coniugis in gremium laetae descendit, et omnis
magnus alit magno commixtus corpore fetus.
avia tum resonant avibus virgulta canoris,
et Venerem certis repetunt armenta diebus;
parturit almus ager, zephyrique tepentibus auris
laxant arva sinus; superat tener omnibus umor;
inque novos soles audent se germina tuto
credere, nec metuit surgentis pampinus austros
ant actum caelo magnis aquilonibus imbrem,
sed trudit gemmas et frondes explicat omnis.
non alios prima crescentis origine mundi
inluxisse dies aliumve habuisse tenorem
crediderim: ver illud erat, ver magnus agebat
orbis, et hibernis parcebant flatibus euri,
cum primae lucem pecudes haussere, virumque
terrea progenies duris caput extulit arvis,

330

335

340

TESTIMONIA.

326 coniugis... descendit' Servius Aen. VIII 43 IV 638 ecl. VII 60 327 Asper 112, 25 328 Acron ad Hor. carm. I 23, 2 330 parturit

a. a. dervins ecl. III 56

335 Nonius 299, 28
338 'ver illud

crediderim' Priscianus 1150 3 Lactantius inst. II 10

336-338 'non alios erat' Probi inst. I 6, 2

VARIA LECTIO.

OMNES Myc

327 commixtofb con

328 TVNC R

TREMENTI

326 LETAE P laete y late c mixtuf e permixtos Lactantius in ed. Bip. fo&uf c 330 almuf in ras. b ZEPHYRISQ M zephirique y BVS PRybc AVSTRIS (ST ut videtur erasae) P 331 TENOR P humor be 332 germina in manuscripto' Fabricii, Regius Martini. Celsus ail germina reliquisse Virgilium ........ unde male quidam gramina legunt. Philargyrus. GRAMINA MRybe GRAMINE P 333 SVRGENTES

Me pampinos y autrof c frondis Nonii exemplaria Bentleius ad Manil. Il 428

339 HIBERNI M

334 iactù b 335 et (t in ras.) b OMNES Myc 336 ALIAS P 337 Illuxiffe (1 pr. in ras.) b

nascentis 338 AGLE

BAT M
FATIB. M 340 prime c primum yb
HAVSERE VIRVMQ. Myb aufere uirumq. c HAVSSERE VTRVMQVE P

RE VI

HAVSERVMOVE (sup. m.2) R 341 terrea Servius, Philargyrus, Lac

T

lantius: Bentleius ad Hor. epod. II 18 FERREA M FERREA PRybc CAPVD P

RIBBECK, VERGIL.

9

immissaeque ferae silvis et sidera caelo.

nec res hunc tenerae possent perferre laborem,
si non tanta quies iret frigusque caloremque

inter, et exciperet caeli indulgentia terras.

Quod superest, quaecumque premes virgulta per agros, sparge fimo pingui, et multa memor occule terra, aut lapidem bibulum aut squalentis infode conchas: inter enim labentur aquae, tenuisque subibit halitus, atque animos tollent sata. iamque reperti, qui saxo super atque ingentis pondere testae urgerent: hoc effusos munimen ad imbres, hoc, ubi hiulca siti findit canis aestiper arva.

Seminibus positis superest diducere terram saepius ad capita et duros iactare bidentis,

345

350

355

TESTIMONIA.

'frigusque

344 sq. Nonius 326, 11 'si... inter' Nonius 200, 3 c. i.' idem 310, 32 346 sq. Nonius 148, 22 346 Nonius 365, 24 348 Columella de r. r. III 15, 4 350-353 iamque . . arva' Columella de r. r. III 15, 4 351 sq. 'qui... urgerent' Nonius 418, 12 352 'urgerent' schol. Veron. 78, 4 353 cf. schol. Veron. 77, 34 schol. Stat. Theb. IV 708 354 sq. Nonius 457, 32

SVFFERRE M

tenere c POSSINT (I fortasse correcta ex E) M pferre (p in ras.) b 3+4 CALOREMQ- MRc2, testatur Nonius 200, 3 calorem 7c1 caloremq; (emq; in ras.) b CALORQVE P fuit autem prior lectio frigusque calorque, ut Plautus ..... aliter hypermetrus versus erit'

Philargyrus: cf. lect. Verg. 2 adn.

346 PRAEMES Rpmenf cl LVM P: voluitne fabulum? concaf c 350 ALITVS M

QVE R

t

345 EXCIPERENT R excipere.. 7 347 terra. (m erasa) y 348 SIBVaut] AVO P SAVT M fqualentef c ADOVE R iã (i in rus.) b

S

351 AD

INCENTIS P INGENTI M ingenti Nonius, Columellae Goes. 352-377 Veron. fol. 221 352 VRGVERENT Vycl &fufos Co

lumellae Goes. pr. rubr.) M

mella aestifER V

353 HVLCA (EVICA m. 1 teste Wagnero) M SITI I SCINDIT P AESTIPER P AESTIFER MRybc, Colu354 DEDVCERE Myb2 Nonii exempl. DIDVCARE ut

vid. V 355 IVROS P

bidentify BIDENTES Vc

aut presso exercere solum sub vomere et ipsa
flectere luctantis inter vineta iuvencos;
tum levis calamos et rassae hastilia virgae
fraxineasque aptare sudes furcasque valentis,
viribus eniti quarum et contemnere ventos
adsuescant summasque sequi tabulata per ulmos.
Ac dum prima novis adolescit frondibus aetas,
parcendum teneris, et dum se laetus ad auras
palmes agit laxis per purum immissus habenis,
ipsa acie nondum falcis temptanda, sed uncis
carpendae manibus frondes interque legendae.
inde ubi iam validis amplexae stirpibus ulmos
exierint, tum stringe comas, tum bracchia tonde

TESTIMONIA.

360

365

360 Servius ge. II 427 361 tabulata p. u.' Probus 53, 25 362-350 nam ilam veterem opinionem damnavit usus, non esse ferro tangendos anniculos malleolos, quod aciem reformident (369). quod frustra Vergilius et Saserna, Stolonesque et Catones timuerunt: qui non solum in eo errabant, quod primi anni capillamenta seminum intacta patiebantur, sed et post biennium cum viviradix recidenda erat, omnem superficiem amputabant solo tenus iuxta ipsum articulum, ut e duro pullularet' Columella de re r. IV 11 363 sq. et cum se abenis Nonius 340, 8 365 Probi inst. I 10, 3 368 cf. schol. Veron. 78, 5 'tune stringe c. t. b. tonde' Nonius 403, 3

VARIA LECTIO.

...

V M

356 PRAESSO Re preffof 71

F

RET IPSA M 357 FLECTERET M

SVBVOMERETIPSA V SVBMOVE

LVCTANTES MRc LVCTANT.S

{utrum IS an ES fuerit, non liquet) V 358 LEVES Rc RASAE MRVybe RASSA P aftilia y

359 SVDIS V ualentef b1 BICORNIS

a

V-ge. 1264 bicornef in ras. c 360 quoru b 361 faequi y TABVLVIA M 362 dum] DV R AESTAS P ae. taf b 363 cum Nonii exempl. corr. ex a ut vid.) y aget blcl

INMISSVS Ryc IMMISSVM M

S

HABENTIS M 365 ACIE Rybc, Probi inst. cod. ACIE (S rubr.) M ACIE

erasa una lit.) V ACIES P alii acies, alii acie teste Servio facif b faleif nondum e 366 froNDES V 367 Validis amplexae stirpibus ul

MOS V

amplexae (ample in ras.) b

VIRIB.

STIRPIB (suprascr. col. rubro)

n

umof y 368 Exierit c TVNC MRC, Nonius

R

STINGE V ftrige y

TVNC MR, Nonius

brachia bc

TONDAE M

(ante reformidant ferrum), tum denique dura
exerce imperia et ramos compesce fluentis.

Texendae saepes etiam et pecus omne tenendum,
praecipue dum frons tenera inprudensque laborum;
[cui super indignas hiemes solemque potentem
silvestres uri adsidue capreaeque sequaces
inludunt, pascuntur oves avidaeque iuvencae.]
frigora nec tantum cana concreta pruina

aut gravis incumbens scopulis arentibus aestas,
quantum illi nocuere greges durique venenum

TESTIMONIA.

369 sq. tum . . . fluentis' 412, 7 372 Nonius 486, 10

370

375

Nonius 295, 8. 303, 28 371 Nonius 'frons .. laborum' Nonius 114, 2

373 cf. schol. Veron. 78, 7 'cui super non digna, dixit, hiemis et solis mala' Terentianus Maurus 681 'indignas h.' Servius ecl. VIII 18 374 Servius Aen. II 64 'silvestres u. a.' Macrobius Sat. VI 4, 23 'capreaeque s. inludunt' Servius Aen. V 193 375 'pascuniuvencae' Nonius 442, 17

tur

...

VARIA LECTIO.

370 composce WolFLVENTES MVC VALENTIS R:cf.

369 neformidant c TVNC R, Nonius 295, 8 fenb. Nonii 295, 8 conpefce yb

339

ET

371 SEPIS V saepes etiam c, Nonius SAEPES ETIAM‘alii hic distinguunt, alii separant : texendae fepes, et iam' Servius. SAEPES ETIAMET. PV SAEPES ET IAM-ET R TVENDVM R et ut vid. V tenendum testatur Servius 372 PRAECIPVAE M praeterea Nonius

cum Nonii exempl.

fonf e fron y

'frons tenera:' (Vat. Par. frond ftenera literis ft in rasura positis Laur. 45, 14, quem ipse inspexi 'frondis' (frons Vat.) vera lectio est (et antiqua' Vat.). Lucretius: frondiferasque domos avium. hodie vero et a fronde et a fronte unus est nominativus frons' Servius secundum Vat. et Par., unde fronds scriptum fuisse colligo. frons pro fronde' dictum bis adnotat tribusque Vergilii et Varronis exemplis confirmat Nonius, apud quem num recte contra librorum et Vergilii et Noni auctoritatem fros (cf. Charisius 105 P.) restitui iusserit Lipsius dubitari potest propterea, quod hunc ipsum nominativi usum in ea voce, cuius teste Charisio p. 23 accusativus tantum et ablativus admitteretur, grammaticus commemoratione dignum habere potuit. IMPRVDENS MV 373-375 scriptis in eorum locum 376-379 deleri voluisse Vergilium suspicatus sum lect. Verg. 5 374 SILVESTRIS V affidue b CAPREAE PVyb Servii Par. CAPRAEAER CAPRAE M, Servii Aen. II 64 exempl. cap e capre Servii Val mina fequacef (mina eras.) b 375 QVES P auof y 377 COPVL'S 378 VENENAM P (venena?)

SCOPVLS M

dentis et ad morsum signata in stirpe cicatrix.
non aliam ob culpam Baccho caper omnibus aris
caeditur et veteres ineunt proscaenia ludi,
praemiaque in gentis pagos et compita circum
Thesidae posuere, atque inter pocula laeti
mollibus in pratis unctós saluere per utres.
nec non Ausonii Troia gens missa coloni
versibus incomptis ludunt risuque soluto,
oraque corticibus sumunt horrenda cavatis,

380

385

et te, Bacche, vocant per carmina laeta, tibique
oscilla ex alta suspendunt mollia pinu.

hine omnis largo pubescit vinea fetu,

390

complentur vallesque cavae saltusque profundi

TESTIMONIA.

P.

382

379 'et... cicatrix' Servius ge. II 196 380-384 Probus 50, 27 30 89. non aliam . . . caeditur' Diomedes 484 P. Nonius 271, 33 chol. Stat. Theb. V 259 381 'veteres ... ludi' Velius Longus 2245 ineunt p. 1.' Aldhelmus in A. Mai auct. class. V 572 31 Acron ad Hor. carm. III 18, 11 382 sq. praemia. . . posuere' Priscianus 583 P. 382 Nonius 196, 6 384 Cledonius 1918 P. ‘unctos... utres' Arusianus p. 262 L. inc. de gen. nom. 103 H. Servius Aen. III 416 'saluere p. n.' Consentius 2073 P. Terentianus Maurus 1256 Diomedes 371 P. 385-389 Probus 51, 20 386 Arusianus p. 244 L. 387 Nonius 319, 12 Macrobins Sat. VI 6, 8 pinu' Servius Aen. VI 741 389 Philargyrus ge. III 204 schol. Stat. Theb. IV 692 XI 644 390 Servius eel. VII 49

Priscianus 905 P.

388 sq. tibique

VARIA LECTIO.

V

379 ADMORSVM P ADMORSV R b1 A MORSO M amorso Servii ge. II 196 Par. Vat. admorfo yb 2c Servius

in om. y

380 bacho be in gentis] IN

ALIS P 381 profcenia ybc 382 QVE om. P GENTIS MPyb, Nonius, Acron ingentef c, Prisciani et Probi exempl. INGENIIS Ringentes; quidam legunt ingeniis' Philargyrus competa

A

c. Prisciani q 383 THESIDE M ADOVE R 38+ SALVERE Pic, Terentiani Mauri cod.: testantur Diomedes Consentius Cledonius Serrius SALVERE M SALIERE Rbc2, Arusianus; Acronis, Probi, anonymi de gen. nom. exempl. ‘saliere... in quibusdam tamen invenitur codicibus etiam saluere scriptum' Priscianus 385 troiam b1

orsa Probus

et] sed Probus

с

RINV P

386 INCONPTES (incompteis?) P

missa]

388

389 Ofcylla

387 orrenda y