concilias, tu das epulis accumbere divom,
nimborumque facis tempestatumque potentem.

Haec ubi dicta, cavom conversa cuspide montem
impulit in latus: ac venti velut agmine facto,
qua data porta, ruunt et terras turbine perflant.
incubuere mari, totumque a sedibus imis

una Eurusque Notusque ruunt creberque procellis
Africus, et vastos volvont ad litora fluctus.
insequitur clamorque virum stridorque rudentum.
eripiunt subito nubes caelumque diemque
Teucrorum ex oculis; ponto nox incubat atra.
intonuere poli et crebris micat ignibus aether,
praesentemque viris intentant omnia mortem.
extemplo Aeneae solvontur frigore membra;

80

85

90

TESTIMONIA.

79 tu... divum' Nonius 278, 25 Arusianus p. 226 L. differ. vocum p. 226 E. schol. Hor. carm. III 3, 11 Servius Aen. I 318 XI 463 XII 267 ecl. IV 62 80 Arusianus p. 251 L. 'potens tempestatum' appendix ad Probi a. m. 30 p. 442 E. 81-83 'cavum . . . ruunt' Quintilianus VIII 4, 18 81 Macrobius Sat. V 4, 4 Priscianus 1020 P.

...

ruunt' Priscianus 798 Nonius quaest. V 16 85 Priscia1006. 1021 P. Servius ge 89 ponto ... atra' Servius Aen. I 118 90 'crebris... aether' Servius Aen. I 118 cat i. a. Nonius 348, 7 92 Macrobius Sat. V 3, 9 Nonius 311, 2 'solvuntur f. m.' de gen. nom. 87, 9 H. Servius Aen. III 308

81 sq. haec ... latus' schol. Lucani II 456 82 'impulit in l.' Priscianus 1000 schol. Lucani III 545 Probus 81, 29 K. 83 Priscianus 1007 qua . ruunt' Servius Aen. II 250 84 sq. incubuere ... ruunt' Priscianus 1037 'totum 380, 9 85 sq. una... Africus' Seneca nat, nus 1007 'una ... ruunt' Priscianus 981. I 105 87 Priscianus 742 Eutychius II 5

'mi

VARIA LECTIO.

79 CONCILIA R DIUUM libri 81 CAUUM libri

с

E

CONVRSA (corr.

aterraf c 81 85 nothuf'c

m. rec.) R 82 Inpulit b
amine c 83 et terras]
totum: cf. II 611 tortum Marklandus epist. crit. 52
cient Peerlkampus ruunt testantur Priscianus et Servius

C

86 VOLUUNT libri littora c FLVSTVS (corr. m.

procellef ct rec.) R 87

V

RUDENE M rudentem y

92 SOLUUNTUR libri

ingemit, et duplicis tendens ad sidera palmas
talia voce refert: o terque quaterque beati,
quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altis
contigit oppetere! o Danaum fortissime gentis
Tydide! mene Iliacis occumbere campis

95

non potuisse tuaque animam hanc effundere dextra,
saevos ubi Aeacidae telo iacet Hector, ubi ingens
Sarpedon, ubi tot Simois correpta sub undis
scuta virum galeasque et fortia corpora volvit!'
Talia iactanti stridens aquilone procella
velum adversa ferit, fluctusque ad sidera tollit.
franguntur remi; tum prora avertit et undis

100

TESTIMONIA.

...

...

Aen. IV 205 o... beati' Servius Aen.

93 duplicis palmas' Pompeius p. 112 L. Servius 94-96 'o oppetere' Seneca epist. 67, 8 94 Macrobius Sat. IV 6, 3 Charisius 213 Pompeius p. 12 L. X 901 Asper 114, 15 K. 95 sq. 'quis oppetere' Nonius 361, 9 'Troiae... oppetere' Aldhelmus de re gramm. et metr. 590 M. 95 'quis... patrum' Cledonius 1933 Augustini gramm. 1992 Probi inst. I 6, 3 de nom. 54 p. 141 Endl. ante o. p.' Priscianus 976 'Troiae altis' Charisius 210 'Troiae oppetere' Augustini gramm. 2016 96 sq. 'o Tydide' Charisius 130 Servius in Donat. 1782 'Danaum .. Tydide' Charisii exc. p. 537 K. Servius Aen. III 475 'fortissime g. T.' Pompeius p. 140 L. 96 o... gentis' Sergius in Donat. 1842 'fortissime g.' Priscianus 605 97 Tydide m. I. Probi inst. I 4, 22 98 tua ... dextra' Donatus ad Ter. hec. IV 4, 94 adelph. III 2, 14 Servius Aen. X 908 99 sq. Priscianus 1019 99 saevus... .. Hector' Nonius 388, 18 schol. Hor. carm. I 12, 43 Servins Aen. XI 910 100 sq. ubi ... volvit' schol. Hor. epod. XIII 14 Servius Aen. XI 257 102 stridens a. p.' Servius Aen. I 85 'frangunt litora remi' (?) de gen. nom. 97, 11 H. Servius Aen. I 552 'tum p. a.' Servius Aen. I 402

104

'franguntur r.

VARIA LECTIO.

te

93 DUPLICES My2c2

99 SAEUUS libri

D

N

96 contiget 1 contingit cl oppere 7 eacide c haector be 100 SARPEDO M SAR

PEON (corr. m. ant.) R 'et sub undis legimus et sub undas. sed si sub undas, correpta intellige, si sub undis, volvit; varia ergo distinctio est' Servius: cf. VIII 539. Sed fallitur Servius: hic enim narratur quod iam factum est, illic quod olim fiet. 101 galeas et schol. Hor.

L

U

102 iactati y 103 UERUM M ADFERSA M FLUCTUM M fluctum c 104 PRORAM My proram . . . alii prora legi tradunt, ut sit avertit pro avertitur' Servius

110

dat latus; insequitur cumulo praeruptus aquae mons. 105
hi summo in fluctu pendent, his unda dehiscens
terram inter fluctus aperit, furit aestus harenis.
tris Notus abreptas in saxa latentia torquet,
(saxa vocant Itali mediis quae in fluctibus aras,
dorsum inmane mari summo), tris Eurus ab alto
in brevia et syrtis urguet (miserabile visu)
inliditque vadis atque aggere cingit harenae.
unam, quae Lycios fidumque vehebat Oronten,
ipsius ante oculos ingens a vertice pontus
in puppim ferit: excutitur pronusque magister

115

TESTIMONIA.

...

'cumulo... mons' Ser106 Priscia

105 'insequitur mons' Diomedes 453 vius Aen. II 498 'aquae m.' Macrobius Sat. VI 6, 7 nus 825 107 'terram aperit' Isidorus orig. I 36, 21 108-110 'tris... summo' Charisius 246 ('dorsum .. summo' om. Borb.) 108 sq. Donati ars III 6, 2 Claudius Sacerdos I 171 Pompeius 475 L. Beda de trop. 383 C. 108 tris... torquet, et cetera' (intelleguntur saxa... summo') Diomedes 457 'tris n. a.' Cledonius 2050 109 Quintilianus VIII 2, 14 110 'dorsum . . . summo' Nonius 203, 3. 459, 22 'dorsum i. m. 'de gen. nom. 77, 11 H. 111 Servius Aen. V 192 'brevia' Isidorus de nat. rer. p. 73, 3 B.: cf. orig. XIII 18, 6 'miserabile v.' Diomedes 333 P. 112 schol. Hor. carm. I 3, 24 113 schol. Hor. carm. I 8, 16 Servius Aen. III 8 VI 334 'fidumque v. O.' Charisius 8 P. Charisii exc. p. 538 K. 114 ipsius a. o. Probi inst. I 6, 5. 17, 1 Servius Aen. I 584 'ingens... pontus' Charisius 68 Diomedes 455 Claudius Sacerdos I 178 114 sq. ingens ferit' Charisius 245 Priscianus 757 Donati ars III 6, 2 Pompeius 470 L. ingens... magister' Beda de trop. 381 C 115 in puppim ferit unda' Marcianus Capella V 312

VARIA LECTIO.

105 tumulo cl 106 deifcenf be 107 apperit ye

S

БАХА М Гасха с1 109 deleri voluit Bryantus

DIISQ. My, Charisii Leid. (mediis risius cum ceteris grammaticis) summi Charisi Lips. et ed. pr.

108 nothuf c

Sacxa cl ME

eiusdem Borb., sed legit quae Cha110 IMMANE Ry MARI- M maris 111 firtif cl URGET Mybe 112

'et multi sic legunt: inliditque vadis, atque aggere c. h.' Servius, qui ipse inliditque, vadis atque aggere c. h. distinxisse videtur. ADQVE R 113 liciof y ORONTEM Myb oronte c Oronten testatur Charisius 114 vertice, non vortice teste Plinio apud Charisium 68 nonnulli sane pronum adverbialiter legunt' Ser

M

pupim y

115 IM

vius.

volvitur in caput; ast illam ter fluctus ibidem

torquet agens circum, et rapidus vorat aequore vortex.
apparent rari nantes in gurgite vasto,

arma virum tabulaeque et Troïa gaza per undas.
iam validam Ilionei navem, iam fortis Achati,
et qua vectus Abas, et qua grandaevos Aletes,
vicit hiemps; laxis laterum compagibus omnes
accipiunt inimicum imbrem rimisque fatiscunt.

Interea magno misceri murmure pontum
emissamque hiemem sensit Neptunus et imis
stagna refusa vadis, graviter commotus; et alto
prospiciens summa placidum caput extulit unda.
disiectam Aeneae toto videt aequore classem,
fluctibus oppressos Troas caelique ruina.
nec latuere doli fratrem Iunonis et irae.

120

125

130

TESTIMONIA.

117 'et.

116 sq. ast... circum' Nonius 413, 25 vortex' Charisius 68 'vorat a. v.' Servius Aen. XII 673 118 Isidorus orig. I 32, 11 Claudius Sacerdos I 83 Marius Victorinus 2480 P. schol, Hor. carm. II 1, 33 anecd. Paris. Eckst. 3, 5 119 Beda de metris 2352 Pompeius 14 L. schol. Hor. carm. I 29, 1 Servius Aen. II 16 'arma v.' Servius Aen. VI 653 128. 16 p. 131 Endl. 'Troia

arma v. tabulaeque' de nom. 4 p. undas' schol. Hor. carm. II 16, 9

120 Probi ars minor 216 p. 271 E. 'fortis A. Charisius 107 121 Servius in Donat. 1795 P. 'et... Abas Servius Aen. I 4 II 452 VI 22 VIII 636 XII 651 122 'laxis 1. c.' Probi inst. II 1, 21 Claudius Sacerdos II 17 Servius Aen. I 383 122 sq. omnes imbrem' 'accipiunt i. i.' de gen. pontum' Servius Aen. I 55 de gen. nom. 82, 7 H. 125 sq. miratus Neptunus Lucani Guelf. in add. 803 129 'caelique r.' Ser130 'nec 1. d.' Diomedes 429

Servius Aen. I 173
nom. 83, 14 H.
'emissamque h. s.'
vadis' schol.

vius ge. I 324

VARIA LECTIO.

116 capud c

sium VERTEX M

123 Priscianus 825

124 'magno

...

125

117 VORTEX Rybe, testatur Plinius apud Chari119 ARMA- M Troia gaza : cf. II 763

120

Achati testatur Charisius Plinio auctore achate y ACHATAE MRbc,

Probi ars

A

121 grandaeuuf b GRANDEVVS R GRANDEUUS Me gran

daeuf y ala&ef y 122 HIEMPS (apice rubro) M hiemfc hiem y 123 REMIS M17 fatefcunt biel Post 124 sequitur 159 in b emifam ye NEPTUNUS M 126 refuffa 71. 127 capud obpreffof c RVINAM (M erasa) Ry ruinam m

125

129 130 JUNONIS- Maut

doli Iunonis aut fratrem Iunonis: gemina ergo distinctio est' Servius

Eurum ad se Zephyrumque vocat, dehinc talia fatur:
'tantane vos generis tenuit fiducia vestri?

iam caelum terramque meo sine numine, venti,

miscere, et tantas audetis tollere moles?

quos ego set motos praestat componere fluctus:
post mihi non simili poena commissa luetis.

135

maturate fugam, regique haec dicite vestro:
non illi imperium pelagi saevomque tridentem,
set mihi sorte datum. tenet ille inmania saxa,
vestras, Eure, domos; illa se iactet in aula
Aeolus et clauso ventorum carcere regnet.'

Sic ait, et dicto citius tumida aequora placat,
collectasque fugat nubes solemque reducit.

Cymothoe simul et Triton adnixus acuto

140

TESTIMONIA.

...

miscere'

moles'

132 Probi ars minor 666 p. 368 E. 133 sq. 'iam Donatus ad Ter. adelph. V 3, 4 133 iam c. terramque' Servius Aen. VI 724 'meo... venti' Priscianus 627 134 tantas Servius Aen. V 790 135 Quintilianus IX 2, 54 Macrobius Sat. IV 6, 21. VI 6, 15 Donatus ad Ter. eun. I 1, 20 Aquila Rom. p. 147 R. Isidorus orig. II 31, 35 Claudius Sacerdos I 179 anecd. Paris. Ecksteinii 7, 26. 19, 3 'quos ego' Probi inst. 1 6, 3 Servius Aen. I 65 'sed fluctus' Nonius 257, 4 Donatus ad Ter. Andr. III 5, 18 anecd. Paris. Ecksteinii 13, 24 136 Priscianus 994 Alcuini gramm. 2137 P. Probi ars minor 691 p. 373 E. gramm. Vatic. Mai in auct. class. V 275 137 Nonius 348, 33 'maturate f.' Arusianus p. 247 L. 'non ... datum' Nonius 388, 19 schol. Lucani IV 110 138 Servius Aen. V 792 'saevumque t.' schol. Hor. carm. I 37, 29 'immania ... domos' Servius Aen. III 272 140 sq. Isidorus orig. I 36, 32 'illa... Aeolus' Servius Aen. VIII 242 illa... regnet' Donatus ad Ter. eun. III 1, 25 142 Priscianus 907 'sic ait' Probi inst. I 9, 8 'et placat' Arusianus p. 221 L. 143 collectasque f. n. de gen. nom. 89, 3 H. 144 sq. adnixus a. d.' Diomedes 371 144 Cymothoe adnixus' Servius Aen. XII 576

...

...

131 zaephyru c 132 GENEROS M numine, ut venti convicium sil' Servius

re

ponere b conpone y 137 maturate michi fugam by

CI

138 sq.

139 sq.

REGIO M

142 sic] Hae c

DITE M 138 inperium b

m

schol. Lucani inmania b IMMANIA Ry

terp. M

ADNIXUS M

C

datum est