urgerent: hoc effusos munimen ad imbres,
hoc, ubi hiulca siti findit canis aestiper arva.
Seminibus positis superest diducere terram
saepius ad capita et duros iactare bidentis,
aut presso exercere solum sub vomere et ipsa
flectere luctantis inter vineta iuvencos;
tum levis calamos et rasae hastilia virgae
fraxineasque aptare sudes furcasque valentis,
viribus eniti quarum et contemnere ventos
adsuescant summasque sequi tabulata per ulmos.
Ac dum prima novis adolescit frondibus aetas,
parcendum teneris, et dum se laetus ad auras
palmes agit laxis per purum immissus habenis,
ipsa acie nondum falcis temptanda, sed uncis
carpendae manibus frondes interque legendae.
inde ubi iam validis amplexae stirpibus ulmos
exierint, tum stringe comas, tum bracchia tonde
(ante reformidant ferrum), tum denique dura
exerce imperia et ramos compesce fluentis.

355

360

365

370

375

Texendae saepes etiam et pecus omne tenendum, praecipue dum frons tenera inprudensque laborum; *[cui super indignas hiemes solemque potentem silvestres uri adsidue capreaeque sequaces inludunt, pascuntur oves avidaeque iuvencae.] frigora nec tantum cana concreta pruina aut gravis incumbens scopulis arentibus aestas, quantum illi nocuere greges durique venenum dentis et ad morsum signata in stirpe cicatrix. non aliam ob culpam Baccho caper omnibus aris 380 caeditur et veteres ineunt proscaenia ludi, praemiaque ingeniis pagos et compita circum Thesidae posuere, atque inter pocula laeti mollibus in pratis unctos saluere per utres.

385

390

nec non Ausonii Troia gens missa coloni versibus incomptis ludunt risuque soluto, oraque corticibus sumunt horrenda cavatis, et te Bacche, vocant per carmina laeta, tibique oscilla ex alta suspendunt mollia pinu. hinc omnis largo pubescit vinea fetu, -complentur vallesque cavae saltusque profundi et quocumque deus circum caput egit honestum. ergo rite suum Baccho dicemus honorem carminibus patriis, lancesque et liba feremus, et ductus cornu stabit sacer hircus ad aram, pinguiaque in veribus torrebimus exta colurnis. Est etiam ille labor curandis vitibus alter, cui numquam exhausti satis est: namque omne quotannis terque quaterque solum scindendum glaebaque versis aeternum frangenda bidentibus, omne levandum fronde nemus. redit agricolis labor actus in orbem, atque in se sua per vestigia volvitur annus. ac iam olim, seras posuit cum vinea frondes, frigidus et silvis aquilo decussit honorem,

395

400

iam tum acer curas venientem extendit in annum 405 rusticus, et curvo Saturni dente relictam persequitur vitem attondens fingitque putando. primus humum fodito, primus devecta cremato sarmenta, et vallos primus sub tecta referto; postremus metito. bis vitibus ingruit umbra, bis segetem densis obducunt sentibus herbae; durus uterque labor: laudato ingentia rura, exiguum colito. nec non etiam aspera rusci vimina per silvam et ripis fluvialis harundo caeditur, incultique exercet cura salicti.

iam vinctae vites, iam falcem arbusta reponunt, iam canit effectos extremus vinitor antes:

410

415

sollicitanda tamen tellus pulvisque movendus, et iam maturis metuendus Iuppiter uvis.

Contra non ullast oleis cultura: neque illae procurvam expectant falcem rastrosque tenacis, cum semel haeserunt arvis aurasque tulerunt; ipsa satis tellus, cum dente recluditur unco, sufficit umorem et gravidas, cum vomere, fruges. hoc pinguem et placitam Paci nutritor olivam.

420

425

Poma quoque, ut primum truncos sensere valentis et viris habuere suas, ad sidera raptim

430

435

vi propria nituntur opisque haut indiga nostrae. nec minus interea fetu nemus omne gravescit, sanguineisque inculta rubent aviaria bacis. tondentur cytisi, taedas silva alta ministrat, pascunturque ignes nocturni et lumina fundunt. quid maiora sequar? salices humilesque genistae 434 aut illae pecori frondem aut pastoribus umbram sufficiunt saepemque satis et pabula melli. et iuvat undantem buxo spectare Cytorum Naryciaeque picis lucos, iuvat arva videre non rastris, hominum non ulli obnoxia curae. ipsae Caucaseo steriles in vertice silvae, quas animosi euri adsidue franguntque feruntque, dant alios aliae fetus, dant utile lignum navigiis pinus, domibus cedrumque cupressosque. hinc radios trivere rotis, hinc tympana plaustris agricolae, et pandas ratibus posuere carinas. viminibus salices, fecundae frondibus ulmi, at myrtus validis hastilibus et bona bello cornus, Ituraeos taxi torquentur in arcus. nec tiliae leves aut torno rasile buxum

440

445

et dubitant homines serere atque inpendere curam? 433

non formam accipiunt ferroque cavantur acuto.
nec non et torrentem undam levis innatat alnus
missa Pado; nec non et apes examina condunt
corticibusque cavis vitiosaeque ilicis alvo.
quid memorandum aeque Baccheia dona tulerunt?
Bacchus et ad culpam causas dedit; ille furentis
Centauros leto domuit, Rhoecumque Pholumque
et magno Hylaeum Lapithis cratere minantem.

O fortunatos nimium, sua si bona norint,
agricolas! quibus ipsa procul discordibus armis
fundit humo facilem victum iustissima tellus.
si non ingentem foribus domus alta superbis
mane salutantum totis vomit aedibus undam,
nec varios inhiant pulchra testudine postes
inlusasque auro vestes Ephyreiaque aera,
alba neque Assyrio fucatur lana veneno
nec casia liquidi corrumpitur usus olivi:
at secura quies et nescia fallere vita,
dives opum variarum, at latis otia fundis
(speluncae vivique lacus et frigida tempe
mugitusque boum mollesque sub arbore somni)
non absunt; illic saltus ac lustra ferarum,
et patiens operum exiguoque adsueta iuventus,
sacra deum sanctique patres: extrema per illos
Iustitia excedens terris vestigia fecit.

Me vero primum dulces ante omnia Musae, quarum sacra fero ingenti percussus amore, accipiant, caelique vias et sidera monstrent, defectus solis varios lunaeque labores;

unde tremor terris, qua vi maria alta tumescant obicibus ruptis rursusque in se ipsa residant, quid tantum Oceano properent se tinguere soles hiberni, vel quae tardis mora noctibus obstet.

450

455

460

465

470

475

480

sin has ne possim naturae accedere partis
frigidus obstiterit circum praecordia sanguis:
rura mihi et rigui placeant in vallibus amnes,
flumina amem silvasque inglorius. o ubi campi
Sperchiosque et virginibus bacchata Lacaenis
Taygeta, o qui me gelidis convallibus Haemi
sistat, et ingenti ramorum protegat umbra!
felix, qui potuit rerum cognoscere causas,
atque metus omnis et inexorabile fatum
subiecit pedibus strepitumque Acherontis avari.
fortunatus et ille, deos qui novit agrestis
Panaque Silvanumque senem nymphasque sorores.
illum non populi fasces, non purpura regum
flexit et infidos agitans discordia fratres
aut coniurato descendens Dacus ab Histro,
non res Romanae perituraque regna, neque ille
aut doluit miserans inopem aut invidit habenti.
quos rami fructus, quos ipsa volentia rura
sponte tulere sua, carpsit, nec ferrea iura
insanumque forum aut populi tabularia vidit.
sollicitant alii remis freta caeca ruuntque
in ferrum, penetrant aulas et limina regum;
hic petit excidiis urbem miserosque penatis,
ut gemma bibat et Sarrano dormiat ostro;
condit opes alius defossoque incubat auro;
hic stupet attonitus rostris; hunc plausus hiantem
per cuneos geminatus enim plebisque patrumque
corripuit; gaudent perfusi sanguine fratrum,
exilioque domos et dulcia limina mutant
atque alio patriam quaerunt sub sole iacentem.
agricola incurvo terram dimovit aratro:

485

490

495

500

505

510

hic anni labor, hinc patriam parvosque penates sustinet, hinc armenta boum meritosque iuvencos. 515