31 Tum pius Æneas: Equidem fic pofcere ventos Poftera cùm primo ftellas oriente fugârat 35 paren- 41 . Tum pius Æneas ait: "Certè video ventos petere boc jamdiu, et incaffum contrà obniti. Deturque iter velis. An ulla terra poteft effe mibi gratior, et ad quam potiùscupiam appellere naves fessas, quàm quæ fervat mibi Trojanum Acefien, et continet finu offa patris Anchifa?' Postqum ea dicta funt, tendunt ad portum, et Zephyri faventes inflant vela: claffis velos mari provebitur, ac demum lati applicantur noto litori. At Aceftes eminus ex alto cacumine montis admiratus adven'um fociarum navium venit obviam, terribilis ob jacula, et pellem urfe Libyca: Lunc mater Trojana peperit conceptum è Crimifo fluvio. Ille non oblitus veterum patrum, gratulatur reverfis, et lætus accipit fecundum rufticam opulentiam, et reficit fatigatos amicis opibus. Cùm poftera dies clara pepuliffet fellas è primo oriente; Æneas advocat focios in concionem à toto Atore, et ex fummitate tumuli fic loquitur: NOTÆ. 3 36. Aceftes, &.] De hujus genere multa è Græcis afferunt admodum ambigua Hortenfius & Cluverius. Ex iis ifta colligo. Laomedon, rex Trojanus offenfus viro nobili, cujus fraude coactus erat Hefionem filiam fuam marine belluæ exponere: viciffim tres ejus filias Siculis nautis tradidit, vel mari fubmergendas, vel quò luberet avehendas. His in Siciliam appulfis, una è Trojanis tribus puellis filiam fufcepit: vel ex adolefcente Trojano, qui fe illis præ amore comitem addixerat, fecundum Dionyfium Halicarnaffeum; vel ex Crimifo amne in canem converfo, fecundum Lycophronem. Hic hujus filius, reverfus Trojam Priami temporibus, inde iterum poft Troja excidium in Siciliam regreffus eft, et fecum Elymum advexit. Ibi recepti à Sicanis, & agris donati, mux Eneam eodem appulfum exceperunt, & cum eo varias illic ftatuerunt urbes, ad occidentalem Siciliæ partem, de quibus infra, v. 755. Porrò pater puellarum trium, à Lycophrone Pbanodamas, à Servio & Pomponio Hippotes appellatur. Hujus filia Crimiti uxor, Servio & Pomponio Egefta. Egeftæ filius, de quo hic agitur, à Stephano Egeftus, à Dionyho geftus, à Tzetze geftes, à Virgilio & Silio Aceftes. Fluvius pater, ex Lycophrone Crimiffus, ex Diodoro Cremiffus ex Plutarcho Crimefus, ex Cornelio Nepote Crimiffus; ex Virgilii variis exemplaribus, Crinifus, Crimnifus, & emnino emendatiffimè, ut contendit Cluverius in Sicilia, 1. 2. 2. Crimifus. Hic autem ut idem luculenter probat, non eft brevis ille fluvius, ad Segeftam urbem in mare Tyrrhenum influens, vulgò Freddo, ut multi putant; fed major alius, ex agro Panormitano & feptentrionali Siciliæ parte in meridionalem decurrens, qui cum Hypfâ fluvio denique commixtus, cum eo in mare Libycum devolvitur, ad Selinuntem urbem, cum Hypfâ communi dictus nomine Belici, aut Belici defiro, quia in dextram Hypfæ ripam influit. 37. Horridus in, &c.] In præpofitio adhibetur hoc modo ad fignificandum habitum, Æ. 4. 518. In vefte recinta. Pellium antiquiffimis ufus eft ad veftes, tamen poft arborum folia. Urfos Plinius negavit nafci in Africâ, ob calidiorem cœli temperiem: Cerdanus tamen multis defendit Virgilium, imprimis auctoritate Solini, c. 29. Numidici urfi formâ cæteris præftant, villis profundioribus. Lipfius urfos Numidicos & Libycos à Romanis dictos putat non veros urfos, fed leones; quemadmodum elephantos, ab iifdem loves lucas, ob infelitam formam, cui nomen ex notiore animali imponebant. Lybifidis, à Libiftis, gentile nomen eft, per pleonafmum formatum à proprio Libys. Legunt tamen aliqui Libyidis: ut fit à Lybis Libya, à Libya, Libyfis. Labyffidis. De gaza,i.e.opibus Æ.1.123. 44. Tumuli aggere.] Agger aggeftio eft, vel lapidum, vel terræ, unum in locum. Tumulus eft terræ tumor, ex illâ aggeftione: unde tam • Dardanidæ Y 2 324 • Trojani magni, gens è nobili 6 46 Dardanidæ magni, genus alto à fanguine Divûm : Annuus exactis completur menfibus orbis; Ex quo reliquias diviníque offa parentis Condidimus terrâ, mœftáfque facravimus aras. Jámq; dies, ni fallor, adeft, quem femper acerbum, Semper honoratum (fic Dii voluiftis) habebo. 50 Hunc ego Gætulis agerem fi fyrtibus exul, Argolicove mari deprenfus, et urbe Mycena; Annua vota tamen, folemnéfque ordine pompas Exequerer; ftruerémque fuis altaria donis. Nunc ultro ad cineres ipfius et offa parentis, __55 Haud equidem fine mente, reor, fine numine DiAdfumus, et portus delati intramus amicos. [vûm, • ritum; & cumularem al-Ergo agite, et lætum cuncti celebremus honorem; Pofcamus ventos, atque hæc mea facra quotannis Urbe velit pofitâ templis fibi ferre dicatis. Bina boum vobis Trojâ generatus Aceftes Dat numero capita in naves: adhibete Penates taria congruis muneribus. Nunc libenter adfumus ante cineres & offa ipfius patris, certè non fine confilio fine • voluntate Deorum, ut puto: & vento impulfi ingredimur < portus amicos. Agite igitur, 60 &omnes lætum facrificium peragamus: petamus ventos ab eo, & ut patiatur me urbe conditâ fingulis annis perfolvere bæc facrificia, in templis fibi dedicatis. Aceftes oriundus Troja donat vobis corpora boum duo numero per naves fingulas: et invitate Penates NOTE. pro fepulchro, quàm pro colle ufutpatur: hic pro colle. 45. Dardanida.] A Dardano Jovis filio orti: ideò à fanguine Divům. 46. Annuus exalis, &c.] Anniverfarius recurrit dies, Anchifæ morte confignatus. Igitur Anchifes vere ineunte, hyeme exeunte, abiêrat. Patet id quia 1. Tempus hoc ipfum adhuc hybernum vocat Dido, E. 4. 309. Hy berno moliris fidere claffem. 2. In Ipfâ profectione Trojani frondentes ferunt ramos, . 4. 309. ex Africâ autem in Siciliam curfus, vix duorum triumve dierum eft. 3. Incerta tum erat cœli temperies, qualis primo vere: folvit Æneas ex Africâ fudo cœlo, mox tempeftas oritur, nunc dubitat utrùm fubfequens dies nona ferena futura fit, v. 64. Si nona, &c. 4. Terra tum veflita erat gramine & fioribus, v. 79. Purpureofque jacit flores, v. 287. Tendit Gramineum in campum. Nec tamen inde fequitur neidos opus annuum fpatium prætergre. di, ut notavimus in argumento neidos. 48. Condidimus terrâ.] Non totum ipfum cadaver, qui fepulturæ noftræ mos ett: fed combufti corporis reliquias, offa, cineres, quæ è bufto collecta, tumulo deinde ac terræ mandaverat. Etfi enim apud veteres in ufu fuerit cadavera unguentis condita terræ mandare; ufitatiùs tamen comburere, præfertim virorum illuAtrium apud Græcos: fic Patroclus ab Achille comburitur, ac deinde tumulatur, Iliad. 23. Sic Mifenus ab Eneâ, E. 6. De aris geminis ad fepulchra ftruendis, Æ. 3. 62. De Gatulis Africæ populis, qui ad fyries ufque pertinent, A. 3. 40. De Syrtibus, importuofis litoris Africani finubus, Æ. 1. 115. 52. Argolico mari.] Argulico finu, cui pars eft Egæi maris ad orientem Peloponnes. Urbe Mycena: ut Æ. 1. 251. Urbem Patavi. Habent aliqui codices Mycene, Mycena, Mycenis. Argos & Mycena, urbes Peloponnefi, E. 1. 288. 54. Struerem que fuis altaria donis.] Struerem, explicat Taubmannus cumularem: unde ftru&tor dicebatur in re coquinariâ, qui fercula struebat, fcitè componebat, cumulabat. Suis donis, congruis; congrua autem erant mortuis dona, lac, vinum, mel, fanguis; ut diximus, Æ. 3. 62. & mox videbitur, v. 76. 56. Sine mente, fine numine.] Sine confilio, & voluntate Deorum. De numine, hoc fenfu, Æ. 1. 137. 57. Pojcamus ventos.] Ab ipfo Anchifa; quem ut Deum colere inftituit, Divinique offa parentis. Hujus autem divini cultus notæ funt aræ, facra, ludi, templa dica:a, vota pro ventis obtinendis. Quorum tamen in communibus mortuorum omnium funeribus ufurpabantur. 62. Albibete Penates.] De Penatibus, Æ. 2. 717. Quomodo adbiberentur epulis, Æ. 3.177. • Et 65 Et patrios epulis, et quos colit hofpes Aceftes. • Præterea, fi nona diem mortalibus almum • Aurora extulerit, radiífque retexerit orbem, • Prima cita Teucris ponam certamina claffis. Quíque pedum curfu valet, et qui viribus audax, Aut jaculo incedit melior, levibúfque fagittis, Seu crudo fidit pugnam commitere ceftu; • Cuncti adfint, meritæq; expectent præmia palmæ. Ore favete omnes, et cingite tempora ramis.' Sic fatus velat maternâ tempora myrto: Hoc Elymus facit, hoc ævi maturus Aceftes, Hoc puer Afcanius: fequitur quos cætera pubes. 71 to matris fuæ: Elymus idem facit, id Aceftes grandior natu, idem juventus imitatur. NOTE. 64. Si nona, &c.] Si aliis dubitantis esse videtur, qui ideo almum interpretantur ferenum et fenfus erit: ludi noná die celebrabuntur, fi fudum erit: fin minùs, in aliam diem remittentur. Alis videtur effe affirmantis: & abfolutè fenius eft: cùm Aurora extulerit nonum diem: Sic explicuimus, Æ. 1. 607. Si qua pios refpeétant numina. Per nonum diem alJudit ad novemdialia Romanorum facra pro mortuis fervabantur enim domi cadavera feptem dies, octavo cremabantur, nono reliquiæ fepulchro mandabantur. 66. Ponam certamina.] Vox in eâ re folemnis, ponere. Sic apud Græcos ludorum ejufmodi defignator dicebatur ayavobiτns, ab ayàv, certamen, & ringi, pono. 68. Incedit.] Sic Æ. 1. 50. Divûm incedo regina. Quæ quanquam ad majeftatem inceffus pertinere videri poffunt: occurrit tamen mihi, incedo, à poëtâ dici pro fum. Sic ufurpatur venio, G. 1. 29. An Deus immenfi venias maris. De ceflu chirothecâ è corio bubulo crudo, infrà v. 405. meis. Quifquis ades, facris lugubria dicite verba. Hæc ut conciliem, existimo, non perpetuum filentium indici neque perpetuam acclamationem: fed omnino attentionem ad facra : ut ea tantùm dicant, quæ facro um ritu dicenda funt; à cæteris omnibus verbis abftineant. Interpretationem adjuvat Ovidius loco citato, cùm dicit, animis linguifque favete quibus cundem animis ac linguis exhiberi favorem jubet. At non jube, n hil omnino animis interim ac mente cogitari, fed ea duntaxat quæ ad Deos & facra pertinent; ita nec omnino nihil dici, fed ea quæ eò etiam fpectent. 71. Ore favete omnes.] Paffim apud alios auctores, Favete linguis.] Quibus formulis dubiom eft, filentium an plaufus & acclamatio indicatur. Pro filentio facit locus Senecæ lib. de vitâ beatâ, c. 27. Quoties mentio facrarum literarum intervenerit, favete linguis. Hac verbum non, ut plerique exiftimant, à favore trabitur; fed imperatur filentium, ut ritè peragi poffut facrum, nulla voce malá obftrepente. Proplau. fu & acclamatione facit Ovid. Met. 15. 677. En Deus eft, Deus eft, animis linguifque favete. Quifquis adeft vifum veneratur numen, et omnes Verba facerdotis referunt geminata, piamque neada præftant mente & voce falutem. Idem in Ibin, v. 96. Quifquis ades, facris ore favete Et verò Seneca vocem tantum malam & obftrepentem arcet: Horatius Od 1. 3. 1. tantum profanum vulgus, id eft, profanis fermonibus indulgens: Ovidius loquentes inducit ea folùm, quae facrificio conveniant, ut patebit fuperiora exempla relegenti Latini autem veteres, hujus auctores formulæ, cùm eam vocibus ambiguis exprefferunt: favete ore, linguis; non autem favete verbis, fermone, filentio indicare videntur voluiffe tempeftivas illis loquendi ac tacendi vices. 72. Materna myrto.] Veneri, Æneæ matri, dicatâ arbore. Unde ad coronas affumi ab neâ decuit, ut deinde à Romanis in ovatione, Ecl. 2. 52. 73. Elymus.] Hic, ex Strabone, Dionyfio, Lycophronis interprete Ifaaco Tzetze, fuit Trojanus. Poft excidium Troje in Siciliab Acefte advectus fuit, ut diximus, v. 36. Addit Tzetzer, fuiffe fpurium Anchife filium. Teftatur Dionyfius, regio genere ortum effe: ideoque novos illos Sicilie incolas Trojanos, univerm fuo nomine Elymos appellâffe. Negare videtur Virgilius fuiffe Trojanum, Anchife filium Aneas cum multis militibus ibat Ille è concilio multis cum millibus ibat 75 è concione ad fepulchrum, me- Ad tumulum, magnâ medius comitante catervâ. diusiamagnáturba circumfufâ. Illic fecundum ritum fundit Hic duo ritè mero libans carchefia Baccho fillans in terram duo pocula Fundit humi, duo lacte novo, duo fanguine facro: puri vini, duo lactis recentis, Purpureófque jacit flores, ac talia fatur: que flores purpureos, et pro-Salve, fancte parens: iterum falvete, recepti 80 Salve, fante Nequicquam cineres, animæq; umbræq; paternæ. Non licuit fines Italos, fataliáque arva, duo fanguinis facri: fpargit fert talia: "pater: Jalwete rurfus, fruftrà recuperati cineres, et anima, et umbra paterna. Non fas fuit quærere tecum. regionem Italam et agros fa Nec tecum Aufonium, quicunque eft, quærere Tybrim.' [imis Dixerat hæc, adytis cùm lubricus anguis ab tales, nec Aufonium Tybrim, Septem ingens gyros, feptena volumina, traxit; 85 "quifquis ille fit. Hoc protulerat, cùm ferpens Amplexus placidè tumulum, lapfufque per aras: lubricus ingens, eduxit ex in- Cæruleæ cui terga notæ, maculofus & auro timis penetralibus fepulchri Septem finus, feptem plexus; Squamam incendebat fulgor: ceu nubibus arcus tra quilè circumdans fepul- Mille trahit varios adverfo Sole colores. chrum, et labens inter aras: Obftupuit vifu Æneas: ille agmine longo cui maculæ cæruleo illuftra bant dorfum, et fulgor auro in- Tandem inter pateras et levia pocula ferpens, oppofito. Æneas videns fupe- Hòc magis inceptos genitori inftaurat honores, factus eft: ille demum repens 90 longo tractu inter pateras poculaque polita, et deguftavit cibos, et innocuus rediit iterum in profundum fepulchrum, et reliquit aras degujlatas. Taniò magis Aneas perficit facra inchoata in honorem pa tris, NOTE. & regio fanguine oriundum; fiquidem cum conceptis verbis Siculum teftatur, v. 300. Tum duo Trinacrii juvenes, Elymus, Panopefque. Deinde nullam ei laudem ab Æneæ confanguinitate et regiâ origine tribuit: quod certè non omififfet, qui eodem loco, v. 297. Diorum commendat à ftirpe Priami; et v. 24. Erycem fratrem neæ appellavit. Itaque hoc unum fatetur, v. 391. Elymum fuiffe comiten. fenioris Acefta: cui fe comitem adjungere tam in ipsâ Sicilia, quam in Treade, potuit. 77. Carchefia Baccho.] De Carchefiis poculis G. 4. 380. De Baccho. vino, Ecl. 5. 69. De facris funeribus, lacte, vino, fanguine, A. 3. 62. 79. Purpureos flores.] Vel rotas intelligit, flores dicatos Veneri, Anchifæ amatrici; vel generatim flores quofcunque purpureos. 80. Iterum falvete recepti.] Iterum falvete; non autem, iterum recepti. Iterum, inquit: five quia jam anno superiore exequiis patrem honoraverat falutaveratque funchri more; five quia modò dixit, fulve, fante parens; ergo iterum falve; ter enim extrema illa falutario repetebatur in Romanorum funeribus vale; cui fynonymum eft falve, ex Varrone apud Servi cepti nequicquam cineres.] Per cineres, ait Servias. patrem intelligit: quem è Trojano excidiofruftrâ liberaverat. Immo, cineres ipfos intelligit, quos anno fuperiore reliquerat in Sicilia, nunc autem recipit reditu fuo, ac revifit, nequicquam tamen; quia non conieret reditus, ut cum eo adire Italiam liceat. Animæque, umbraque. Vel plurali numero ufus eft, pro fingulari; ut paffim poëtæ : vel reipfa plures putavit effe animas, de quibus commodiùs differemus, Æ.6. v. 724. & fequentibus. 82. Fines Italos.] De Italia, E. 1. 534. De Aufonia, Italie nomine, Æ. 3. 171 De Tybri, Italiæ fluvio, Æ. 1. 17. De Adytis, locis intimis, E. 2. 297. De fquamis, G. 4. 13. De arcu, feu Iride, E. 4. 700. De agmine, in ferpentibus, G. 1. 423. De verbo libavit, deguavit, Æ. 1. 740. 93. Depafta altaria.] Non ab igne victimas confumente, nondum enim cæfæ fuerant victime; fed ab ipfo ferpente, qui prima dona libaverat. 94. Inftaurat.] Renovat incepta facrificia : jam enim fucerat vina, v. 78. moxque iterum fundi v. 98. Quid ita? an quia facrificia ferpentis occurfu turbata effe putabat? At bono erat omini ferpentis occurfus. An quia cùm prævia facrificia è floribus & liquoribus, quafi mortuo homini obtulerit: nunc vito ferpente, Incertus, Incertus, geniúmne loci, famulúmne parentis 95 100 Expectata dies aderat, nonámque ferenâ : dubitans, an genium loci, an famulum patris exiftimer eum effe: matial fecundum confuetudinem quinque oves et toti dem fues, totidem juvencos nigros tergoribus: et effundebat vinum è pateris, et appellabat animam magni Anchifæ, et manes ejus emiflus ex inferis. Pariter et focii offerunt lati munera fecundum facultatem quæ eft unicuique et onerant altaria et immolant juvencos. ordinem: et firati fuper berAlii difponunt area vala per bam, fupponunt prunas ve rubus, et torrent vifcera. Dies optata advenerat, et jam equi Phaethontis advebebant nonam Auroram fereno lumine: et fama ac nomen illuftris Acefta eduxerat vicinos: occupaverant litus bilart multitudine partim vifuri Trojanos, partim etiam parati certare. Primò præmia ftatuuntur ob oculos et in medio circo : facri tripodes, et virentes NOTE. majora offerenda exiftimat, quafi heroi, inter Deos admiffo? Certè non admodum diverfa ab his facrificia Plutoni, Proferpinæ, Difique inferorum aliis offert, E. 6. 243. 95. Geniumne loci famulumne, &c.] Genii & cuftodes, locis, urbibus, domibus attribui folebant; ut et hominibus fingulis attribui folitos diximus, Ecl. 4. 63. Famulos item majoribus fuis affignabant; eofque è brutis ani mantibus plerumque affumptos. Sic Æ. 6. go. columbæ miniftræ funt Veneris, ut neam ad auream arborem deducant. Sic ex Silio Italico, 1. 13. 124. apud Capuam: Numen erat jam cerva loci, famulamque Diane Credebant. Sic aquila Jovi. Sic ex Plutarcho in Cleomene, dracones heroibus facri putabantur: unde hîc anguis Anchifæ famulus. 96. Cædit quinas de more bidentes.] Vel cædit de more, id eft, non per feipfum, fed per famulos, more pontificum Romanorum. Veloves de more bidentes, id eft, hiennes, aut ambidentes, de quibus . 4. 57. Vel quinas de more, cœleftibus Diis adhibito: quibus numero impari victimæ cædebantur, quia numere Deus impare gaudet: inferis autem numero pari, Æ. 6. 243. Igitur ofert Æneas patri quinque pecudes, ut jam cœlefti Divo; eafque nigrantes, ut ex interis affumpto. Notatque Turnebus ejufmodi facrificia Romanis fucvetaurilia dicta effe; quæ fue, ove, & tauro fietant. 98. Animamque vocabant, &c.] Non fimpliciter inclamat invitatque ad fepulchrales aras, ut facrificiorum fanguine pafcatur: quemadmo dum pafcuntur animæ mortuorum, imprimifque Tirefiae apud Homer. Ocyff. 11. 95. Quemadmodum Achilles totâ nocte circa Patrocli rogum vina fundit, animam ejus vocans, Iliad. 23. 221. Non ita inquam. Sed invocat, ut fibi adfic propitius pater, cujus manes Acheronte remiffos putat, & inter Deos vitam degere. De A beronté, inferorum fluvio, Æ. 6. 242. De manibus, G. 4. 469. 102. Abena.] Vafa ærea: vel ad lavanda corpora, vel ad elixandas carnes. Licet enim Homerus heroibus fuis elixas carnes non paret, ut notat Plato de repub. 1. 3. has tamen primis etiam illis temporibus in ufu fuitle notavimus, . 1. 215. De epulis poft facrificia, plura vide, ZE. 8. 180. 105. Auroram Phaethontis equi.] Phaethon, hic, vel Solis eft filius, qui cum à patre diurnum regimen currûs extorfiffet precibus, & equos infcitè regeret, ex iis à Jove in Eridanum Italiæ fluvium felmine excuffus eft. Ovid. Met. 2. Vel potiùs Sol ipfe eft, qui dicitur ab Homiro Odyl. 11. 320. Μελιος φαέθων, So! Pbathon, id eft, fplendens. Ejus equi quatuor. Pyrois, à mup ignis; Eous, ab Ethon, ab aïow, uro, & Phlegon, à paśyw, inflammo. De Aurora, G. 1. 210. Aurora, 110. Tripode, &c.] Tripas propriè fella menfeque fpecies tribus nixa pedibus: qui quandoque infidebatur, fæpe imponebantur lebetes craterefque ad libamina, E. 3. 359. Sacer dicitur, quia in templo Delphico reque omni divinâ magni erat usûs: tum viris fortibus dona |