lucidus orbis erit, frustra terrebere nimbis,
et claro silvas cernes aquilone moveri.
denique quid vesper serus vehat, unde serenas
ventus agat nubes, quid cogitet umidus auster,
sol tibi signa dabit. Solem quis dicere falsum
audeat? ille etiam caecos instare tumultus

460

saepe monet fraudemque et operta tumescere bella.
ille etiam extincto miseratus Caesare Romam,

465

cum caput obscura nitidum ferrugine texit,

impiaque aeternam timuerunt saecula noctem.

tempore quamquam illo tellus quoque et aequora ponti
obscenaeque canes importunaeque volucres

470

signa dabant. quotiens Cyclopum effervere in agros
vidimus undantem ruptis fornacibus Aetnam,
flammarumque globos liquefactaque volvere saxa!
armorum sonitum toto Germania caelo

audiit, insolitis tremuerunt motibus Alpes.

TESTIMONIA.

459 Cf. ad 432

210 R.

475

461463 denique . . . dabit' Iulius Rufinianus 461 sq. unde serenas... nubes; hoc est siecas' Nonius 175, 9 463 sol... dabit' Terentianus Maurus 611 464 sq. ille... monet' Acron ad Hor. carm. IV 4, 47 467 sq. schol. Lucani I 540 467 Servius Aen. VI 303 470 Isidorus orig. I 36, 12 Beda de tropis 381 B. inportunaeque v.' schol. Lucani I 558 472 schol. Lucani I 545 474 sq. armorum... audiit' schol. Iuvenal. XI 112 schol. Lucani I 569. 475 'insolitis... Alpes' schol. Lucani I 553 Isidorus de nat. rer. 46

578

VARIA LECTIO.

459 TERRAEBERE Mыi

V

ueaty FERAT M FERAT R

SERENAS MRY, Rufinianus, testatur Nonius. Polest autem vel haec participii forma haberi, ut satis fiat eis, qui vel serenans ut Reiskius, vel serenus ut Schraderus scribendum esse statuunt. ferenul b1 462 Eurus agat eidem humiduf y obscurum Titan schol. Lucani 468 fecula 7 mortem schol. Lucani 469 TEMPORA M tempora cl

capud b

PONVS (I rubr.) M 470 OBSCENI Rybcy, Isidorus, Beda

TVNAE Ryb 471 quotief b rum schol. Lucani AETHNAM Loto e fonitu tota schol. Iuren.

E

•f

467

quoque &

γ

INPOR

arboribusque satisque notus pecorique sinister.
aut ube sub lucem densa inter nubila sese
divorsi rumpent radii, aut ubi pallida surget
Tithoni croceum linquens Aurora cubile,
heu male tum mitis defendet pampinus uvas:

445

tam multa in tectis crepitans salit horrida grando.
hoc etiam, emenso cum iam decedit Olympo,
profuerit meminisse magis; nam saepe videmus
ipsius in voltu varios errare colores:
caeruleus pluviam denuntiat, igneus euros;
sin maculae incipient rutilo immiscerier igni,
omnia tum pariter vento nimbisque videbis
fervere. non illa quisquam me nocte per altum
ire neque a terra moveat convellere funem.
at si, cum referetque diem condetque relatum,

450

455

TESTIMONIA.

445 Servius ge. I 67

'sub... sese' Priscianus 1105 P. aut... radii' Servius Aen. I 662 446 Maximus Victorinus de ra

445 sq.

449 Nonius 208, 7

454-456 'sin ...

tione metr. (5,2) 1968 P.: cf. Lachmannus Lucr. 26 448 Asper 111,9K. quam multa in t.' Terentianus Maurus 1240 fervere' schol. Lucani V 544 455 sq. 'omnia . . . fervere' Nonius 464, 11 456 sq. non illa. . . funem' Priscianus 1004 'non... ire' Servius ge. III 435 'non ge. II 475 157 ‘ire... moneat' Probi inst. I 7, 4

ire moneat' Servius

VARIA LECTIO.

h

444 notul yb

uorfi & DIVERSI MRybe
sed rumpent ad nostrum locum. RVMPENTÝ M

GIT RU

M

pecor.. b 445 ube 71 VBI MRy2be 446 diRVMPVNT R, Servii Aen. I 662 exempl., pallada bi SVR

PAMPINYS

ed

i

448 NITIS M mitef be defend & γ defendit e (M m. ant. in ras.) R

449 tum & quam Terentianus Maurus, Nonius.

LAM

d&

PIVNT Ry

ruti.lo b

450 etmenfo 61
VVLTV MRb
EVRVS R
INMISCERER (m. rec. sup.) R

453 CAERVLAEVS M

de

E

454 SI R

INCIPIVNT M INCI

455 tune No

nius

nymbif y 456 NOTE R 457 A Rybe, Prisciani codd. AT M

ab Probi inst. cod.

N

MOVEAT M MONEAT Rybe, Probi inst., Prisciani codd. nisi quod moneant Reg. 458 AD R CONCEDET (CE eras.) M

lucidus orbis erit, frustra terrebere nimbis,
et claro silvas cernes aquilone moveri.
denique quid vesper serus vehat, unde serenas
ventus agat nubes, quid cogitet umidus auster,
sol tibi signa dabit. Solem quis dicere falsum
audeat? ille etiam caecos instare tumultus

460

saepe monet fraudemque et operta tumescere bella.
ille etiam extincto miseratus Caesare Romam,
cum caput obscura nitidum ferrugine texit,

465

impiaque aeternam timuerunt saecula noctem.

tempore quamquam illo tellus quoque et aequora ponti
obscenaeque canes importunaeque volucres

470

signa dabant. quotiens Cyclopum effervere in agros
vidimus undantem ruptis fornacibus Aetnam,
flammarumque globos liquefactaque volvere saxa!
armorum sonitum toto Germania caelo

audiit, insolitis tremuerunt motibus Alpes.

TESTIMONIA.

459 Cf. ad 432

240 R.

475

461-163 denique . . . dabit' Iulius Rufinianus 461 sq. unde serenas... nubes; hoc est siccas' Nonius 175, 9 163 sol... dabit' Terentianus Maurus 611 461 sq. ille... monet' Acron ad Hor. carm. IV 4, 47 467 sq. schol. Lucani I 540 467 Servius Aen. VI 303 470 Isidorus orig. I 36, 12 Beda de tropis 381 B. inportunaeque v.' schol. Lucani I 558 472 schol. Lucani I 545 174 sq. armorum... audiit' schol. Iuvenal. XI 112 schol. Lucani I 569. 475 'insolitis... Alpes' schol. Lucani I 553 Isidorus de nat. rer. 46

578

VARIA LECTIO.

459 TERRAEBERE Mыi

V

ueat 7 FERAT M FERAT R SERENAS MRY, Rufinianus, testatur Nonius. Potest autem vel haec participii forma haberi, ut satis fiat eis, qui rel serenans ut Reiskius, vel serenus ut Schraderus scribendum esse statuunt. ferenuf b1 462 Eurus agat eidem humiduf y 467 capud b obscurum Titan schol. Lucani 468 fecula y mortem schol. Lucani 469 TEMPORA M tempora cl quoque & y

PONVS (1 rubr.) M 470 OBSCENI Rybcy, Isidorus, Beda

n

E

ef

TVNAE Ryb 471 quotief b EFFRVERE M feruere b rum schol. Lucani AETHNAM R 474 ARMORVMQVE R toto e fonitu tota schol. Iuven. caelo (el e corr.) y

INSOLITIS (Lin ras.) R

N

INPOR

472 undafonituf

475 AVDIT R

MOTIBVS (N m. 2) R MONTIB- M mo.tibuf b

Vox quoque per lucos volgo exaudita silentis
ingens, et simulacra modis pallentia miris
visa sub obscurum noctis, pecudesque locutae
infandum! sistunt amines terraeque dehiscunt,

et maestum inlacrimat templis ebur aeraque sudant.
proluit insano contorquens vertice silvas

480

fluviorum rex Eridanus, camposque per omnes

cum stabulis armenta tulit.

nec tempore eodem

tristibus aut extis fibrae apparere minaces
aut puteis manare cruor cessavit, et altae
per noctem resonare lupis ululantibus urbes.
non alias caelo ceciderunt plura sereno
fulgura, nec diri totiens arsere cometae.
ergo inter sese paribus concurrere telis
Romanas acies iterum videre Philippi;

nec fuit indignum superis, bis sanguine nostro
Emathiam et latos Haemi pinguescere campos.
scilicet et tempus veniet, cum finibus illis

485

490

TESTIMONIA.

I 578

476 sq. 'vox. . . ingens' schol. Lucani I 569 476 schol. Lucani 178 sq. pecudesque 1. infandum' Maximi Victorini ars 25 schol. Lucani I 561 480 aeraque s.' schol. Lucani I 557 481 sq. pro ruit... Eridanus' Acron ad Hor. carm. IV 4, 66 482 fluviorum r. E.' Cledonius 1885 Beda 2371 P. Marius Victorinus p. 90 G. Diomedes p. 499 P. Pompeius p. 57 L. Servius Aen. II 16 VI 659 VIII 77 485 schol. Statii Theb. IV 371 485 sq. et... urbes' schol. Lucani I 560 487 sq. schol. Lucani I 529 'nec... cometae' Isidorus 191 sq. bis... campos'

'non...

fulgura' Isidorus de de nat. rer. 26 489 sq. schol. Lucani VII 853

באן.

nat. rer. 30 schol. Lucani I 694 492 Probus 45, 5 K.

Marklandus ad Statii silv. III 5, 68, Servium idem legisse coniciens

agricola incurvo terram molitus aratro

exesa inveniet scabra robigine pila,

aut gravibus rastris galeas pulsabit inanis,
grandiaque effossis mirabitur ossa sepulchris.
di patrii indigetes et Romule Vestaque mater,
quae Tuscum Tiberim et Romana Palatia servas,
hune saltem everso iuvenem succurrere saeclo
ne prohibete! satis iam pridem sanguine nostro
Laomedonteae luimus periuria Troiae;

iam pridem nobis caeli te regia, Caesar,

invidet, atque hominum queritur curare triumphos;

495

500

quippe ubi fas versum atque nefas: tot bella per orbem, 505
tam multae scelerum facies; non ullus aratro
dignus honos, squalent abductis arva colonis,
et curvae rigidum falces conflantur in ensem.
hine movet Euphrates, illinc Germania bellum;
vicinae ruptis inter se legibus urbes
arma ferunt; saevit toto Mars impius orbe:
ut cum carceribus sese effudere quadrigae,

510

CAEVNOBIS (LI m. rec.) R

RITVR R 506 LAM M

Aen. VI 103

304

E

robigine yb

496 PVLSAVIT R

498 PATRI M 499 quiz, Acron 502 loimufy LVMIVS R 503

504 ADOVE R

QVAERITVR M QVAEFACIET R 507 dignus] cessit Servius

508 CVRVA M formantur Nonius, Servius Aen. XII

510 SESE R 511 inpiufy improbus Servius ecl. IV 13 512 effundere 71