quo magis Italia mecum laetere reperta.'

'o pater, anne aliquas ad caelum hinc ire putandumst

sublimis animas iterumque ad tarda reverti

720

corpora? quae lucis miseris tam dira cupido?'

'dicam equidem nec te suspensum, nate, tenebo'
suscipit Anchises, atque ordine singula pandit.
'principio caelum ac terram camposque liquentis
lucentemque globum lunae Titaniaque astra

725

TESTIMONIA.

719-721 Augustinus de Servius Aen. VIII 20 721 'quae cupido' 724-729 principio

XIV 3 718 Servius Aen. I 267 III 711 eiv. dei XIV 5 720 sq. iterum ... corpora' 720 sublimis ... tarda' Probi inst. I 9, 4 Nonius 421, 22 723 Priscianus 1212 P. (ait) caelum et terras et cetera mundi membra spiritus intus alit et infusa mens agitat. inde hominum pecudumque genus et quicquid aliud animalium' e. q. s. Minucius Felix Octav. p. 40 ed. Heidelb. a. 1560 -724-727 schol. Lucani V 86 724-726 'principio ... alit' Donati ars III 5, 2 Claudius Sacerdos I 124 Charisius 251 Diomedes 442 P. Beda de trop. 378 C. Probus 13, 28. 15, 18 K. 'caelum ... alit' Servius ge. IV 221 724 sq. Cledonius 1890 724 Pompeius 462 L. camposque 1.' Macrobius Sat. VI 1, 45 Claudius Sacerdos I 160 725 sq. lucentem alit' Isidorus de nat. rer. 27 p. 53 B. 725 Nonius 432, 23 Titaniaque a. Probus 17, 5 K. 726 sq. 'spiritus ... molem' Servius ecl. III 60 Probus 13, 22 K. 'totam .. miscet' Nonius 446, 10

P.

...

VARIA LECTIO.

718 ITALIAM F ITALIAM R E

AETÈRE (corr. minio) F laetere (e sec. REPERTA (erasa supra lit. A linea, ut vid.) F REPERTAM R 719 aliquaf (af in ras.) b

ras.) b LAETARE M LAETARE Rc1, ut vid.

M

PVTANDVST P PUTANDUEST MRyc PVTANDVM F PVTANDVM est G

720 SVBLIMES GMP2Rbc ad Augustinus

inst.

A

PC

tan c

A

TARDE P tartara Probi

CVPIDOEST F 723 SVSCI

721 QVE (corr. m. 1) G PIT GRC, Priscianus SVSCIPIT (corr. m. rec.) F fufcipit (fufpicit m. 1, in mg. at fufcipit) 72 fufcipit (fcipit in ras.) b SVSPICIT MP ADQVE F

:

S.

724 TERRAM PRybl, Beda, Probus cf. I 133 TERRAM F TERRAS GMc, ceterorum auctorum exempl. : cf. I 58 IV 270 ecl. VI 32

LUC

LI

QVENTES Re linquentify LIQVENTis G 725 INGENTEM M : cf. IX

spiritus intus alit, totamque infusa per artus
mens agitat molem et magno se corpore miscet.
inde hominum pecudumque genus vitaeque volantum
et quae marmoreo fert monstra sub aequore pontus.
igneus est ollis vigor et caelestis origo

seminibus, quantum non corpora noxia tardant

terrenique hebetant artus moribundaque membra.

730

hinc metuunt cupiuntque, dolent gaudentque, neque auras dispiciunt clausae tenebris et carcere caeco.

quin et supremo cum lumine vita reliquit,

TESTIMONIA.

735

726 'spiritus i. a. 'Macrobius s. Sc. I 14, 14 totam... artus' Servius Aen. VII 34 727 Asper 112, 24 K. mens a. m. ' Macrobius somn. Sc. I 14, 14 'et ... miscet' Macrobius s. Sc. I 17, 5 Claudius Sacerdos I 82 schol. Lucani III 640 Servius ge. II 327 crobius s. Sc. II 3, 11 728 Servius Aen. V 517 'inde bius s. Sc. I 14, 14 'vitaeque v.' Charisius 240 stinus de civ. dei XIV 3. 8 ad Ter. adelph. III 2, 16 vigor' Servius Aen. I 93

...

728 sq. Magenus' Macro730-734 Augu

730 sq. igneus . . . seminibus' Donatus 730 Servius Aen. II 641 'igneus... 731 quantum. tardant' Macrobius s. Sc. I 14, 15 732 'terrenique h. a.' schol. Hor. carm. III 2, 24 733-742 Augustinus de civ. dei XXI 13 733 sq. hinc . . . dispiciunt' Donatus ad Ter. Andr. V 4, 34 733 hine... gaudentque' Servins ge. II 499 'metuunt gaudentque' Macrobius s. Sc. I 8, 11 734 'clausae caeco' Servius Aen. VI 545

726 TVTAM F TOTA R

727 mole sup. c

S

INFVCA F effusa Leid. unus, Probus 728 hinc Macrobii II 3, 11 exempl., Servius Aen. V (VCR in ras.) R uolante y volantum testatur Ch&

risius 729 monstra om. M

(T corr. in E) F

S

E

AEQUORA M aequora y 739 est] T

ST

OLLI M 731 corpora noxia ‘plurimi' Burman

A

niani CORPORANOXI P corpora noxia y NOXIACORPORA FMRbc,

N

Ma

732 TERRHENI F Terrene 71 733 HIC Mbc hinc leGAVDENT Fc NEQVE FMPуlbey, Servii Par. Reg.

crobii exempl. git Servius Cass. NEC Ry2, Donati et Augustini exempl. RAS P MIRAS M 734 difpiciunt 71, Voss. alt., Rottend. pr. et tertius. Franc., Par. aliquot, Servii Dresd. DESPICIVNT FMPRy2c1m, Servii Guelf. Refpiciunt (R e corr.) bc2 respiciunt x, Servii Par. Regin. Cuss, Donati exempl. suspiciunt Augustinus CLVSAE F claufey 735 SVPPREMO F fupraemo b RELINQVIT F relinquit b

non tamen omne malum miseris nec funditus omnes
corporeae excedunt pestes, penitusque necesse est
multa diu concreta modis inolescere miris.
ergo exercentur poenis veterumque malorum
supplicia expendunt. aliae panduntur inanes
suspensae ad ventos, aliis sub gurgite vasto
infectum eluitur scelus aut exuritur igni:
donec longa dies, perfecto temporis orbe,
concretam exemit labem purumque relinquit
aetherium sensum atque aurai simplicis ignem.
quisque suos patimur manis; exinde per amplum
mittimur Elysium et pauci laeta arva tenemus.
has omnis, ubi mille rotam volvere per annos,

TESTIMONIA.

736 nec f. o. ' Probi inst. I 9, 10 vius ge. II 389 740 sq. aliae

740-742 aliae ... igni' Serventos' Servius Aen. VI 264

745-747 Servius Aen. VI 340 745 Probus de nom. 21 p. 219 Endl.

747 schol. Hor. serm. II 2, 79

10 anon. de nom. I p. 127 Endl.

6

'atque a. s. i.' Probi inst. I 18, 'aurai s. i.' Servius Aen. VII 464

743 quisque. manes' Macrobius s. Sc. I 10, 17 Arusianus p. 743 sq. exinde ... Elysium' Augustinus de gramm. 2011 P. tenemus' Servius Aen. VI 404

257 L.

744 'et

...

ras.) R

740 alia b ras.) b 742 eluitur 71

737 PESTESPENITVS (STESP in

F

EXAVRITVR P ex. uritur y

M

inanif b 741 VENTVS F aliif (if m. 2 in 742 aut] ADQVE 745 orbe] aeuo Probi de nom. cod. RELINQVIT FMы1 RELIQVIT PRyb2, Servi Aen. VI 340 exempl. reliquid e 747 ADQVE F aurai c, testatur Servius Aen. VII 464

Ꭱ

i

746 CONCRETA F TABEM

A

cum Probo et anon. aura y aura.b AVRAE MPR AVRE (E corr. ut vid. in I) F 743 sq. transposuit post 747 editor Parmensis, aut transponendos post 747 aut delendos esse censuit Heynius, vulgatum ordinem frustra defendit Wagnerus: cf. emend. Verg. 4 743 suum Ausonius ephem. 57, Peerlkampus MANIS FPI MANES MP2Rybc mores Arusianus manes legerunt Macrobius et Servius exinde tenemus supposita esse putat Peerlkampus altum Augustinus

mittitur Augustinus

i

748 omnef b

744

Lethaeum ad fluvium deus evocat agmine magno,

scilicet inmemores super ut convexa revisant
rursus et incipiant in corpora velle reverti.'

Dixerat Anchises natumque unaque Sibyllam

conventus trahit in medios turbamque sonantem,

750

ille, vides, pura iuvenis qui nititur hasta,
proxima sorte tenet lucis loca, primus ad auras
aetherias Italo commixtus sanguine surget,
Silvius, Albanum nomen, tua postuma proles,
quem tibi longaevo serum Lavinia coniunx
educet silvis regem regumque parentem,

760

765

TESTIMONIA.

.

749 Servius Aen. VI 264 751 Augustinus de civ. dei XXII 26 753 conventus medios' Servius Aen. II 58 754 sq. 'longo legere' Nonius 333, 4 754 'unde possit' Servius Aen. II 766 756 sq. 'nunc gloria' Servius Aen. IV 236 760 Nonius 353, 12. 446, 24 Charisius 70 adelph. I 1, 23

16

760-766 Gellius II 765 Donatus ad Ter.

749 L&heum yb LAETHEVM P LAETHEUM (0 sup. minio p.) M Loeteum c LETHEVMQ. R MAGNOS P 750 IMMEMORES FMR SUPERUT M: cf. 241 SVPERAVT Rybe SUPERAÁVT F SVPERANT P

M2

751 INCLIPIANT P

AN

753 SONTEM P

possent Nonius

cod.

h

LA

752 SYBILLAM M17 SYBYLLAM (corr. minio)

754 POSSIT Fy, Servi Aen. II 766 exempl. 755 ADVERSVS F VOLTVS PI VVLTVS FP2Ry2bc

757 ITA R 758 Inluftrif b

R

numen bl 760 iuuenem Charisi

NITITVS P 761 luci malebat Heinsius

A&eriaf y aërias Lachmannus Lucr. 167: at cf. 790

764 SAERUM M SERVAM R coniux c CONIUX M

762 Aethereal el

SURGIT M

765 EDUCIT M

unde genus Longa nostrum dominabitur Alba.
proximus ille Procas, Troianae gloria gentis,
et Capys et Numitor et qui te nomine reddet
Silvius Aeneas, pariter pietate vel armis

egregius, si umquam regnandam acceperit Albam. -
qui iuvenes! quantas ostentant, aspice, vires!
atque umbrata gerunt civili tempora quercu.
hi tibi Nomentum et Gabios urbemque Fidenam,

770

hi Collatinas imponent montibus arces,

Pometios Castrumque Inui Bolamque Coramque.

775

haec tum nomina erunt, nunc sunt sine nomine terrae.

quin et avo comitem sese Mavortius addet

Romulus, Assaraci quem sanguinis Ilia mater

educet. viden ut geminae stant vertice cristae

et pater ipse suo superum iam signat honore?
en huius, nate, auspiciis illa incluta Roma

780

TESTIMONIA.

772

767 Augustinus de civ. dei XVIII 21 771 Priscianus 1059 'civili quercu' gloss. Zic. p. 8 773 'hi... Gabios' Servius Aen. VII 712 'urbemque F.' Charisius 249 Diomedes 437 Isidorus orig. I 34, 4 Probi inst. I 17, 1 775 'Pometios... Inui' Cledonius 1891

776 Servius Aen. VII 712 779 sq. 'viden ... honore' schol. Hor. carm. I 2, 36 781 Isidorus orig. XV 1, 1 (cf. XVIII 1) Servius Aen. VII 678 'illa i. R.' Servius Aen. V 737

VARIA LECTIO.

766 GENUS NOSTRUM LONGA M genuf nrm CAX R 768 capif b NVMITVR R

REDDAT Rc

769 om. Mentel.

er

ACCEPERAT P

oftendant c 772 Adque c Atqui Reg. at qui edd. vett. An utque? GERIT M ciuili 7 773HICP NOMENTVVM R 774 Hii b COLLATINAS P conlatinaf yl inponent ye Post hunc v. laude pudicitiae celebres inlatum fraude, ut fertur, Fabricii 776 om., imo mg. m. 2 add. b

addentque superbos in editiones Lampugnani. 775 uolam 71

Р

TERRAE

779 ut sup. b

GENES M 778 afaraciy
Coniungo pater... superum cum Wagnero

TVNC

2 GEMINE M 780

puerum Peerlkampus

INCLVTA (NC in ras.) R