Adglomerant. ferit ense gravem Thymbraeus Osirim
Archetium Mnestheus, Epulonem obtruncat Achates
Ufentemque Gyas. cadit ipse Tolumnius augur,
Primus in adversos telum qui torserat hostis.
Tollitur in coelum clamor, versique vicissim
Pulverulenta fuga Rutuli dant terga per agros.
Ipse neque aversos dignatur sternere morti;
Nec pede congressos aequo, nec tela ferentis
Insequitur: solum densa in caligine Turnum
Vestigat lustrans, solum in certamina poscit.
Hoc concussa metu mentem Juturna virago
Aurigam Turni media inter lora Metiscum
Excutit, et longe labsum temone relinquit:
Ipsa subit, manibusque undantis flectit habenas
Cuncta gerens, vocemque, et corpus, et ama Metisci.
Nigra velut magnas domini quom divitis aedes
Pervolat, et pennis alta atria lustrat hirundo,
Pabula parva legens, nidisque loquacibus escas;
Et nunc porticibus vacuis, nunc humida circum
Stagna sonat similis medios Juturna per hostis
Fertur equis, rapidoque volans obit omnia curru :
Jamque hîc germanum, jamque hîc ostentat ovantem:
Nec conferre manum patitur: volat avia longe.
Haud minus Aeneas tortos legit obvius orbis,
Vestigatque virum, et disjecta per agmina magna
Voce vocat. quotiens oculos conjecit in hostem,
Alipedumque fugam cursu tentavit equorum ;
Aversos totiens currus Juturna retorsit.
Heu, quid agat, vario nequidquam fluctuat aestu :
Diversaeque vocant animum in contraria curae.
Huic Messapus, uti laeva duo forte gerebat
Lenta, levis cursu, praefixa hastilia ferro,
Horum unum certo contorquens dirigit ictu.
Substitit Aeneas, et se conlegit in arma,
Poplite subsidens: apicem tamen incita summum
Hasta tulit, summasque excussit vertice cristas.
Tum vero adsurgunt irae, insidiisque subactus,
Diversos ubi sensit equos currumque refeți,
Multa Jovem et laesi testatus foederis aras,
Jam tandem invadit medios; et Marte secundo,
Terribilis, saevam nullo discrimine caedem
Suscitat; irarumque omnis effundit habenas.
Quis mihi nunc tot acerba deus, quis carmine caedes Diversas, obitumque ducum, quos aequore toto
Inque vicem nunc Turnus agit, nunc Troïus heros,
Expediat ? tanton' placuit concurrere motu,
Juppiter, aeterna gentes in pace futuras?
Aeneas Rutulum Sucronem, (ea prima ruentis
Pugna loco statuit Teucros) haud multa moratus,
Excipit in latus, et, qua fata celerrima, crudum
Transadigit costas et crates pectoris ensem.
Turnus equo dejectum Amycum, fratremque Dioren
Congressus pedes : hunc venientem cuspide longa,
Hunc mucrone ferit; curruque abscisa duorum
Suspendit capita, et rorantia sanguine portat.
Ille Talon, Tanaimque neci, fortemque Cethegum,
Tris uno congressu, et maestum mittit Onyten,
Nomen Echionium, matrisque genus Peridiae.
Hic fratres Lycia missos et Apollinis agris,
Et juvenem exosum nequidquam bella Menoeten
Arcada piscosae cui circum flumina Lernae
Ars fuerat, pauperque domus ; nec nota potentum
Limina conductaque pater tellure serebat.
Ac velut inmissi diversis partibus ignes
Arentem in silvam, et virgulta sonantia lauro;
Aut ubi decursu rapido de montibus altis
Dant sonitum spumosi amnes, et in aequora currunt,
Quisque suum populatus iter: non segnius ambo
Aeneas Turnusque ruunt per proelia: nunc, nunc
Fluctuat ira intus: rumpuntur nescia vinci
Pectora: nunc totis in volnera viribus itur.
Murrhanum hicc', atavos et avorum antiqua sonantem
Nomina, per regesque actum genus omne Latinos,
Praecipitem scopulo atque ingentis turbine saxi
Excutit, effunditque solo : hunc lora et juga subter
Provolvere rotae: crebro super ungula pulsu
Incita nec domini memorum proculcat equorum.
Ille ruenti Hyllo, animisque inmane frementi,
Occurrit, telumque aurata ad tempora torquet:
Olli per galeam fixo stetit hasta cerebro.
Dextera nec tua te, Graiûm fortissime Cretheu,
Eripuit Turno: nec dii texere Cupencum,
Aenea veniente, sui; dedit obvia ferro
Pectora nec misero clipei mora profuit aerei.
Te quoque Laurentes viderunt, Aeole, campi
Oppetere, et late terram consternere tergo;
Occidis, Argivae quem non potuere phalanges
Sternere, nec Priami regnorum eversor Achilles;
Hic tibi mortis erant metae: domus alta sub Ida;
Lymessi domus alta, solo Laurente sepulcrum.
Totae adeo conversae acies, omnesque Latini,
Omnes Dardanidae: Mnestheus, acerque Serestus,
Et Messapus equôm domitor, et fortis Asylas,
Tuscorumque phalanx, Euandrique Arcades alae,
Pro se quisque viri summa nituntur opum vi.
Nec mora, nec requies: vasto certamine tendunt.
Hîc mentem Aeneae genetrix pulcherrima misit
Iret ut ad muros, urbique adverteret agmen
Ocius, et subita turbaret clade Latinos.
Ille ut, vestigans diversa per agmina Turnum,
Huc atque huc acies circumtulit; adspicit urbem
Inmunem tanti belli, atque inpune quietam.
Continuo pugnae adcendit majoris imago:
Mnesthea, Sergestumque vocat, fortemque Cloanthum,
Ductores, tumulumque capit; quo cetera Teucrûm
Concurrit legio: nec scuta aut spicula densi
Deponunt. celso medius stans aggere fatur:
Ne qua meis esto dictis mora: Juppiter hac stat.
Neu quis ob inceptum subitum mihi segnior ito.
Urbem hodie, caussam belli, regna ipsa Latini,
Ni frenum adcipere, et victi parere fatentur,
Eruam, et aequa solo fumantia culmina ponam.
Scilicet exspectem, libeat dum proelia Turno
Nostra pati; rursusque velit concurrere victus?
Hoc caput, o cives, haec belli summa nefandi.
Ferte faces propere, foedusque reposcite flammis.
Dixerat atque animis pariter certantibus omnes
Dant cuneum; densaque ad muros mole feruntur.
Scalae inproviso, subitusque adparuit ignis.
Discurrunt alii ad portas, primosque trucidant :
Ferrum alii torquent, et obumbrant aethera telis.
Ipse inter primos dextram sub moenia tendit
Aeneas, magnaque incusat voce Latinum;
Testaturque deos iterum se ad proelia cogi:
Bis jam Italos hostis, haec altera foedera rumpi.
Exoritur trepidos inter discordia civis :
Urbem alii reserare jubent, et pandere portas
Dardanidis, ipsumque trahunt in moenia regem;
Arma ferunt alii, et pergunt defendere muros.
Inclusas ut quom latebroso in pumice pastor
Vestigavit apes, fumoque inplevit amaró ;
Illae intus trepidae rerum per cerea castra
Dant sonitum spumosi amnes, et in aeq
Quisque suum populatus iter: non seg
Aeneas Turnusque ruunt per proelia
Fluctuat ira intus: rumpuntur nesc
Pectora: nunc totis in volnera v
Murrhanum hicc', atavos et av
Nomina, per regesque actum
Praecipitem scopulo atque
Excutit, effunditque solo
Provolvere rotae: creb
Incita nec domini me: #
Ille ruenti Hyllo, a
Occurrit, telumqu
Olli per galeam
Dextera nec tu?
Eripuit Tume
Aenea venie
am cetera circum late plangoribus aedes. volgatur fama per urbem: es it scissa veste Latinus, nitus fatis, urbisque ruina, .nmundo perfusam pulvere turpans. Hic .ea extremo bellator in aequore Turnus Lytis antis sequitur paucos, jam segnior, atque minus atque minus successu laetus equorum. Adtulit hunc illi caecis terroribus aura
Conmixtum clamorem, adrectasque inpulit auris
Confusae sonus urbis, et inlaetabile murmur.
Hei mihi quid tanto turbantur moenia luctu?
Quisve ruit tantus diversa clamor ab urbe ?
Sic ait, adductisque amens subsistit habenis.
Atque huic, in faciem soror ut conversa Metisci
Aurigae currumque et equos et lora regebat,
|