Conripit hic subita trepidus formidine ferrum
Eneas, strictamque aciem venientibus offert,
Et, ni docta comes tenuis sine corpore
vitas
Admoneat volitare cava sub imagine formæ,
Inruat, et frustra ferro diverberet umbras.

Hinc via, Tartarei quæ fert Acherontis ad undas:
Turbidus hic cœno vastaque voragine gurges
Estuat, atque omnem Cocyto eructat arenam :

vius ad h. v. « Sane quidam dicunt, versus alios hos a poeta hoc loco relictos, qui

« ab ejus emendatoribus sublati sint: Gorgonis in medio portentum immane Medu

« sæ: Vipereæ circum ora comæ cui sibila torquent; Infamesque rigent oculi; mento

que sub imo Serpentum extremis nodantur vincula caudis. » Sed inepti interpolatoris versus esse, facile deprehendas. Topyɛínv nepaλàv, ex Orco sibi ne immittatur, veretur quoque Ulysses Odyss. λ, 633. — 290. trepida Dorvill. 291. effert Montalb. cf. Burm. 293. cava tres ap. Burm., non male. cava umbra sup. II Æn. 360. — 294. et ferro frustra Goth. alter. Non male. deverberat duo ap. Burm. cum Goth. tert.- 295. Hic via Montalb. qua fert Sprot. ad undam Non. Marc. in Ferre. ad umbras Hugen. 297. Cocyti multi Pier. et Heins. cum edd. ant. omnis

Portitor has horrendus aquas et flumina servat
Terribili squalore Charon; cui plurima mento
Canities inculta jacet; stant lumina flamma;
Sordidus ex humeris nodo dependet amictus :
Ipse ratem conto subigit, velisque ministrat,
Et ferruginea subvectat corpora cymba,
Jam senior; sed cruda deo viridisque senectus.
Huc omnis turba ad ripas effusa ruebat,

-

300

305

Cocyti sec. Moret., sed Cocyto bene Serv. explicat, in Cocytum. v. Exc. ad h. 1.—
299. Terribilis Montalb., sollenni aberratione. - 300. stant lumina flamma, post
Pierium Heinsius et Burmannus tuentur ; Heinsius etiam illustrat v. c. inf. XII,
417 Jam pulvere cælum Stare vides; et Horatianum: Vides ut alta stet nive candi-
dum Soracte. Sed, quomodo hæc ita dici possint, forte rogas? Scilicet, vulgari
oratione, pulvis stat in cælo, erigitur in aere; hinc ad notam elegantiam revoca
tum est, ut cælum stet pulvere. Similiter flamma proprie stat, est, micat, in
oculis (imagine rei jam Homero frequentata Iliad. 7, 365. a, 104. p, 607. 608.
Odyss. d, 662. cf. inf. XII, 102), hinc lumina stant flamma; h. e. sunt flammea.
Ceterum major codd. et quidem præstantiorum pars, flammæ, exhibet, etiam
Rom. cum Mediceo; in hoc tamen ab emendatrice manu refictum, flamma. Anti-
qua aliquot exemplaria Pierii et Zulich. a m. sec. flammea exhibebant; hoc arri-
debat Heinsio, ut VII, 448, nec mihi displicet. stat tres ap. Burm., duoque alii:
stant lumine flammæ. — 301. Horridus Schol. Statii Theb. 1, 110. nudo nonnullos
legisse Pierius ait. 303. subvectit Gud. subnectit Ven. subvertit Zulich. a m. sec.
—304. viro v. s. sec. Moret.—305. emissa Hugen. pro var. lect, tenebat Menag. pr.

-

Excurs. IX. Servius : « scilicet per

Stygem » ex versu nempe 323.
Ex h. 1. Statius IV Theb. 522 li-
ventes Acheron ejectat arenas.

298-304. Ornate singula, et ex
h. l. alii Charontem exhibuerunt;
ut Seneca, Herc. fur. 764 — 769.
stant lumina f. pro vulgari, flamma
stat, est, in oculis; sunt lumina
flammea. vid. Var. Lect.-301. La-
cerna videtur designari, pallioli
genus, nodo adstringi solitum.
Vestitum naucleri v. 301 ex
Plautino loco illustrat Cerda, in
Milite Act. IV, Sc. 4, 41 sqq., ubi
palliolum ferrugineum id con-
nexum in humero lævo, expapil-

-

bum Remigiis subigit, agit. velis
ministrat etiam inf. X, 218 Ipse
sedens clavumque regit velisque
ministrat; h. e. ministerium præ-
stat, operatur, velis; vela curat.
Ministerium omnino voc. nauti-
cum, ut notum. Heinsius mavult
jungere : ministrat ratem velis, ut
apud Valer. Fl. III, 38, Ipse ratem
vento stellisque ministrat. Et usu
sane utrumque probatur : cf. ad e.
1. Burm. ferruginea cymba est
avavin, colore ex aere aquisque
contracto. cruda senectus frequen-
tatum jam Græcis ὠμὲν γῆρας· ώμος
γέρων.

305-308. Jucunda enumera-

lato brachio. Subigit: Ge. I, 201. tio, inprimis v. 308, adumbrata

202 qui adverso vix flumine lem-

ex Odyss. λ, 38-41, in quo sua-

Matres atque viri, defunctaque corpora vita
Magnanimum heroum, pueri innuptæque puellæ,
Inpositique rogis juvenes ante ora parentum :
Quam multa in silvis autumni frigore primo
Lapsa cadunt folia; aut ad terram gurgite ab alto
Quam multæ glomerantur aves, ubi frigidus annus
Trans pontum fugat, et terris inmittit apricis.
Stabant orantes primi transmittere cursum,
Tendebantque manus ripe ulterioris amore:
Navita sed tristis nunc hos, nunc adcipit illos;

306

308. Iidem versus Georg. IV, 475-478.

310

315

309. in frigore Montalb. 310. Ipsa cadunt idem. folia ad terram Parrhas. — 311. annus revocatum nunc. amnis debebatur Burmanni elegantiæ, ex sec. Moret. tribus aliis et Hamb. sec. a m. sec., ut Strymon intelligeretur, quo scilicet poetæ frequenter in hac gruum memoratione utuntur, v. c. inf. X, 264 — 266. uti Nilus, quoties de cælo agitur, quod volatu petunt. Vid. Claudian. de B. Gild. 474 478. add. Lucan. V, 711 sqq. Val. Fl. III, 361. Capio, atque etiam hoc bene video, amnem frigidum in tali contextu absolute sic satis bene poni posse. Sed an amnis dici potest fugare aves trans pontum? Hoc vero facit ex communi lectione annus, χειμών, quam vocem expressisse videri debet ex Iliad. 7, 4 Air ́ éπei ouv Xerμâva qúzov. Possit Burm. pro se laudare Lucan. III, 199 Strymon, tepido committere Nilo Bistonias consuetus aves; sed hic accommodatiora sunt attributa. glomerentur Mentel. pr. Ceterum minus placere potest frigidus a. post frigore v. 309. Jo. Schrader. legebat: Threcius amnis. ad manum essent alia magis opportuna, si mutatione opus esset. — 312. portum Leid. un. et campis Leid. un. atque oris Barthii liber. Alterum, et campis malim displicet enim trinos intra versus ad terram, et terris. 314. manu Goth. pr.

viores Παρθενικαὶ θ ̓ ἀπαλαὶ, νεοπενθέα θυμὸν ἔχουσαι. Occurrit eadem Ge. IV, 475 sq., sed ornata ibi nova comparatione v. 473. 474 Quam multa in foliis avium se millia condunt, Vesper ubi aut hibernus agit de montibus imber.

309-312. Comparatio duplex multis post Virgilium frequentata, veteribus et recentibus (conf. Cerda), fluxit ex Homero, altera Od. 1. 51. 52. Iliad. 6, 491. 492 et 800. conf. Apollon. IV, 216. 217, altera ex Iliad. 2, 3 sqq., et Iliad. , 459 sqq. Supplendum autem

apud animum: tanta turba, tam multi, Quam multa. ad terram v. 310, de calidiore plaga accipe, quam volatu petierant, et de adventu ad eam trans mare, in litore puta Africæ.

313-316. transmittere cursum h. est transire. De hoc nemo dubitet. Sed quomodo dictum hoc? Figura Græca est, ait Servius. Sci

licet vulgari more, transmittimus (nos trans) amnem cursu h. e. navigatione, opía, hinc ipse amnis transmittitur cursu; tum doctius, ipse cursus transmittitur.

vero

Ast alios longe submotos arcet arena.

Æneas, miratus enim, motusque tumultu,

Dic, ait, o virgo, quid vult concursus ad amnem?
Quidve petunt animæ? vel quo discrimine ripas
Hæ linquunt, illæ remis vada livida verrunt? »
Olli sic breviter fata est longæva sacerdos :
« Anchisa generate, deum certissima proles,
Cocyti stagna alta vides, Stygiamque paludem,
Di cujus jurare timent et fallere numen.

320

Hæc omnis, quam cernis, inops inhumataque turba est; 325
Portitor ille, Charon; hi, quos vehit unda, sepulti.
Nec ripas datur horrendas et rauca fluenta

316. illos pr. Hamb. semotos idem cum Bigot. et aliquot Pier., male. late sec. Moret. – 317. miseratus Goth. sec. enim: cf. V. L. ad X, 874.—318. conversus Zulich. a m. pr. - 319. quo vel Ven. quove Parrhas. — 320. liquida Rom. vertunt aliquot Pier. et Parrhas. linquunt Rottend. tert. - 322. Anchise Vratisl. - 323. stanna Zulich. et Goth. tert. -325. cernit Parrhas. est abest a binis Burm.

- 326. Coron passim scribitur. quos vehit ille em. Jo. Schrader. Vehi tamen dicimus et navi et unda et vento. - 327. Non ripas Bigot. et rauca Heins. e Pierianis et, v. c. inf. XI, 137.

et suis; et sic mos est poetæ nec

318-324. Ut Palinuri mentionem facere posset, sagaciter intertexta sunt hæc de negato parti umbrarum trajectu.-320. ripas hæ linquunt, iterum recedunt, non admissæ in cymbam. remis vada verrunt: At sup. 302 ipse Charon remigat? Potuit sane sui oblitus esse poeta. Enimvero necesse non est, ut ipsæ animæ remigent; quod apud Lucianum faciunt aliquoties animæ Charontis jussu; nam simpl. dictum esse potest pro, navigant trans fluvium: etiam inf. 411 perjuga longa sedebant animæ, tanquam vectores locis assignatis.-321. longæva, nota fabula de Sibylla: vid. Serv.-322.

certissima; nam sup. 130. 131 pauci, dis geniti, potuere redire ex inferis. 323. Cocytum et Stygem appositione dixit: etsi vere diversos amnes. v. Excurs. IX. v. 324. Di cujus, ex Odyss., 185. 186. jurare et fallere, pejerare.

325-336. Bona religio ex Orphica disciplina, ad inflectendos ferorum hominum animos inventa, ut humanitatis sensum justorum persolvendorum necessitas consecrata excitaret; qui primus humanioris cultus gradus est; quum corpora insepulta abjecta feritatem animorum et arguant et alant. inops, cui nemo opem tulit; justa persolvit. Nam videtur argutari Servius, qui, ab Ops terra ductum, insepultum apud veteres significasse narrat. ripas et fluenta

Transportare prius, quam sedibus ossa quierunt.
Centum errant annos, volitantque hæc litora circum:
Tum demum admissi stagna exoptata revisunt. »
Constitit Anchisa satus, et vestigia pressit;
Multa putans, sortemque animo miseratus iniquam.
Cernit ibi mæstos, et mortis honore carentis,
Leucaspim, et Lyciæ ductorem classis Oronten :
Quos simul, a Troja ventosa per æquora vectos,
Obruit auster, aqua involvens navemque virosque.
Ecce gubernator sese Palinurus agebat:
Qui Libyco nuper cursu, dum sidera servat,
Exciderat puppi, mediis effusus in undis.
Hunc ubi vix multa mæstum cognovit in umbra;
Sic prior adloquitur: « Quis te, Palinure, deorum
Eripuit nobis, medioque sub æquore mersit?
Dic age: namque mihi, fallax haud ante repertus,

328. Tr. suis quam s. Leid. quierint aliquot Heins. et Pier.
ac. l. Zulich.
331. Anchise s. Medic. a m. pr.

ratur Gud.

- 333. ubi Probus in Grammat.

330

335

340

329. volitantq.

332. animi m. Medic. mise- 334. Leucapsim, Leucaspin, Orontem et in Goth. pr. Oronten refinxi, ut I, 113 erat, ut sibi constaret lectio. honorem aberrant. 335. ab Troja pr. Mentel. vento super æq. Goth. tert. ·339. puppe idem. 340. mæstum multa Hamb. pr 342. Excipiunt Franc. cum altero in marg.

servans alter Hamburg. 341. te o P. Montalb.

1

transportare, ut vulgare, trajicere, scil. navem trans amnem. De re v. Iliad. ↓, 71–74. Centum errant annos. Nescio, an de suo posuerit Virgilius: animas insepultorum per C. annos errare, non admissas ut trajiciantur. Gerda ad Servii ductum, errore ex revisunt ▼. 330 nato, laudat locum Platonis, de Rep. X; at is spectat inf. ad v. 748. Verum ex Seneca de ritu et sacris Ægyptiorum Servius sup. ad v. 154 narrat rem, quæ huc revocari possit : si cadaver in fluvio mersum periisset, nec inveniretur, post centum ei annos ultima persolvi. stagna revisunt:

338.