto dici posse aut persona ac tempori acconimodatius, aut ad animum movendum potentius; illa vero v. 653–636. quam sublimia sententiis!

Umbra, magna rerum gestarum nomine ac fama. Splendidum et illud: sub terras ibit, moriar; petitum ab Ennio et Lucretio. ulta virum, vid. sup. I. 360–364. pœnas recepi, nove forte, nec tamen insolenter pro, cepi, sumsi.

659-662 Iterum animi magni et superbi hoc; ut, ingloriam et inultam se mori hoc vel maxime pungat. Os inpressa toro sc. percita furore, salute desperata et morte vicina. ore impresso, præ animi dolore in torum cui incubat, immisso, hæc eloquitur. 660. 661. Inulta moriar; modo sic moriar, ut saltem ille hauriat etc. Inter hæc verba ensem ab illa pectori applicari puta. Dardanus paullo insolentius pro Dardanius, sed et Homer. Aágdavos dvng. 662. Splendide: ex meæ mortis indicio ac nuntio infaustum omen navigans ille secum auferat! Sit illi ferale hoc spectaculum pro sinistro vitæ omine.

663-665 Vide facinus declaratum ab iis rebus, quæ maxime legentis animum impellant, et verbis ornatissimis. Non vident illam setransa digentem ferro, sed ferro conlapsam, et hoc quanto plus quam transfixam! et spumantem, plus quam tinctum cruore ensem. Bene Serv. Non induxit occidentem se sed occisam. Comites sunt familiares, famulæ, quæ in impluvium irrumpunt. Etiam

Atria; concussam bacchatur fama per urbem.
Lamentis, gemituque, et femineo ululatu

Tecta fremunt; resonat magnis plangoribus æther:
Non aliter, quam si inmissis ruat hostibus omnis
670 Carthago, aut antiqua Tyros; flammæque furentes
Culmina perque hominum volvantur perque
Audiit exanimis, trepidoque exterrita cursu,
Unguibus ora soror fœdans, et pectora pugnis,

deorum.

Per medios ruit, ac morientem nomine clamat: 675 Hoc illud, germana, fuit? me fraude petebas?

Hoc rogus iste mihi, hoc ignes aræque parabant? Quid primum deserta querar? comitemne sororem Sprevisti moriens? Eadem me ad fata vocasses : Idem ambas ferro dolor, atque eadem hora tulisset. 680 His etiam struxi manibus, patriosque vocavi

Voce deos, sic te ut posita crudelis abessem?
Exstinxsti me teque, soror, populumque, patresque
Sidonios, urbemque tuam. Date volnera lymphis,
Abluam, et, extremus si quis super halitus errat,
685 Ore legam. Sic fata gradus evaserat altos,

Semianimemque sinu germanam amplexa fovebat
Cum gemitu, atque atros siccabat veste cruores.
Illa, gravis oculos conata adtollere, rursus
Deficit. Infixum stridit sub pectore volnus.
690 Ter sese adtollens cubitoque adnixa levavit :

hoc judicium poëtæ declarat, quod de rogo
incenso nil memorat; quem tamen incensum
esse e lib. V. pr. apparet. Scilicet vix com-
modo loco id inter cætera narrari poterat.

666 bacchatur gravissimum pro discurrit, differtur. Mox Tecta fremunt, ut jam alias monitum, pro vulgari, lamenta fremunt in tectis. 669-671 Comparatio hæc et alibi obvia, accomodata tamen, et h. 1. bene ornata, primo loco apud Homerum occurrit Iliad. x, 410. ut jam Macrobio notatum. 672. sqq. Egregie affectus veritas servata in Annæ luctu et verbis. Præivisse creditur Briseis Homeri in Patrocli funere Iliad. 7, 282. sqq. Hæc autem omnia, quæ effatur, ne a tempore et loco aliena sint, dum illa incedit prolata esse cogita: nam trepido cursu ruit per medios. Unde v. 685. Sic fata gradus evaserat alios.

679 Idem dolor; vulgare erat, vulnus.

680. 681 struxi, rogum, pete ex v. 676.; eum jussu Didonis paraverat sup. 494. sq. patriosque vocavi Voce deos, h. e. ipsa sacrum jussu tuo paravi et rite auspicata sum, sollenni sc. precum carmine decantato: Nam ergo jussa parat sup. v. 503. sic ut alessem, sejungerer a te, avellerer ac te carerem, te posita, mortua, ut II. 644. et sæpe. Gravissima sunt hæc, quibus morte sua Dido omnia in commune exitium traxisse dicitur: quippe in urbe recens condita.

682.

688 Est hoc mirum in modum ad affectum comparatum. Non injucundum fuerit comparare Eurip. Phæniss. 1438. sqq. inprimis 1446. sq. de Eteocle. Ov. Met. IV. 137. sq.

689 stridit volnus, sanguis ex vulnere

Ter revoluta toro est, oculisque errantibus alto
Quæsivit cœlo lucem, ingemuitque reperta.

Tum Juno omnipotens, longum miserata dolorem
Difficilisque obitus, Irim demisit Olympo,

695 Quæ luctantem animam nexosque resolveret artus.
Nam, quia nec fato, merita nec morte peribat,
Sed misera ante diem, subitoque adcensa furore,
Nondum illi flavum Proserpina vertice crinem
Abstulerat, Stygioque caput damnaverat Orco.
700 Ergo Iris croceis per cœlum roscida pennis,
Mille trahens varios adverso sole colores,
Devolat, et supra caput adstitit: Hunc ego Diti
Sacrum jussa fero, teque isto corpore solvo.
Sic ait, et dextra crinem secat. Omnis et una
705 Dilapsus calor, atque in ventos vita recessit.

erumpens. 691. 692. Oculi jam morte na-
tantes et caligine obscurati diem recipere labo-
rant, sed ægre colligunt solis radios. inge-
miscit ut moribunda. quod est inf. XII.
extr. Vita cum gemitu fugit indignata sub
umbras. Et nunc puta oculos iterum claudi.
693 sqq. Nova hæc et insolens videri po-
test religio quod Iris mittitur, ad expediendam
miseræ Didonis animam. Sed Iridi tribuit
poëta, quod Mercurio supra tributum vidimus
v. 244. quandoquidem a Junone illa man-
data fert, et ejus ministerio plerumque Juno
utitur. Communiter tamen, ex poëtæ reli-
gione, Proserpinæ eæ partes esse debebant.
Junonem hac de re solicitam esse, nil mirum,
cum ea Didonis et Poenorum causam susce-
pisset. Unde vero hoc dicemus petitum,
quod crinis abscinditur? E re sacra puto:
nam victima consecratur deo, pilis e fronte
evulsis et in ignem injectis (cf. v. c. inf. VI.
245.; est id proprie narágxsoda) ab hoc
momento victima deo dicta et sacra. Itaque

et is, qui moritur, crine abscisso, diis inferis, tanquam victima consecratur, Jovique infero sacer est. Ornavit ergo poëta vulgare illud: quia morti haud matura erat, ægre anima a corpore sejuncta est. Res itaque numinis interventu egebat.

693-695 dolorem, ¿ywvíav. artus nexos, corporis cum anima nexum, bene Cerda vidit, a palæstra et lucta esse petitum. Corpus quasi implicat et circumstringit animam, ne elabi illa possit.

696-699 Vide ad v. 693. merita nec morte, nullo immani crimine commisso. Serv. opp. subito adcensa furore: uti non fato et ante diem iniquoga Iliad. ß, 155. conf. Guell. Accendimur autem non modo ira, sed et dolore, et furore, ex indignatione et ira orto. caput damnaverat Orco, h. e. vitam ejus, vel ipsam, morti devoverat. cf. ad v. 693.

704. 705 Expiratur anima adeoque in aerem abit.