Quae nunc deinde mora est ? aut quid jam, Turne, retractas?
Non cursu, saevis certandum est comminus armis.
Verte omnis tete in facies; et contrahe, quidquid
Sive animis, sive arte vales: opta ardua pennis
Astra sequi, clausumque cava te condere terra.
Ille caput quassans, Non me tua fervida terrent
Dicta, ferox; dii me terrent, et Juppiter hostis.
Nec plura effatus, saxum circumspicit ingens,
Saxum antiquom, ingens, campo qui forte jacebat
Limes agro positus, litem ut discerneret arvis.
Vix illud lecti bis sex cervice subirent,
Qualia nunc hominum producit corpora tellus.
Ille manu raptum trepida torquebat in hostem,
Altior insurgens, et cursu concitus heros.

Sed neque currentem se, nec cognoscit euntem,
Tollentemve manu, saxumque inmane moventem ;
Genua labant gelidus concrevit frigore sanguis.
Tum lapis ipse viri, vacuom per inane volutus,
Nec spatium evasit totum, nec pertulit ictum.
Ac velut in somnis, oculos ubi languida pressit
Nocte quies, nequidquam avidos extendere cursus
Velle videmur, et in mediis conatibus aegri
Succidimus; non lingua valet, non corpore notae
Sufficiunt vires, nec vox aut verba sequuntur :
Sic Turno, quacumque viam virtute petivit,
Successum dea dira negat. tum pectore sensus
Vertuntur varii. Rutulos adspectat et urbem,
Cunctaturque metu, telumque instare tremiscit.
Nec quo se eripiat, nec qua vi tendat in hostem,
Nec currus usquam videt aurigamque sororem.
Cunctanti telum Aeneas fatale coruscat,

Sortitus fortunam oculis; et corpore toto

Eminus intorquet. murali concita numquam

Ggg

L

Tormento sic saxa fremunt, nec fulmine tanti
Dissultant crepitus. volat atri turbinis instar
Exitium dirum hasta ferens, orasque recludit
Loricae, et clipei extremos septemplicis orbes,
Et medium stridens transit femur. incidit ictus
Ingens ad terram duplicato poplite Turnus.
Consurgunt gemitu Rutuli, totusque remugit
Mons circum, et vocem late nemora alta remittunt.
Ille humilis supplexque oculos dextramque precantem
Protendens, Equidem merui, nec deprecor, inquit:
Utere sorte tua. miseri te si qua parentis
Tangere cura potest; oro, (fuit et tibi talis
Anchises genitor) Dauni miserere senectae :
Et me, seu corpus spoliatum lumine mavis,
Redde meis. vicisti, et victum tendere palmas
Ausonii videre; tua est Lavinia conjunx:
Ulterius ne tende odiis. stetit acer in armis
Aeneas, volvens oculos, dextramque repressit ;
Et jam jamque magis cunctantem flectere sermo
Coeperat; infelix humero quom adparuit alto
Balteus, et notis fulserunt cingula bullis

Pallantis pueri victum quem volnere Turnus
Straverat, atque humeris inimicum insigne gerebat.
Ille, oculis postquam saevi monumenta doloris
Exuviasque hausit, furiis adcensus, et ira

:

Terribilis Tune hinc spoliis indute meorum
Eripiare mihi? Pallas te ho volnere, Pallas
Inmolat, et poenam scelerato ex sanguine sumit.
Hoc dicens, ferrum adverso sub pectore condit
Fervidus. ast illi solvuntur frigore membra,
Vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras.

419

ΝΟΤΑ Ε

IN BUCOLICA.

Ecl. I. 17. Huic versui subtexuit mala nescio cujus manus versum, qui a libris omnibus antiquis abest, et a peritiore quovis Poëtae editore pro spurio habitus fuit:

Saepe sinistra cava praedixit ab ilice cornix.

Adumbratus est ex Ecl. IX. 15. Non comparet in vetustis probaeque notae membranis Bibliothecae olim Jesuitarum, nunc Seminarii Episcopalis hujus civitatis, quas mihi antea incognitas benigne ultroque obtulit Vir summe Reverendus, cui credita Bibliothecae custodia, quum jam Aeneidos aliquot folia praelo emissa fuissent.

Ecl. II. 2. Nec quod speraret habebat. Vulgo legitur quid, praeter Latini sermonis accuratam normam. Eumdem librariorum errorem saepius correxit in Cicerone Ernestius.

Ecl. III. 5. Hicc'. Si cui forte mirum videbitur, hanc illatam fuisse scripturam, adire illum jubebo Vossii opus de Arte Grammatica L. II. cap. 29.

Ecl. V. 30. Baccho. id est, in honorem Bacchi: ut VII. 'Aeneidos; etenim mollis tibi sumere thyrsos. more Graecorum, qui sic dativo utuntur, ut apud Comicum in Lysistrata: ogxnoά μɛvos Oεolow. Sane doctior est haec lectio altera, quam praetulit Burmannus, Bacchi.

Ecl. X. 12. Aonie Aganippe. Terminatio Graeca, Aovín Ayavína. Sic in Aen. V. Nesaee, Nnoain in XI. accusativus Diomede, e Graeco Around. Similes formae in Ovidio frequentissimae. E Silio laudant interpretes versum 515 libri XIV.

Et Cyane, et Anapus, et Ortygie Arethusa

Qui totidem verbis poëtae Graeci versum refert:

καὶ Κυάνη, καὶ Αναπος, ἰδ' Ορτυγίη Αρέθουσα.

IN GEORGICA.

I. 17. Vulgo legitur tua si tibi Maenala curae, librarii antiquissimo errore, qui tantilla menda spissam interpretibus offudit nebulam. Certissima est Jo. Schraderi emendatio. Voculae si et seu saepissime in libris confunduntur; quod in nostris etiam membr. deprehendimus. Exemplo sit versus Aen. XI. 327. ubi perperam illae habent si plures conplere valent.

57. India mittat ebur. Sic Med. cod. Ceteri mittit. Prioris structurae exempla passim apud Virgilium obvia.

65. Invortant. In Mediceo emendatum invertant, ut est in membr. nostris. Antiquam illam formam nusquam alibi apud Virgilium occurrere miror; quod librariorum fraudi tribuendum opinor.

196. At. Adversativam particulam hic requiri bene vidit Heynius. Vulgo et, librarii errore in his voculis commutandis frequenti.

213. Incumbere rastris. Sic etiam membr. nostrae ; quod praeferendum alteri lectioni incumbere aratris.

264. Membr. nostrae, numeris suavioribus, Exacuunt vallos alii.

356. Continuo, alina. De Vocis potestate vide Gisb. Koen elegantissima doctrina refertum commentarium in Gregorii libellum de Dialectis p. 194.

II. 39. Juvat. Mallet Heynius juvet: quo si legeretur modo, 'dubium non esset, quin hoc etiam ad agricolarum adhortationem pertineret.

47. In luminis oras. Sic, ni fallor, ediderat Heinsius. Vide Gifanii Ind. Lucr. in Ora luminis.

93. Psythia. Libri omnes in prima syllaba i habent; quam scripturam firmat Hesychius : ψιθία, εἶδος ἀμπέλου, καὶ μήλων

τινῶν.

97. Sunt et Aminaeae. Vide Hesychium in Apatov, unde constabit de sincera hujus nominis scriptura.

128. Hujus versus e regione adleverat olim in margine Grammaticus versum libri III. 283.

Miscueruntque herbas et non innoxia verba.

qui postmodo huc intrusus fuit, sane quam importune. Ibi enim facta mentione rei, quam ad amorum veneficia, non sine magicis incantationibus fieri solita, veteribus adhibitam fuisse constat, ut e Theocriti Pharmaceutria et IV. Aeneidos notum, novercas innuit Poëta privignorum cupidine inflammatas, qualis fuit Phaedra Thesei uxor. At hic de novercis agitur, quae praevignorum fortunis inhiantes, eos veneno perimunt, amplioris patrimonii liberis suis conciliandi caussa: cui utique rei noxiorum verborum, seu magici carminis nullus est usus. Praeterea verisimile non est in absoluto poëmate, eoque non admodum prolixo, Virgilium bis eumdem versum sine ulla variatione adhibuisse.

152. Neque tanto. Non hic negat Poëta ullos esse in Italia angues; sed qui ibi reperiantur, non tam magnos, proinde non tam horrendos, quam in Asia esse ait. Modicos orbes rapit per humum, nec tam magno tractu se colligit in spiram anguis. Non satis caussae esse adparet, cur solicitetur haec lectio. Confer III. 420.

311. Caesaeque. Melius legerctur caesaeve, quod ab Heynio monitus reposuisse vellem. Particulae que, ve, ne passim in libris confusae.

504. Miserosque Penatis. Post octo interjectos versus occurrit rursus clausula parvosque Penatis in versu, cujus procul dubio sinceram lectionem dedimus. In illo Penatis, etiamsi impense placeret, e Mediceo adsumere non sustinuit Heinsius, quia vox eadem paullo ante praecesserat. Quae ratio futilis est. Nam in Virgilio multa corrigenda essent, si numquam ei licuisset tali intervallo bis eamdem adhibere vocem. At mihi diversam ob caussam minus hîc placent miseri Penates; vellemque codex obtulisset aliquis miserosque parentis,