pingue solum primis extemplo a mensibus anni
fortes invortant tauri, glaebasque iacentis
pulverulenta coquat maturis solibus aestas;
at si non fuerit tellus fecunda, sub ipsum
arcturum tenui sat erit suspendere sulco:
illic, officiant laetis ne frugibus herbae,

65

hic, sterilem exiguus ne deserat umor harenam.
Alternis idem tonsas cessare novalis,

70

et segnem patiere situ durescere campum ;
aut ibi flava seres mutato sidere farra,
unde prius laetum siliqua quassante legumen
aut tenuis fetus viciae tristisque lupini

75

TESTIMONIA.

66 Servius Aen. IV 155

64 ‘primis . . . anni' Servius ge. III 304 'terra in futurum proscinditur Vergilio maxume auctore, ut glaebas sol coquat' Plinius nat. hist. XVIII 26, 65 67-70 cf. Plinius nat. hist. XVIII 26, 65, 2 extr. 67 sq. Probus 34, 12 'at... arcturum' Priscianus 1000 68 'tenui... sulco' Servius ge. I 45 69 sq. Probus 33, 1 70 Probus 34. 18 K. 71 Nonius 215, 22 'Vergilius alternis cessare arva suadet' Plinius nat. hist. XVIII 21 71 sq. Servius ge. II 412 73-76 Probus 34, 24 K. cf. Plinius nat. hist. XVIII 21 extr. 74 Iulius Rufinianus 250 R. A. Mai thesaurus nov. lat. (auct. class. VIII) 532 siliqua q. 1.' Servius in Aen. I 234 75 sq. 'tristisque calamos' Nonius 409, 22 'tristisque 1.' Macrobius Sat. VI 5, 5 Isidorus orig. XVII 4, 7 Servius ge. II 126

VARIA LECTIO.

64 ut primis Servius ge. III 304 extimplo c

E

om. c 65 INVORTANT M INVERTANT PRybc CENTES MRb iacentem 71

vid. P

solibus] FRVGIBVS R

a suprascr. b,

glebaf ybe

IA66 PVLVE. VLENT. (erasis Ret Aut 'Ipsius manu adiectum maturis so

libus' Servius a&af c 67 AD R 68 AVCTVRVM R TENVLLAT R 69 sq. 'Ipsius manu adiecti sunt deletis duobus, quorum alter totus legi [non] potuit: illic officiant segetes ne frugibus illis. ex altero hoc tantum: ne deserat humor arenam.' Servius ad 67 laetis] LAETI. (erasa infima literae I parte et extrema litera, de pr. m. non liquet P

HERBAE (E alt. eras.) Perbae

A

arena b 71 TONSIS M ceffere y

70 humor ybc

VALES MPRU 73 SEMINE R: cf. 82 sidere Servius, Probus

noualif ye Nonius 215, 22 NO75

C

tenuef b

uitiae b tristes Servius ge. II 126 trifti c

ifti e

LVPINIS R

sustuleris fragiles calamos silvamque sonantem.
urit enim lini campum seges, urit avenae,
urunt Lethaeo perfusa papavera somno:
set tamen alternis facilis labor, arida tantum
ne saturare fimo pingui pudeat sola neve
effetos cinerem immundum iactare per agros.
sic quoque mutatis requiescunt fetibus arva;
nec nulla interea est inaratae gratia terrae.
saepe etiam steriles incendere profuit agros,
atque levem stipulam crepitantibus urere flammis:
sive inde occultas vires et pabula terrae
pinguia concipiunt, sive illis omne per ignem
excoquitur vitium atque exudat inutilis umor,
seu plures calor ille vias et caeca relaxat

80

85

TESTIMONIA.

...

76 Nonius 404, 29 77 sq. Columella de r. r. II 14,3 'Vergilius et lino segetem exuri et avena et papavere arbitratur' Plinius nat. hist. XVII 9, 7 'urit... seges' Servius ge. I 212 78 Probus 34, 30 K. 'Lethaeo somno' Isidorus orig. XVII 9, 31 'perfusa p. s.' de gen. nom. 92 Haupt. 80 sq. neve... agros.' Nonius 198, 9 81 'cinerem agros' Servius Aen. XII 611 82 schol. Statii Theb. III 182 83 Priscianus p. 1206 P. 84-93 Macrobius Sat. V 1, 14 84 Macrobius Sat. I 18, 24 schol. Lucani IX 184 'sunt qui accendant in arvo et stipulas magno Vergili praeconio. summa autem eius ratio ut herbarum semen exurant' Plinius nat. hist. XVIII 30, 72 85 Nonius 255, 9 'crepitantibus u. f.' Macrobius Sat. VI 4, 5 86-88 'sive . . . vitium' Quintilianus IX 3, 96 87 sq. 'omne . . . umor' Servius Aen. VI 287 88 'exudat i. u.' gloss. Lucani IV 643 p. XC ed. Weber 89 'seu ... vias' Quintilianus IX 3,96 89 sq. Priscianus 776 P. 'seu...spiramenta' Priscianus 748 P. Vtroque Prisciani loco tam 'plures' dici quam 'pluris' accusativo plurali comprobatur singulis exemplis Vergilii et Horatii priore, altero autem loco Vergilii Terentii Horatii Ciceronis item singulis exemplis.

VARIA LECTIO.

A

P

76 sustulerit Nonius p. 404, 29 FRAGILES Pb FRAGILIS MRyc 78 LETHEO MRybc 79 SED MPRybc neue in ras. c 81 EFFECTOS Ry, Wolf. No82 sq. post 78 collocari voluit Schraderus 87 'LLIS (Im.2 sup.)

SILVM (A m. 2 sup) *80 pudae ad 71 inmundum ybc 82 REQVIESCENT R

nii

MP

86 OCCVLTASE P

88 exquoquitur y

ADOVE R

V

EXSVDAT PRybc AMOR M humor c 89 PLVRES P, Macrobii exemplaria, Prisciani 7489, 776 ∞, ut utrum pluris an plures legerit ille, non liqueat. Sed videtur plures legisse Priscianus: cum enim tam in es quam in is exire

VERGILI GEORGICON I

spiramenta, novas veniat qua sucus in herbas;
seu durat magis, et venas adstringit hiantis,
ne tenues pluviae rapidive potentia solis
acrior aut Boreae penetrabile frigus adurat.
multum adeo, rastris glaebas qui frangit inertis
vimineasque trahit crates, iuvat arva, neque illum
flava Ceres alto nequiquam spectat Olympo;
et qui, proscisso quae suscitat aequore terga,
rursus in obliquom verso perrumpit aratro,
exercetque frequens tellurem atque imperat arvis.
[umida solstitia atque hiemes orate serenas,
agricolae: hiberno laetissima pulvere farra,

TESTIMONIA.

91 'seu durat magis' Quintilianus IX 3, 96 92 sq. 'ne... acrior' Nonius 411, 24 92 'ne tenues p.' Agroetius 2271 P. 'rapidive p. s.' Servius in Aen. I 42 schol. Stat. Theb. I 419 93'aut. adurat' Servius in Aen. I 92 Nonius 452, 13 Donatus in Terent. eun. I 2, 4 Isidorus orig. XIII 10, 8 94 Nonius 438, 29 96 flava C.' Agroetius 2274 P. 99 Priscianus 1163. 1167. 1178 Nonius 295, 13 Acron ad Hor. carm. I 4, 10 'exercetque f. t.' schol. Hor. epod. II 2 'atque i. a.' Servius ge. I 55 100 ergo qui dixit hiemes serenas optandas, non pro arboribus vota fecit. nec per solstitia imbres vitibus conducunt. hiberno quidem pulvere laetiores fieri messis luxuriantis ingeni fertilitate dictum est.' Plinius nat. hist. XVII 2, 13 'humida s.' Probi ars m. 511 Endl. 100-103 Macrobius V 20, 1 'hiberno . . . farra.' Macrobius Sat. V 20, 17

VARIA LECTIO.

101

huius vocis accusativum pluralem p. 748 comprobet praeter nostrum locum solo Horatii loco, is autem plures lepores scripsisse nullo modo credendus sit, consentaneum est alteram in es terminationem apud Ver

fr

gilium extitisse. PLVRIS MRyc 91 aftringit b adtingit e blc 92 TENVIS PR rapidique y 94 GLEBAS Mybc

in

MRb hertef c

prascr. M

95 GRATES Ry cratef (c e corr.) b

S

hiantef INERTES

96 ALTO su

AE

97 PROCISSO (S m. 2 sup.) P PROSCHISSO R Ον M aequore (e post. e corr.) b 98 OBLIQVOM My OBLIQVM R OBLICVM Pobliquu be uerfa (a corr. in o)7 perrupet b1 99 EXERCIT R

qui y

ve

ADOVE Ratq 7

aruf y

100-103 secundis curis Vergilium ad

didisse, nec tamen ad reliqui carminis contextum adcommodasse statui lect. Verg. 4 solistitia yl hiemef. . . . . oratef.

100 humida c

E

101 PVLVERA (E m.2 sup.) P

laetus ager; nullo tantum se Mysia cultu
iactat et ipsa suas mirentur Gargara messes.]
quid dicam, iacto qui semine comminus arva
insequitur, cumulosque ruit male pinguis harenae,
deinde satis fluvium inducit rivosque sequentis
et, cum exustus ager morientibus aestuat herbis,
ecce supercilio clivosi tramitis undam
elicit? illa cadens raucum per levia murmur
saxa ciet, scatebrisque arentia temperat arva.
quid qui, ne gravidis procumbat culmus aristis,
luxuriem segetum tenera depascit in herba,
cum primum sulcos aequant sata, quique paludis
conlectum umorem bibula deducit harena?

105

110

TESTIMONIA.

102 sq. 'nullo... messes' Probus 35, 3 K. 'nullo . . . iactet' Servius in Aen. I 140

104 sq. Nonius 380, 11 106 'deinde s. f. i.' 108 sq. 'ecce . . . elicit' 101 Haupt.

103 'et

...

messes Philargyrus ge. III 270 105 'cumulosque. . . harenae.' Nonius 164, 11 Probi inst. I 9, 5 Cledonius 1923. 1926 P. Arusianus 228 L. 108 'clivosi t.' de gen. nom. 109 sq. elicit . . . ciet' Acron ad Hor. carm. I 17, 12 'illa... ciet' Nonius 266, 10 'per... ciet' Acron ad Hor. carm. III 13, 15 112 Servius ge. I 295 II 252 Nonius 339, 32 113 'cum. sata' Servius Aen. X 190 113 sq. 'quique . . . harena' Servius ge. I 114 Probus 34, 21 K.

272

VARIA LECTIO.

S

102 LAETVR (S m.2 sup.) P

MYSIA MR, Philargyrus Macro06

culto y

moefia cultu

bius Probus (cuius tamen vide adn.) MYSIA (O€ m. 2 sup.) P Mysia et Moesia Servius mifia y Moesia c, schol. Leid. in ras. b 103 iactet Probus, Servius in Aen. I 140 mirentur Probus MIRANTVR MPRybc 104 conminufy cominuf c

T

sed 0 m. 2 corr. in V, P CVMVLOS M cumolof c

h

105 CVMVLOS,

PISGVIS R are

nae y arene c 106 sequentef be FLVENTES R sequentis Servius 107 EXISTVS (I m.2 corr. in V) P

GIT R etlicit, i. e. eclicit y BRISQVAE (S m. 2 sup.) P 113 PRIMVLM P

versa) P palodefy TVM MRbc

S

herbaf y 109 ELIlaeuia y 110 CATE

CATEBRISQ. M 111 grandi (di in ras.) b fuleuf 1 PALVDE (E corr. in IS vel vice

114 CONLECTVM (N m. 2 corr. in L) P COLLEC

humore be

arena c

praesertim incertis si mensibus amnis abundans

exit et obducto late tenet omnia limo,

unde cavae tepido sudant umore lacunae.

115

Nec tamen, haec cum sint hominumque boumque labores versando terrani experti, nihil inprobus anser

fas erat: in medium quaerebant, ipsaque tellus
omnia liberius nullo poscente ferebat.

ille malum virus serpentibus addidit atris,
praedarique lupos iussit pontumque moveri,
mellaque decussit foliis, ignemque removit,

130

TESTIMONIA.

115 sq. prae-
'amnis
118 Servius

'Strymoniaeque g.' No

'et

115 praesertim . . . mensibus' Probi inst. I 10, 4 sertim ... exit' Nonius 41, 20 Servius ad Aen. II 497 limo Nonius 412, 10 118 sq. Macrobius Sat. VI 2, 29 in Aen. II 306 120 Acron ad Hor. carm. I 31, 16 nius 208, 16 schol. Hor. epod. II 35 schol. Lucani III 199 Probus 35, 9 K. amaris i. f.' Charisius p. 77 124 Probus 35, 11 K. 125-128 'nulli... ferebat' Seneca epist. 90, 125 Priscianus 994 Alcuinus 2137 P. Terentianus Maurus 1185 126 sq. 'ne... quaerebant' Macrobius Sat. I 8, 3 Lactantius inst. V 5 in medium q.' Arusianus 238 schol. Lucani I 89 Servius ge. IV 'in... tellus' Servius Aen. XI 335

37

157

127

131 'mellaque d. fol.' Asper 113, 16 K. Incertus de nom. 12 E. Servius ge. IV 1

VARIA LECTIO.

V

116 exiit y

obducta b

118 TA

115 MANIS (MA m. 2 corr. in AM) P
EMORE (V m. 2 sup.) P humore c

117 TAEPIDO M MENT P

cum haec sint hominum deumque 1. Servius in Aen. II laboref om. 7 119 IMPROBVS MR 120 Strymonniae y

306

4

MARIS (A m. rec. sup.) R

127 IMMEDIVM (prius M m. 2 corr. in N) P

122 aut y haud be PARENTE R 123 126 Nec c nec signare solum Ma

CVRAS sup. M 125 NVLLIS M

crobius usurpat omnia, et uberius Schraderus 130 Hinc sequitur 53— 104 in y lupuf 61

128