40

THE FURY

[VII.

XXXIX. The prophesy of the Harpy Celaeno is fulfilled: the Trojans eat their tables.

Aeneas primique duces et pulcher Iulus
Corpora sub ramis deponunt arboris altae,
Instituuntque dapes, et adorea liba per herbam
Subiiciunt epulis,-sic Iuppiter ille monebat-
Et Cereale solum pomis agrestibus augent.
Consumptis hic forte aliis, ut vertere morsus
Exiguam in Cererem penuria adegit edendi
Et violare manu malisque audacibus orbem
Fatalis crusti patulis nec parcere quadris,
Heus, etiam mensas consumimus! inquit Iulus;
Nec plura, adludens. Ea vox audita laborum
Prima tulit finem, primamque loquentis ab ore
Eripuit pater, ac stupefactus numine pressit.
Continuo, salve fatis mihi debita tellus,
Vosque, ait, o fidi Troiae salvete Penates:

1065

1070

1075

Hic domus, haec patria est. Genitor mihi talia namque,
Nunc repeto, Anchises fatorum arcana reliquit :

Cum te, nate, fames ignota ad litora vectum
Accisis coget dapibus consumere mensas,
Tum sperare domos defessus ibique memento
Prima locare manu molirique aggere tecta.

Haec erat illa fames; haec nos suprema manebat,
Exitiis positura modum.

1080

XL. Aeneas sends an embassy to Latinus. The ambassadors are well received. Juno in wrath sends the Fury Allecto to stir the people of Italy against the Trojans. She excites Amata, the wife of Latinus, against them.

Exin Gorgoneis Allecto infecta venenis.

Principio Latium et Laurentis tecta tyranni

1085

Celsa petit, tacitumque obsedit limen Amatae,
Quam super adventu Teucrum Turnique hymenaeis
Femineae ardentem curaeque iraeque coquebant.

1095

Huic dea caeruleis unum de crinibus anguem
Coniicit inque sinum praecordia ad intima subdit, 1090
Quo furibunda domum monstro permisceat omnem.
Ille, inter vestes et levia pectora lapsus,
Volvitur attactu nullo, fallitque furentem,
Vipeream inspirans animam; fit tortile collo
Aurum ingens coluber, fit longae taenia vittae,
Innectitque comas et membris lubricus errat.
Ac dum prima lues udo sublapsa veneno
Pertemptat sensus atque ossibus inplicat ignem,
Necdum animus toto percepit pectore flammam,
Mollius, et solito matrum de more, locuta est,
Multa super nata lacrimans Phrygiisque hymenaeis :
Exsulibusne datur ducenda Lavinia Teucris,
O genitor? nec te miseret gnataeque tuique ?
Nec matris miseret, quam primo aquilone relinquet
Perfidus, alta petens abducta virgine, praedo?
At non sic Phrygius penetrat Lacedaemona pastor
Ledaeamque Helenam Troianas vexit ad urbes?
Quid tua sancta fides? quid cura antiqua tuorum
Et consanguineo totiens data dextera Turno?
Si gener externa petitur de gente Latinis,
Idque sedet, Faunique premunt te iussa parentis,
Omnem equidem sceptris terram quae libera nostris
Dissidet, externam reor, et sic dicere divos.

Et Turno, si prima domus repetatur origo,

1105

IIIO

Inachus Acrisiusque patres mediaeque Mycenae. 1115

42

CAMILLA

[VII.

XLI. In like manner she infuriates Turnus. Iulus, Aeneas' son, kills a pet deer belonging to the daughter of the king's herdsman, and thus the fray begins.

Cervus erat forma praestanti et cornibus ingens,
Tyrrhidae pueri quem matris ab ubere raptum
Nutribant Tyrrheusque pater, cui regia parent
Armenta, et late custodia credita campi.
Adsuetum inperiis soror omni Silvia cura
Mollibus intexens ornabat cornua sertis,
Pectebatque ferum, puroque in fonte lavabat.
Ille manum patiens mensaeque adsuetus herili
Errabat silvis rursusque ad limina nota
Ipse domum sera quamvis se nocte ferebat.
Hunc procul errantem rabidae venantis Iuli
Commovere canes, fluvio cum forte secundo
Deflueret, ripaque aestus viridante levaret.
Ipse etiam, eximiae laudis succensus amore,
Ascanius curvo direxit spicula cornu;

Nec dextrae erranti deus afuit, actaque multo
Perque uterum sonitu perque ilia venit arundo.
Saucius at quadrupes nota intra tecta refugit,
Successitque gemens stabulis, questuque cruentus
Atque inploranti similis tectum omne replebat.
Silvia prima soror, palmis percussa lacertos,
Auxilium vocat et duros conclamat agrestis.

I 120

1125

1130

1135

XLII. The Italian warriors assemble; among them the maid Camilla.

Hos super advenit Volsca de gente Camilla,

Agmen agens equitum et florentis aere catervas,
Bellatrix, non illa colo calathisve Minervae

1140

Femineas adsueta manus, sed proelia virgo
Dura pati cursuque pedum praevertere ventos.
Illa vel intactae segetis per summa volaret
Gramina, nec teneras cursu laesisset aristas;
Vel mare per medium fluctu suspensa tumenti
Ferret iter, celeris nec tingueret aequore plantas.
Illam omnis tectis agrisque effusa iuventus
Turbaque miratur matrum et prospectat euntem,
Attonitis inhians animis, ut regius ostro
Velet honos levis humeros, ut fibula crinem
Auro internectat, Lyciam ut gerat ipsa pharetram
Et pastoralem praefixa cuspide myrtum.

XLIII.

1145

1150

The river god Tiberinus appears in a dream to Aeneas, and foretells the founding of Alba. Then he bids him seek the alliance of the Arcadian Euander, who had settled with his followers in Italy, and was at war with the Latins.

Iamque tibi, ne vana putes haec fingere somnum,
Litoreis ingens inventa sub ilicibus sus,
Triginta capitum fetus enixa, iacebit,

Alba, solo recubans, albi circum ubera nati.
Hic locus urbis erit, requies ea certa laborum,
Ex quo ter denis urbem redeuntibus annis
Ascanius clari condet cognominis Albam.

1155

Haud incerta cano. Nunc qua ratione, quod instat, 1160
Expedias victor, paucis, adverte, docebo.

Arcades his oris, genus a Pallante profectum,
Qui regem Euandrum comites, qui signa secuti,
Delegere locum et posuere in montibus urbem
Pallantis proavi de nomine Pallanteum.

1165

44

CACUS AND HERCULES

Hi bellum adsidue ducunt cum gente Latina;
Hos castris adhibe socios et foedera iunge.

[VIII.

XLIV. Euander receives Aeneas with hospitality. He invites him to join in celebrating a feast in honour of Hercules, and tells how the hero slew Cacus.

Tergemini nece Geryonae spoliisque superbus,
Alcides aderat, taurosque hac victor agebat
Ingentis, vallemque boves amnemque tenebant.
At furiis Caci mens effera, ne quid inausum
Aut intractatum scelerisve dolive fuisset,
Quattuor a stabulis praestanti corpore tauros
Avertit, totidem forma superante iuvencas.

1170

Atque hos, ne qua forent pedibus vestigia rectis,
Cauda in speluncam tractos versisque viarum
Indiciis raptos saxo occultabat opaco.

1175

Quaerenti nulla ad speluncum signa ferebant:
Interea, cum iam stabulis saturata moveret
Amphitryoniades armenta abitumque pararet,
Discessu mugire boves, atque omne querelis

1180

Inpleri nemus, et colles clamore relinqui.

Reddidit una boum vocem vastoque sub antro
Mugiit et Caci spem custodita fefellit.

Hic vero Alcidae furiis exarserat atro

1185

Felle dolor; rapit arma manu nodisque gravatum
Robur, et aerii cursu petit ardua montis.
Tum primum nostri Cacum videre timentem
Turbatumque oculis; fugit ilicet ocior Euro
Speluncamque petit; pedibus timor addidit alas.
Ut sese inclusit, ruptisque inmane catenis
Deiecit saxum, ferro quod et arte paterna

1190