Audit equos, audit strepitus, et signa sequentum.
Nec longum in medio tempus; quom clamor ad auris.
Pervenit, ac videt Euryalum: quem jam manus omnis
Fraude loci et noctis, subito turbante tumultu,
Oppressum rapit, et conantem plurima frustra.
Quid faciat ? qua vi juvenem, quibus audeat armis
Eripere? an sese medios moriturus in ensis
Inferat, et pulchram properet per volnera mortem?
Ocius adducto torquens hastile lacerto,

Suspiciens altam Lunam, sic voce precatur :
Tu, dea, tu praesens nostro succurre labori;
Astrorum decus, et nemorum Latonia custos;
Si qua tuis umquam pro me pater Hyrtacus aris
Dona tulit, si qua ipse meis venatibus auxi,
Suspendive tholo, aut sacra ad fastigia fixi;
Hunc sine me turbare globum, et rege tela per auras.
Dixerat: et toto connixus corpore ferrum
Conjicit. hasta volans noctis diverberat umbras,
Et venit aversi in tergum Sulmonis, ibique
Frangitur, ac fisso transit praecordia ligno.
Volvitur ille vomens calidum de pectore flumen
Frigidus, et longis singultibus ilia pulsat.
Diversi circumspiciunt. hoc acrior idem.
Ecce aliud summa telum librabat ab aure;

Dum trepidant, iit hasta Tago per tempus utrumque
Stridens, trajecto que haesit tepefacta cerebro.
Saevit atrox Volscens, nec teli conspicit usquam
Auctorem, nec quo se ardens inmittere possit.
Tu tamen interea calido mihi sanguine poenas
Persolves amborum, inquit: simul ense recluso
Ibat in Euryalum. tum vero exterritus, amens
Conclamat Nisus: nec se celare tenebris
Amplius, aut tantum potuit perferre dolorem :

S s

Me, me, adsum qui feci, in me convertite ferrum,
O Rutuli. mea fraus omnis; nihil iste nec ausus,
Nec potuit coelum hocc', et conscia sidera testor.
Tantum infelicem nimium dilexit amicum.
Talia dicta dabat: sed viribus ensis adactus
Transabiit costas, et candida pectora rumpit.
Volvitur Euryalus leto, pulchrosque per artus
It cruor, inque humeros cervix conlabsa recumbit.
Purpureus veluti quom flos succisus aratro
Languesçit moriens; lassove papavera collo
Demisere caput, pluvia quom forte gravantur.
At Nisus ruit in medios, solumque per omnis
Volscentem petit in solo Volscente moratur.
Quem circum glomerati hostes, hinc comminus atque hinc
Proturbant. instat non secius, ac rotat ensem
Fulmineum; donec Rutuli clamantis in ore
Condidit adverso, et moriens animam abstulit hosti.
Tum super exanimem sese projecit amicum,
Confossus, placidaque ibi demum morte quievit.
Fortunati ambo! si quid mea carmina possunt,
Nulla dies umquam memori vos eximet aevo :
Dum domus Aeneae Capitoli inmobile saxum
Adcolet, imperiumque pater Romanus habebit.
Victores praeda Rutuli spoliisque potiti,
Volscentem exanimum flentes in castra ferebant.
Nec minor in castris luctus, Rhamnete reperto
Exsangui, et primis una tot caede peremtis,
Sarranoque, Numaque. ingens concursus ad ipsa
Corpora, seminecesque viros, tepidaque recentem
Caede locum, et pleno spumantis sanguine rivos.
Adgnoscunt spolia inter se, galeamque nitentem
Messapi, et multo phaleras sudore receptas.

Et jam prima novo spargebat lumine terras

1

Tithoni croceum linquens Aurora cubile:
Jam sole infuso, jam rebus luce retectis,
Turnus in arma viros, armis circumdatus ipse,
Suscitat, aeratasque acies in proėlia cogit :
Quisque suos variisque acuunt rumoribus iras.
Quin ipsa adrectis (visu miserabile) in hastis
Praefigunt capita, et multo clamore sequuntur,
Euryali, et Nisi.

Aeneadae duri murorum in parte sinistra
Opposuere aciem, (nam dextera cingitur amni)
Ingentisque tenent fossas, et turribus altis.
Stant maesti simul ora virûm praefixa movebarit,
Nota nimis miseris, atroque fluentia tabo.
Interea pavidam volitans pennata per urbem
Nuntia Fama ruit, matrisque adlabitur auris
Euryali. at subitus miserae calor ossa reliquit.
Excussi manibus radii, revolutaque pensa.
Evolat infelix, et femineo ululatu,

Scissa comam, muros amens atque agmina cursu
Prima petit non illa virûm, non illa pericli,
Telorumque memor: coelum dehinc questibus inplet:
Hunccine te, Euryale, adspicio ? tune ille, senectae
Sera meae requies? potuisti linquere solam,
Crudelis nec te, sub tanta pericula missum,
Adfari extremum miserae data copia matri?
Heu, terra ignota canibus date praeda Latinis,
Alitibusque jaces! nec te tua funere mater
Produxi, pressive oculos, aut vulnera lavi,
Veste tegens ; tibi quam noctes festina diesque
Urgebam, et tela curas solabar anilis.

Quo sequar? aut quae nunc artus avolsaque membra,
Et funus lacerum tellus. habet ? hoc mihi de te,

Nate, refers? hoc sum terraque marique secuta ?

Figite me, si qua est pietas; in me omnia tela
Conjicite, o Rutuli; me primam absumite ferro:
Aut tu, magne pater divôm, miserere, tuoque
Invisum hoc detrude caput sub Tartara telo:
Quando aliter nequeo crudelem abrumpere vitam.
Hoc fletu concussi animi, maestusque per omnis
It gemitus torpent infractae ad proelia vires.
Illam incendentem luctus Idaeus et Actor,
Ilionei monitu, et multum lacrimantis Tüli,
Conripiunt, interque manus sub tecta reponunt.

At tuba terribilem sonitum procul aere canoro
Increpuit sequitur clamor, coelumque remugit.
Adcelerant acta pariter testudine Volsci ;
Et fossas inplere parant, ac vellere vallum.
Quaerunt pars aditum, et scalis adscendere muros;
Qua rara est acies, interlucetque corona

Non tam spissa viris. telorum effundere contra
Omne genus Teucri, ac duris detrudere contis,
Adsueti longo muros defendere bello."

Saxa quoque infesto volvebant pondere, si qua
Possent tectam aciem perrumpere: quom tamen omnis
Ferre juvat subter densa testudine casus.

Nec jam sufficiunt. nam, qua globus inminet ingens,
Inmanem Teucri molem volvuntque ruuntque :
Quae stravit Rutulos late, armorumque resolvit
Tegmina. nec curant caeco contendere Marte
Amplius audaces Rutuli, sed pellere vallo
Missilibus certant.

Parte alia horrendus visu quassabat Etruscam
Pinum, et fumiferos infert Mezentius ignis.
At Messapus equôm domitor, Neptunia proles,
Rescindit vallum, et scalas in moenia poscit.

Vos, o Calliope, precor, adspirate canenti;

Quas ibi tunc ferro strages, quae funera Turnus
Ediderit; quem quisque virum demiserit Orco:
Et mecum ingentis oras evolvite belli.

Turris erat vasto suspectu, et pontibus altis,
Opportuna loco: summis quam viribus omnes
Expugnare Itali, summaque evertere opum vi
Certabant: Troës contra defendere saxis,
Perque cavas densi tela intorquere fenestras,
Princeps ardentem conjecit lampada Turnus,
Et flammam adfixit lateri ; quae plurima vento
Conripuit tabulas, et postibus haesit adesis.
Turbati trepidare intus, frustraque malorum
Velle fugam. dum se glomerant, retroque residunt
In partem, quae peste caret, tum pondere turris
Procubuit subito, et coelum tonat omne fragore.
Semineces ad terram, inmani molę secuta,
Confixique suis telis, et pectora duro

Transfossi ligna veniunt. vix unus Helenor,
Et Lycus elabsi: quorum primaevus Helenor,
Maeonio regi, quem serva Licymnia furtim
Sustulerat, vetitisque ad Troiam miserat armis,
Ense levis nudo, parmaque inglorius alba.
Isque ubi se Turni media inter millia vidit,
Hinc acies, atque hinc acies adstare Latinas ;
Ut fera, quae densa venantum septa coroną
Contra tela furit, seseque haud nescia morti
Injicit, et saltu supra venabula fertur;
Haud aliter juvenis medios moriturus in hostis
Inruit; et, qua tela videt densissima, tendit.
At pedibus longe melior Lycus inter et hostis,
Inter et arma, fuga muros tenet, altaque certat
Prendere tecta manu, sociûmque adtingere dextras.
Quem Turnus, pariter cursu teloque secutus,