iam loca iussa tenent forti permixtus Etrusco
Arcas eques: medias illis opponere turmas,
ne castris iungant, certast sententia Turno.
surge age et Aurora socios veniente vocari

primus in arma iube et clupeum cape, quem dedit ipse
invictum Ignipotens atque oras ambiit auro.

crastina lux, mea si non inrita dicta putaris,

ingentis Rutulae spectabit caedis acervos.'
dixerat, et dextra discedens inpulit altam
haut ignara modi puppim: fugit illa per undas
ocior et iaculo et ventos aequante sagitta.

240

245

239 Arcas e.' 242 cf. schol. 244 sq. Arusianus p.

238 'hoc zata to σлμεvov accipiendum est. nam intelligimus eum equites misisse per terram' Servius. cf. VIII 547 et ut vid. V TENET PRybc PERMIStus etRVSCO V

TENENT M
S

239 ILLI M

240 NEC P Nec y CERTAST V CERTAEST MPRybc2 certaef cl 242 CLVPEVM V CLIPEVM MPRbic clypeum yb2 CARE (R corr. in P) P ipse] IGNI V, quod interpretatur Haterianus apud schol. Veron. ingens cm, ‘aliquot antiqui' Pieriani, Mentel. alt. cum aliis 243 ADQVE R aro c corr. m. rec. ora cl V lux] LVXSH P

irrita b 245 Ingentes c

244 CRAstina - iNRITA rutulae acervos V

rutile b SPECTABIT Rbc, probavit Bentleius ad Ter. hec. III 1, 6 fpectabit (t post. m. 2) y SPECTABIS MP, testatur Donatus 'crastina lux [si ad Aeneam referas, spectabis... si autem ad lucem, spectabit legas. Crastina lux suspendendum quidam..*] spectabit est vera lectio

num male quidam spectabis legunt... alii more antiquo lux pro luce accipiunt... Longus ait: deest venerit, unde et ipse spectabis legit' Servius. caedis] gentis y (teste Heinsio) % 246 DIXerat – DIXERAT M dextra. b DISCENDENS R IMPVLIT MRbc

a

(a in ras.) b altum c OCIOr et iaculO V

V

altă

ignara-undAS V 248

247 HAVD MPVybe VENTOS aEQVANTE V

uento, (eras. r, ut vid.) y

f

inde aliae celerant cursus. stupet inscius ipse
Tros Anchisiades;. animos tamen omine tollit.
tum breviter super aspectans convexa precatur :
'alma parens Idaea deum, cui Dindyma cordi
turrigeraeque urbis biiugique ad frena leones,
tu mihi nunc pugnae princeps, tu rite propinques
augurium Phrygibusque adsis pede, diva, secundo.'
tantum effatus. et interea revoluta rubebat
matura iam luce dies noctemque fugarat:
principio sociis edicit, signa sequantur

atque animos aptent armis pugnaeque parent ́se.
iamque in conspectu Teucros habet et sua castra,
stans celsa in puppi. clipeum cum deinde sinistra
extulit ardentem, clamorem ad sidera tollunt
Dardanidae e muris, spes addita suscitat iras,
tela manu iaciunt: quales sub nubibus atris

250

255

260

TESTIMONIA.

254 sq. Priscianus 657

...

'tu.. augurium' Priscianus 799 263 'Dardanidae e m.' 264-266 Macrobius Sat. V 10, I 264 sq.

261 'stans puppi' Donati ars II 16, 5 Probi inst. I 18, 12

'quales... tranant' Aldhelmus de re gramm. in A. Mai auct. class. V 592

VARIA LECTIO.

249 aliae ceLERANT V

250 aniMOS V

nomine 71 251

A

SVPER ASPECTANS PV SUPERASPECTANS MY SUPERAASPECTANS Rbc precator y 252 IDEA Py2c icea yl

dyndima ở diudima bị

dindimiti e 253 FERENA (F in ras., fuit vel I vel L vel T; E quod

B

seq. eras.) P 256 revoLVTA V RVEBAT P: cf. 241 ru.ebat 7 RVEBAT Rbc RUEBAN M ruebat explicare conatur Servius 257 figarat (a pr. in ras.) b 258 SOciis V educit 71 259 ADQVE R armisse V 260 TAM M 261 Stant y Alii levi distinctione coniungunt clipeum. . . ardentem cum antecedentibus et post ardentem fortiter interpungunt. clypeum 7 deinde SINISTRA V 263 e om. R, suprascr. bc spes... iaciunt damnat Peerlkampus, sed ipsa tela cum clamore iacta gruum per aethera cum clangore volitantium imaginem poetae in mentem vocaverunt. 264 QVAELES (E pr. eras.) P

Strymoniae dant signa grues atque aethera tranant
cum sonitu fugiuntque notos clamore secundo.
at Rutulo regi ducibusque ea mira videri
Ausoniis, donec versas ad litora puppes
respiciunt totumque adlabi classibus aequor.
ardet apex capiti cristisque a vertice flamma
funditur et vastos umbo vomit aureus ignis :
non secus ac liquida siquando nocte cometae
sanguinei lugubre rubent aut Sirius ardor,
ille sitim morbosque ferens mortalibus aegris,
nascitur et laevo contristat lumine caelum.

Haut tamen audaci Turno fiducia cessit
litora praecipere et venientis pellere terra.
ultro animos tollit dictis atque increpat ultro

265

270

275

277

278

TESTIMONIA.

...

265 sq. atque ... sonitu' Servius Aen. X 356
grues' Priscianus 716 267 sq.

270-275 Macrobius Sat. V 10, 2
'ardet... funditur' Nonius 240, 21

265 'Strymoniae at ... Ausoniis' Diomedes 450 270 sq. Macrobius Sat. V 13, 35 'cristis . . . funditur' Nonius 338 L. Servius Aen. XII 338 274 sq. 'ille . . . nascitur' caelum' Servius Aen. IV 294 276 'haut t. a.' Probi inst. I 10, 2

313, 8 273 'sanguinei 1. r.' Pompeius 'lugubre' Sergius in Donat. 1851 P. Servius ge. I 218 275 et...

Servius Aen. X 270

VARIA LECTIO.

265 Strimoniae ybic

ADQVE R

Statius Theb. V 11 sqq.

267 AD R

266 arctos Peerlkampus : cf. DUCIB. M ea] F·A·MA M

268 Aufoniuf cl
270-275 fortasse post illa stans celsa in puppi v. 261

littora b1 LITORE M littore cl
LITORÊ

inserere statuerat.

270 Ardet (d corr. ex c) y

bii V 10, 2 Par. 1 a] AC PRyc, Macrobii exempl.

aure.fy AEREUS Mx, Macrobii V 13, 35 exempl.: cf. 884. 887

C

ardor;

IGNES P271b 272 a c LIQVIDAS R 273 Sanguinei (i post. in ras.) c sanguineae %, Pompeius LVGVBRAE P lucubre y1 Ille Wagnerus 274 fi.tim b 275 leuo y 276 cf. IX 126

Gruppio in Minoe p. 203 Littore cl uenientef c om. MPym, non interpretatur Servius.

'quod votis optastis, adest, perfringere dextra:
in manibus Mars ipse viris. nunc coniugis esto

quisque suae tectique memor, nunc magna referte
facta, patrum laudes. ultro occurramus ad undam,
dum trepidi egressisque labant vestigia prima.

audentis Fortuna iuvat,'

haec ait et secum versat, quos ducere contra
vel quibus obsessos possit concredere muros.

Interea Aeneas socios de puppibus altis
pontibus exponit. multi servare recursus
languentis pelagi et brevibus se credere saltu,
per remos alii. speculatus litora Tarchon,

279

285

290

qua vada non sperat nec fracta remurmurat unda,

sed mare inoffensum crescenti adlabitur aestu,

advertit subito proram sociosque precatur:
'nunc, o lecta manus, validis incumbite remis;

TESTIMONIA.

280 'in ... viris' Servius Aen. X 773

280 sq.

coniugis

memor' schol. Lucani VII 347 284 Macrobius Sat. VI, 1 62 Nonius 287 sq. 'socios ... exponit' Nonius 299, 6

431, 9 442, 23

Servius ge. I 326

291

VARIA LECTIO.

R

S

279 OPTATIS P obtaftif y

ADEST P perfingere b 280 VIRI fit efto c 281 Post suae et memor dist. P TECTISQVEM P MEMOR. P MORR REFERTE Preferte 71 REFERTO MR72be referto autem pro referat: alii hic distinguunt, ut sit referat modo unusquisque facta patrum et laudes... alii distinguunt nunc magna referto facta' Servius. 282 FACTA PATRUM LAUDES' M, post facta et laudes interp. P 283 Tum bl EGRESSIS MP EGRESSI Rybc gressus 'quidam' Pieriani si egressi, figurate dictum est' Servius AVDENTES M2P2ybc 286 CONCREDERE M 288 MULTI. M 289 Languentef y1 290 SPICULATUS MI littora c 291 SPERAT PRyb2c cf. 303 SPIRANT M, Servius ge. I 326 fpira/// b1 'spirant .. legitur el sperat, quod et melius est' Servius

293 ATVERTIT Py

SOCIOS Pybcm

M

292 AESTV P

284

PRORA S SOCIOS M PRORASOCIOS R PRORAS

2

294 NUNC M

omnes innocuae, sed non puppis tua, Tarchon.
namque inflicta vadi dorso dum pendet iniquo,
anceps sustentata diu, fluctusque fatigat,
solvitur atque viros mediis exponit in undis;
fragmina remorum quos et fluitantia trastra
impediunt, retrahitque pedem simul unda relabens.
Nec Turnum segnis retinet mora, sed rapit acer
totam aciem in Teucros et contra in litore sistit.
signa canunt. primus turmas invasit agrestis
Aeneas, omen pugnae, stravitque Latinos
occiso Therone, virum qui maximus ultro

305

310

TESTIMONIA.

296 'sulcum ... carina' Nonius 364, 27 cuae' Nonius 444, 27 303 'dorso iniquo' Servius Aen. I 110

...

301 sq.

et... inno

308 Probi

306 sq. fragmina . . . impediunt' Arusianus p. 241 L. inst. I 7, 2 310 'signa c.' Priscianus 1263

295 INIMICA' M 296 PRAEMAT M PRAEMAT Rbl

PIM My1b puppif (f in ras.) e puppif 72 PVPPES PR

A

299 tarcon b

SOCHS M

300 SPUMANTES Mc

297 PUP

ne

Statio b

ratif b1

vadi dorso pro vado dictum putat'
fuftentat yl
305 ADQVE MIR

TRASTRA M TRANSTRA PRybc

pedef b2 PEDES PRybicm

Α

SVSTENTAT P TAT fluuitantia c

M

307 pedem Menag. pr., % PEDES M

310 agreftef y1 agreftif (reftif in ras.) b 311 AENEAS M

M

pugn. c

312 thaerone c

RIBBECK, VERGIL. III.

13