Pulverulenta fuga glomerant, montesque relinquunt.
At puer Ascanius mediis in vallibus acri

Gaudet equo; jamque hos cursu, jam præterit illos,
Spumantemque dari pecora inter inertia votis
Optat aprum, aut fulvum descendere monte leonem.
Interea magno misceri murmure cælum
Incipit. Insequitur commixta grandine nimbus,
Et Tyrii comites passim et Trojana juventus
Dardaniusque nepos Veneris diversa per agros
Tecta metu petiere; ruunt de montibus amnes.
Speluncam Dido dux et Trojanus eandem
Deveniunt. Prima et Tellus et pronuba Juno
Dant signum; fulsere ignes et conscius æther
Connubiis, summoque ulularunt vertice Nymphæ.
Ille dies primus leti primusque malorum

156

160

165

Caussa fuit. Neque enim specie famave movetur, 170
Nec jam furtivum Dido meditatur amorem ;
Conjugium vocat; hoc prætexit nomine culpam.
Extemplo Libyæ magnas it Fama per urbes,
Fama malum, qua non aliud velocius ullum;
Mobilitate viget, viresque acquirit eundo;
Parva metu primo, mox sese attollit in auras,
Ingrediturque solo, et caput inter nubila condit.
Illam Terra parens, ira irritata deorum,

175

Extremam, ut perhibent, Coo Enceladoque sororem
Progenuit, pedibus celerem et pernicibus alis,

180

Monstrum horrendum, ingens, cui, quot sunt corpore

Tot vigiles oculi subter, mirabile dictu,

[plumæ,

Tot linguæ, totidem ora sonant, tot subrigit aures.

185

Nocte volat cæli medio terraque per umbram,
Stridens, nec dulci declinat lumina somno;
Luce sedet custos aut summi culmine tecti,
Turribus aut altis, et magnas territat urbes,
Tam ficti pravique tenax, quam nuntia veri.
Hæc tum multiplici populos sermone replebat
Gaudens, et pariter facta atque infecta canebat:
Venisse Ænean, Trojano a sanguine cretum,
Cui se pulchra viro dignetur jungere Dido;
Nunc hiemem inter se luxu, quam longa, fovere
Regnorum immemores turpique cupidine captos.
Hæc passim dea fœda virûm diffundit in ora.
Protinus ad regem cursus detorquet Iarban,

190

195

Incenditque animum dictis, atque aggerat iras.
Hic Hammone satus, rapta Garamantide Nympha,
Templa Jovi centum latis immania regnis,

Centum aras posuit; vigilemque sacraverat ignem, 200
Excubias divûm æternas; pecudumque cruore
Pingue solum, et variis florentia limina sertis.
Isque amens animi et rumore accensus amaro
Dicitur ante aras media inter numina divûm
Multa Jovem manibus supplex orasse supinis :
"Jupiter omnipotens, cui nunc Maurusia pictis
Gens epulata toris Lenæum libat honorem,

46

66

66

66

205

Adspicis hæc? an te, genitor, quum fulmina torques,
Nequidquam horremus? cæcique in nubibus ignes
Terrificant animos, et inania murmura miscent? 210
Femina, quæ nostris errans in finibus urbem
Exiguam pretio posuit, cui litus arandum,

Cuique loci leges dedimus, connubia nostra
Reppulit, ac dominum Ænean in regna recepit.

"Et nunc ille Paris cum semiviro comitatu,
"Mæonia mentum mitra crinemque madentem
Subnixus, rapto potitur: nos munera templis
Quippe tuis ferimus, famamque fovemus inanem!"
Talibus orantem dictis, arasque tenentem

66

Audiit omnipotens, oculosque ad monia torsit
Regia et oblitos famæ melioris amantes.
Tum sic Mercurium adloquitur, ac talia mandat:
“Vade age, nate, voca Zephyros, et labere pennis,
"Dardaniumque ducem, Tyria Carthagine qui nunc
"Exspectat, fatisque datas non respicit urbes,

215

220

225

'Adloquere, et celeres defer mea dicta per auras. "Non illum nobis genetrix pulcherrima talem "Promisit, Graiûmque ideo bis vindicat armis ; "Sed fore, qui gravidam imperiis belloque frementem Italiam regeret, genus alto a sanguine Teucri "Proderet, ac totum sub leges mitteret orbem. Si nulla accendit tantarum gloria rerum,

"Nec super ipse sua molitur laude laborem,

Ascanione pater Romanas invidet arces?

230

236

Quid struit? aut qua spe, inimica in gente, moratur ? "Nec prolem Ausoniam et Lavinia respicit arva? Naviget! Hæc summa est; hic nostri nuntius esto." Dixerat. Ille patris magni parere parabat

Imperio, et primum pedibus talaria nectit
Aurea, quæ sublimem alis sive æquora supra
Seu terram rapido pariter cum flamine portant.
Tum virgam capit: hac animas ille evocat Orco
Pallentes, alias sub Tartara tristia mittit;

240

Dat somnos adimitque, et lumina morte resignat.
Illa fretus agit ventos, et turbida tranat

245

Nubila. Jamque volans apicem et latera ardua cernit

Atlantis duri, cælum qui vertice fulcit;

Atlantis, cinctum assidue cui nubibus atris
Piniferum caput et vento pulsatur et imbri;
Nix humeros infusa tegit; tum flumina mento
Præcipitant senis, et glacie riget horrida barba.
Hic primum paribus nitens Cyllenius alis

Constitit; hinc toto præceps se corpore ad undas
Misit, avi similis, quæ circum litora, circum
Piscosos scopulos humilis volat æquora juxta.
*Haud aliter terras inter cælumque volabat
*Litus arenosum ad Libyæ, ventosque secabat
*Materno veniens ab avo Cyllenia proles.
Ut primum alatis tetigit magalia plantis,
Enean fundantem arces ac tecta novantem
Conspicit. Atque illi stellatus iaspide fulva
Ensis erat, Tyrioque ardebat murice læna
Demissa ex humeris, dives quæ munera Dido
Fecerat, et tenui telas discreverat auro.
Continuo invadit: "Tu nunc Carthaginis altæ
Fundamenta locas, pulchramque uxorius urbem
"Exstruis? heu regni rerumque oblite tuarum!
Ipse deûm tibi me claro demittit Olympo

66

66

66

Regnator, cælum et terras qui numine torquet;

250

255

260

265

Ipse hæc ferre jubet celeres mandata per auras : 270 Quid struis? aut qua spe Libycis teris otia terris?

"Si te nulla movet tantarum gloria rerum,

66

Nec super ipse tua moliris laude laborem ;

"Ascanium surgentem, et spes heredis Iuli
Respice, cui regnum Italiæ Romanaque tellus
"Debentur." Tali Cyllenius ore locutus
Mortales visus medio sermone reliquit,
Et procul in tenuem ex oculis evanuit auram.
At vero Æneas adspectu obmutuit amens,
Arrectæque horrore comæ, et vox faucibus hæsit.

275

280

Ardet abire fuga dulcesque relinquere terras,
Attonitus tanto monitu imperioque deorum.
Heu quid agat? quo nunc reginam ambire furentem
Audeat adfatu? quæ prima exordia sumat?
Atque animum nunc huc celerem, nunc dividit illuc,
In partesque rapit varias, perque omnia versat.
Hæc alternanti potior sententia visa est:
Mnesthea Sergestumque vocat fortemque Serestum :
Classem aptent taciti, sociosque ad litora cogant;
Arma parent, et, quæ sit rebus caussa novandis,
Dissimulent; sese interea, quando optima Dido
Nesciat, et tantos rumpi non speret amores,
Tentaturum aditus, et, quæ mollissima fandi
Tempora, quis rebus dexter modus.

Ocius omnes

Imperio læti parent, ac jussa facessunt.

At regina dolos (quis fallere possit amantem ?)
Præsensit, motusque excepit prima futuros,
Omnia tuta timens. Eadem impia Fama furenti
Detulit armari classem cursumque parari.
Sævit inops animi, totamque incensa per urbem
Bacchatur, qualis commotis excita sacris
Thyias, ubi audito stimulant trieterica Baccho
Orgia, nocturnusque vocat clamore Citharon.
Tandem his Ænean compellat vocibus ultro:
"Dissimulare etiam sperasti, perfide, tantum
"Posse nefas? tacitusque mea decedere terra ?
Nec te noster amor, nec te data dextera quondam,
Nec moritura tenet crudeli funere Dido?

66

"

66

Quin etiam hiberno moliris sidere classem,

286

290

295

300

305

310

[te

Et mediis properas Aquilonibus ire per altum, "Crudelis? Quid? si non arva aliena domosque Ignotas peteres, et Troja antiqua maneret, Troja per undosum peteretur classibus æquor? "Mene fugis? Per ego has lacrimas dextramque tuam (Quando aliud mihi jam miseræ nihil ipsa reliqui) 315 Per connubia nostra, per inceptos hymenæos,

66

"Si bene quid de te merui, fuit aut tibi quicquam

"Dulce meum, miserere domus labentis, et istam,

66

Oro, si quis adhuc precibus locus, exue mentem.

"Te propter Libycæ gentes Nomadumque tyranni 320 Odere; infensi Tyrii; te propter eundem

Exstinctus pudor et, qua sola sidera adibam,

66

"Fama prior. Cui me moribundam deseris, hospes ? "Hoc solum nomen quoniam de conjuge restat.

66

326

Quid moror? an, mea Pygmalion dum monia frater
Destruat, aut captam ducat Gætulus Iarbas?
Saltem si qua mihi de te suscepta fuisset

Ante fugam suboles; si quis mihi parvulus aula "Luderet Æneas, qui te tamen ore referret;

"Non equidem omnino capta ac deserta viderer." 330 Dixerat. Ille Jovis monitis immota tenebat Lumina, et obnixus curam sub corde premebat. Tandem pauca refert : Ego te, quæ plurima fando "Enumerare vales, nunquam, Regina, negabo "Promeritam; nec me meminisse pigebit Elissæ, 335 "Dum memor ipse mei, dum spiritus hos regit artus. "Pro re pauca loquar. Neque ego hanc abscondere furto Speravi, ne finge, fugam; nec conjugis unquam "Prætendi tædas, aut hæc in fœdera veni. "Me si fata meis paterentur ducere vitam

66

66

340

345

350

Auspiciis, et sponte mea componere curas, "Urbem Trojanam primum dulcesque meorum Reliquias colerem, Priami tecta alta manerent, "Et recidiva manu posuissem Pergama victis. "Sed nunc Italiam magnam Gryneus Apollo, "Italiam Lyciæ jussere capessere sortes; "Hic amor, hæc patria est. Si te Carthaginis arces Phoenissam, Libycæque adspectus detinet urbis ; Quæ tandem, Ausonia Teucros considere terra, "Invidia est? Et nos fas extera quærere regna. Me patris Anchisæ, quoties humentibus umbris Nox operit terras, quoties astra ignea surgunt, Admonet in somnis, et turbida terret imago; "Me puer Ascanius, capitisque injuria cari, Quem regno Hesperia fraudo et fatalibus arvis. "Nunc etiam interpres divûm, Jove missus ab ipso (Testor utrumque caput) celeres mandata per auras "Detulit. Ipse deum manifesto in lumine vidi Intrantem muros, vocemque his auribus hausi. "Desine meque tuis incendere teque querelis; "Italiam non sponte sequor."

66

Talia dicentem jamdudum aversa tuetur, Huc illuc volvens oculos, totumque pererrat Luminibus tacitis, et sic accensa profatur :

355

360

364