expertos belli iuvenes, ast Ilva trecentos
insula inexhaustis Chalybum generosa metallis.
tertius ille hominum divomque interpres Asilas,
cui pecudum fibrae, caeli cui sidera parent
et linguae volucrum et praesagi fulminis ignes,
mille rapit densos acie atque horrentibus hastis.
hos parere iubent Alpheae origine Pisae,
urbs Etrusca solo. sequitur pulcherrimus Astur,
Astur equo fidens et versicoloribus armis.
tercentum adiciunt (mens omuibus una sequendi)
qui Caerete domo, qui sunt Minionis in arvis,
et Pyrgi veteres intempestaeque Graviscae.

Non ego te, Ligurum ductor fortissime bello,

175

180

185

TESTIMONIA.

173 'expertos b. i.' Arusianus p. 227 L. 175-177 Servius Aen. VIII 429 176 sq. Servius Aen. III 359 179 Alphea... Pisae' Priscianus 587 P. 180 sq. sequitur . . . armis' Charisius p. 250 P. Beda de trop. 376 C. 、 'sequitur fidens' Donati ars III 5, 2 Claudius Sacerdos I 137 Diomedes 440 Pompeius 458 Servius Aen. IX 774 183 Priscianus 633 Servius Aen. VIII 597 cf. schol. Veron. 103, 17 K. 184 Diomedes 407 cf. schol. Veron. 103, 27 K.

VARIA LECTIO.

r

173 Experto 7 TRECENTOS INSULA M

distingui vult, ut insula sequentibus iungatur' Servius 174 calibum be

175 DIVOM (O corr. in V) P DIUUM Mybe

A

fabre 71 177 LINGVE P lingue y

178 AÒCIAE M ADQVE R

Probus trecentos sub

SASILAS Ryl 176

orrentibuf b haftef b ARMIS 179 Alpheae origine Lachmannus Lucr. 160 cf. Wagnerus lectt. Verg. 356. ALPHEAE ABORIGINE PAL

Pc cf. 181 armif, at astif y

a

PHAEAE ABORIGINE Ralphçe ab origine e alphee ab origine y ALPHEA AB ORIGINE M, Priscianus alpea ab origine b1 180 VRBIS R ASTVR

PRbc, Macrobius, Beda, Claudius Sacerdos aftor y altor Charisii et Donati cod. ASTYR M, Diomedes 181 ASTVR Pc, Claudii Sacerd.

Y

cod., Servius Astor Donati cod. Aftur y ASTYR MRÜ VERSCOLORIBVS P 183-196 Veron. 234 a 183 CHERETE M: cf. Varronis originationem apud schol. Veron. car&e (a corr. in ae, r m. 2) y GABISCAE R 185 NON TEGO V fortiSSIME V

184 pirgi c

transierim, Cinyre, et paucis comitate Cupavo,

cuius olorinae surgunt de vertice pinnae,

crimen, Amor, vestrum formaeque insigne paternae.

namque ferunt luctu Cycnum Phaethontis amati,

populeas inter frondes umbramque sororum
dum canit et maestum musa solatur amorem,

190

canentem molli pluma duxisse senectam,
linquentem terras et sidera voce sequentem.
filius, aequalis comitatus classe catervas,
ingentem remis Centaurum promovet: ille

TESTIMONIA.

195

189 193

188 crimen a. V. Macrobius Sat. IV 6, 18 schol. Lucani IX 425 Servius Aen. II 65 VII 339 'crimen' schol. Veron. 103, 29 Macrobius Sat. V 14, 16 cf. 16, 4 190 Servius Aen. VI 659 'sidera v. s.' Servius Aen. X 65 238 L.

195 sq. ille i. a.' Arusianus p.

VARIA LECTIO.

186 cinyre b2, Mentel. pr. CINIRE Vb1c2 (Cinirus in Macrobii V 15, 5 exempl. dicitur) cinere y cinere c1, 'plerique' Pieriani CINYRAE M cinira Voss. alt. (Cinyra et vitiosam synaloepham esse monuit Lachmannus Lucr. 272) CINERA (I in ras.) P CVMARRE R cigna m 'Cycne; (om. Par.) Cunare quidam duci nomen datum tradunt a Cunaro monte, qui in Piceno est' Servius (deest totum schol. in Regin.): de promontorio Cunero Plinius n. h. III 13, 111

CVPAO.

CVPAO. (post O vid. erasa vel

I vel E vel F vel L vel P; AO perfossae ut vid.) P CupaVO V cupabo y 187 olorine y De V dE R penne c 188 reiciendum censet Heynius: hemistichium crimen amor vestrum posterius adiectum videtur Ladevico. crimen, Amor, vestrum Sprengelius: cf. I 140 IX 525 Eadem erat sententia eorum, qui teste Servio vestrum pro tuum acceperunt conlato ipso IX 525: quamquam in Servianis perverse ad Cygnum adlocutio refertur. crimen amor vestrum significare originis vestrae, o pinnae, causa est amor' putat Wagnerus: atque ita sane intellexit Asper forme y forma b1 fortunae prop. Wagnerus paterne y 189 cienu bl PHAETONTIS M phoetontif c phetontif yb PETHONTIS R

(I corr. in L) P CENTauruM V

V

190 frondes V 191 solatur] T in ras. R 192 PRIMA 194 AEQUALI M equalef e 195 ingeNTEM V

instat aquae saxumque undis immane minatur
arduus et longa sulcat maria alta carina.

Ille etiam patriis agmen ciet Ocnus ab oris,
fatidicae Mantus et Tusci filius amnis,

qui muros matrisque dedit tibi, Mantua, nomen
(Mantua, dives avis; set non genus omnibus unum:
gens illi triplex, populi sub gente quaterni,
ipsa caput populis, Tusco de sanguine vires).
hinc quoque quingentos in se Mezentius armat,
quos patre Benaco velatus harundine glauca
Mincius infesta ducebat in aequora pinu.

it gravis Aulestes centenaque arbore fluctum
verberat adsurgens, spumant vada marmore verso.
hunc vehit immanis Triton et caerula concha

200

205

TESTIMONIA.

minatur' Nonius 502, 27

196 saxum... Servius ecl. IX 60 'fatidicae M.' Charisius dius Sacerdos II 13

201 sq.

199 Priscianus 684 'fatidicae . . . Tusci' Probi inst. II 1, 21 48. 111 P. exc. Charisii 543 K. (91 Endl.) Clau200 cf. schol. Veron. 103, 30 K. schol. Veron. 104, 6 K. 202 Servius Aen. II 278 VIII 475 XI 9 205 sq. 'velatus h. g. M.' Servius Aen. VIII 33 207 sq. Priscianus 591 'it ... adsurgens' Priscianus 1353 (de fig. num. 6, 24) 207 cf. schol. Veron. 104, 13 K. 209 hunc .. Triton' Probi inst. I

mantof (o in ras.) b

201 ManTVa

198 OGNUS MPyb 199 mantol ye, Prisciani Sangall. Lugd.
Mantus testantur grammatici.
auif om. P, suprascr. y SED PRybe

DIVes avis seD V 202 ILLIS V

POPVLI R

POPVLI TRIPLEX R

204 hinc in V

lit.) P MEZZENTIUS MRы
206 mincius infeSTA V

GENTOS (0 in ras., in spatio duar.
205 VENACO PRɣl arundine c
in ras., ut vid.) Pb pinu. c PIN. V 207 FLVCTVS Rb

QVINGENTOS R QVIN

PINV (V

208 MAR

inmanif c

MORA E M mamore y 209 HVNC (V fort. in ras.) R

CHERULA M

exterrens freta, cui laterum tenus hispida nanti
frons hominem praefert, in pristim desinit alvos:
spumea semifero sub pectore murmurat unda.

Tot lecti proceres ter denis navibus ibant
subsidio Troiae et campos salis aere secabant.

Iamque dies caelo concesserat almaque curru noctivago Phoebe medium pulsabat Olympum: Aeneas (neque enim membris dat cura quietem) ipse sedens clavomque regit velisque ministrat. atque illi medio in spatio chorus ecce suarum occurrit comitum: nymphae, quas alma Cybebe numen habere maris nymphasque e navibus esse iusserat, innabant pariter fluctusque secabant, quot prius aeratae steterant ad litora prorae.

210

215

220

TESTIMONIA.

...

210 sq.

210-212 'cui ... unda' (om. 211) Arusianus p. 264 L. 'cui ... praefert' Priscianus 1203 'laterum praefert' Nonius 377, 27 210 'laterum . . . nanti' Diomedes 401 211 Nonius 535, 28 215 sq. alma .

215 iamque

213 Priscianus 1355 (de fig. num. 7, 29) Phoebe' Macrobius Sat. VI 5, 12 Servius Aen. X 1

...

concesserat 218 Arusianus p. 247 L. Servius Aen. V 868 222 adnabant p.' 223 Velius Lon

220-222 'quas . . . iusserat' Servius Aen. IX 117 Probi ars minor 836 (gramm. Vatic. A. Mai V 319) gus 2231 P.

VARIA LECTIO.

210 hispida] I post. in ras. R pistrim Dorvill., 'multi' Heinsiani

lecti.c

cianus

211 PRISTIN Py, Nonii Leid. m. 1 ALVOS (0 corr. in V) P ALUUS

bis Pris

capif

Mybe 212 femiferof 71 caeruleos Arusiani cod. 213 TOT M
iuuenes, Prisciani Par. P, ut VIII 179 X 836
DENIS (S in ras. ut vid.) P 214 cf. I 35
AERAE M 216 olimphum b 218 cf. VI 302
V) P CLAVVM MRybc gerit Arusiani Gu.
SPIRATIO R 220 comytum 7 nimphae b

V

CLAVOM (0 corr. in

219 ADQVE Re INCYBERE R cibebe b1

cybele cm Cybebe Servius 221 NOMEN P Nomen γ niphaf b que e] QVE R

minor

nauibuf (ui m. 2) y

222 adnabant testatur Probi ars

AE

QVOT P QVOD R, quam scrip-
ERATE M

turam reprehendit Velius Longus QUO" M

T

STESE

adgnoscunt longe regem lustrantque choreis.

quarum quae fandi doctissima Cymodocea

225

pone sequens dextra puppim tenet ipsaque dorso
eminet ac laeva tacitis subremigat undis,

tum sic ignarum adloquitur: vigilasne, deum gens,
Aenea? vigila et velis inmitte rudentis.

230

nos sumus, Idaeae sacro de vertice pinus,
nunc pelagi nymphae, classis tua. perfidus ut nos
praecipitis ferro Rutulus flammaque premebat,
rupimus invitae tua vincula teque per aequor
quaerimus. hanc genetrix faciem miserata refecit.
et dedit esse deas aevomque agitare sub undis.
at puer Ascanius muro fossisque tenetur
tela inter media atque ardentis Marte Latinos.

235

TESTIMONIA.

225 Probi inst. I 6, 3

...

226 dextra p. t.' Priscianus 761 228 sq. 'vigilasne vigila' Priscianus 730. 1068. 1118 Donatus ad Ter. hec. III 5, 8 Servius Aen. II 148 233 'rumpimus ... vincula' Nonius 382, 17

AT M

caea c 227 Iminet b1 Imminet b2
alloquitur be 229 IMMITTE MRC inmittere 71

230 NOS M nimphae b

ras.) b

SUMUS, M

do

cymocea y cymodo

228 IGNAVVM R

RUDENTES MP?

231 nymphe y Servius legit

IDAEAE R IDEAE Mb fervidus Schraderus conl. IX 72 perfidus

6

232 PRAECIPITES Rc PRECIPITES M rutulof y flama (fla in 233 rumpimus aliquol' Pieriani, Servii et Nonii exempl. 234 gen.trix bi 235 AEVOM PI AEVVM MP2Rybc

236-261

Veron. fol. 265 236 Ad y Et V (an set voluerat?) puer - tenetur V

moro (moero?) c ARDENTIS PY1, ut Schraderus coniecerat årfentif 72 orrentif b HORRENTIS MR horrentef c