Tegmina quîs capitum raptus de subere cortex,
Aerataeque micant peltae, micat aereus ensis.
Et te montosae misere in proelia Nersae,
Ufens, insignem fama et felicibus armis:
Horrida praecipue cui gens assuetaque multo
Venatu nemorum, duris Aequicula glebis.
Armati terram exercent, semperque recentes
Convectare iuvat praedas et vivere rapto.
Quin et Marruvia venit de gente sacerdos,
Fronde super galeam et felici comtus oliva,
Archippi regis missu, fortissimus Umbro,
Vipereo generi et graviter spirantibus hydris
Spargere qui somnos cantuque manuque solebat,
Mulcebatque iras et morsus arte levȧbat.
Sed non Dardaniae medicari cuspidis ictum
Evaluit, neque eum iuvere in vulnera cantus
Somniferi et Marsis quaesitae montibus herbae.
Te nemus Anguitiac, vitrea te Fucinus unda,
Te liquidi flevere lacus.
Ibat et Hippolyti proles pulcherrima bello,
Virbius, insignem quem mater Aricia misit,
Eductum Egeriae lucis humentia circum
Litora, pinguis ubi et placabilis ara Dianae.
Namque ferunt fama Hippolytum, postquam arte novercae
Occiderit patriasque explerit sanguine poenas
Turbatis distractus equis, ad sidera rursus
Aetheria et superas coeli venisse sub auras,
Paeoniis revocatum herbis et amore Dianae.
Tum pater omnipotens, aliquem indignatus ab umbris 770
Mortalem infernis ad lumina surgere vitae,
Ipse repertorem medicinae talis et artis
Fulmine Phoebigenam Stygias detrusit ad undas.
At Trivia Hippolytum secretis alma recondit
Sedibus, et nymphae Egeriae nemorique relegat,
Solus ubi in silvis Italis ignobilis aevum
Exigeret, versoque ubi nomine Virbius esset.
Unde etiam templo Triviae lucisque sacratis
Cornipedes arcentur equi, quod litore currum
Et iuvenem monstris pavidi effudere marinis.
Filius ardentes haud secius aequore campi
Exercebat equos, curruque in bella ruebat.
Ipse inter primos praestanti corpore Turnus
Vertitur arma tenens, et toto vertice supra est:
Cui triplici crinita iuba galea alta Chimaeram
Sustinct, Aetnaeos efflantem faucibus ignes -:
Tam magis illa fremens et tristibus effera flammis,
Quam magis effuso crudescunt sanguine pugnae -;
At levem clipeum sublatis cornibus Io
Auro insignibat, iam setis obsita, iam bos,
Argumentum ingens, et custos virginis Argus,
Caelataque amnem fundens pater Inachus urna.
Insequitur nimbus peditum, clipeataque totis
Agmina densentur campis, Argivaque pubes
Auruncaeque manus, Rutuli, veteresque Sicani,
Et Sacranae, acies, et picti scuta Labici:
Qui saltus, Tiberine, tuos sacrumque Numicî
Litus arant, Rutulosque exercent vomere colles
Circaeumque iugum; quîs Iupiter Anxurus arvis
Praesidet et viridi gaudens Feronia luco;
Qua Saturae iacet atra palus, gelidusque per imas
Quaerit iter valles atque in mare conditur Ufens.
Hos super advenit Volsca de gente Camilla,
Agmen agens equitum et florentes aere catervas,
Bellatrix, non illa colo calathisve Minervae
Femineas assueta manus, sed proelia virgo
Dura pati cursuque pedum praevertere ventos.
Illa vel intactae segetis per summa volaret
Gramina, nec teneras cursu laesisset aristas;
Vel mare per medium, fluctu suspensa tumenti,
Ferret iter, celeres nec tingueret aequore plantas.
Illam omnis tectis agrisque effusa iuventus
Turbaque miratur matrum et prospectat euntem,
Attonitis inhians animis, ut regius ostro
Velet honos leves humeros, ut fibula crinem
Auro internectat, Lyciam ut gerat ipsa pharetram
Et pastoralem praefixa cuspide myrtum.
P. VIRGILII MARONIS
AENEIDOS
LIBER OCTAVUS.
Ut belli signum Laurenti Turnus ab arce
Extulit, et rauco strepuerunt cornua cantu,
Utque acres concussit equos, utque impulit arma;
Extemplo turbati animi, simul omne tumultu
Coniurat trepido Latium, saevitque iuventus
Effera. Ductores primi, Messapus et Ufens
Contemtorque deûm Mezentius, undique cogunt
Auxilia, et latos vastant cultoribus agros.
Mittitur et magni Venulus Diomedis ad urbem,
Qui petat auxilium, et, Latio consistere Teucros,
Advectum Aenean classi victosque Penates
Inferre, et fatis regem se dicere posci,
Edoceat, multasque viro se adiungere gentes
Dardanio, et late Latio increbrescere nomen.
Quid struat his coeptis, quem, si Fortuna sequatur,
Eventum pugnae cupiat, manifestius ipsi,
Quam Turno regi aut regi apparere Latino.
Talia per Latium. Quae Laomedontius heros
Cuncta videns magno curarum fluctuat aestu,
Atque animum nunc huc celerem nunc dividit illuc,
In partesque rapit varias, perque omnia versat:
Sicut aquae tremulum labris ubi lumen ahenis
Sole repercussum, aut radiantis imagine Lunae,
Omnia pervolitat late loca, iamque sub auras
Erigitur summique ferit laquearia tectì.
Nox erat, et terras animalia fessa per omnes
Alituum pecudumque genus sopor altus habebat:
Quum pater in ripa gelidique sub aetheris axe
Aeneas, tristi turbatus pectora bello,
Procubuit seramque dedit per membra quietem.
Huic deus ipse loci fluvio Tiberinus amoeno
Populeas inter senior se attollere frondes
Visus eum tenuis glauco velabat amictu
Carbasus, et crines umbrosa tegebat arundo -
Tum sic affari et curas his demere dictis:
,,O sate gente deûm, Troianam ex hostibus urbem
,,Qui revehis nobis, aeternaque Pergama servas,
,,Exspectate solo Laurenti arvisque Latinis,
,,Hic tibi certa domus, certi, ne absiste, Penates,
,,Neu belli terrere minis: tumor omnis et irae
,Concessere deûm;
„Iamque tibi, ne vana putes haec fingere somnum,
,,Litoreis ingens inventa sub ilicibus sus,
,,Triginta capitum fetus enixa, iacebit,
,,Alba, solo recubans, albi circum ubera nati.
,,Hic locus urbis erit, requies ea certa laborum:
,,Ex quo ter denis urbem redeuntibus annis
,,Ascanius clari condet cognominis Albam.
Haud incerta cano. Nunc qua ratione, quod instat, ,,Expedias victor, paucis adverte - docebo. ,,Arcades his oris, genus a Pallante profectum, ,,Qui regem Evandrum comites, qui signa secuti, ,,Delegere locum et posuere in montibus urbem, Pallantis proavi de nomine Pallanteum:
,Hi bellum assidue ducunt cum gente Latina:
,,Hos castris adhibe socios, et foedera iunge.
,,Ipse ego te ripis et recto flumine ducam,
,,Adversum remis superes subvectus ut amnem.
,,Surge age, nate dea, primisque cadentibus astris.
,,Iunoni fer rite preces, iramque minasque
,,Supplicibus supera votis. Mihi victor honorem
,,Persolves. Ego sum, pleno quem flumine cernis'
,Stringentem ripas et pinguia culta secantem,
,,Caeruleus Thybris, coelo gratissimus amnis.
„Hic mihi magna domus, celsis caput urbibus, exit." 65
Dixit, deinde lacu Fluvius se condidit alto,
Ima petens; nox Aenean somnusque reliquit.
Surgit et, aetherii spectans orientia solis
Lumina, rite cavis undam de flumine palmis
Sustinet, ac tales effundit ad aethera voces:
„Nymphae, Laurentes nymphae, genus amnibus unde est, ,,Tuque, o Thybri tuo genitor cum flumine sancto, ,,Accipite Aenean et tandem arcete periclis! ,,Quo te cumque lacus miserantem incommoda nostra ,,Fonte tenet, quocumque solo pulcherrimus exis, ,,Semper honore meo, semper celebrabere donis, ,,Corniger Hesperidum fluvius regnator aquarum. ,,Adsis o tantum, et propius tua numina firmes!" Sic memorat, geminasque legit de classe biremes, Remigioque aptat; socios simul instruit armis. Ecce autem subitum atque oculis mirabile monstrum, Candida per silvam cum fetu concolor albo Procubuit viridique in litore conspicitur sus: Quam pius Aeneas tibi enim, tibi, maxima Iuno, Mactat, sacra ferens, et cum grege sistit ad aram. Thybris ea fluvium, quam longa est, nocte tumentem Leniit, et tacita refluens ita substitit unda, Mitis ut in morem stagni placidaeque paludis Sterneret aequor àquis, remo ut luctamen abesset. Ergo iter inceptum celerant rumore secundo; Labitur uneta vadis abies, mirantur et undae, Miratur nemus insuetum fulgentia longe Scuta virum fluvio, pictasque innare carinas. Olli remigio noctemque diemque fatigant,
Et longos superant flexus, variisque teguntur
Arboribus, viridesque secant placido aequore silvas.
Sol medium coeli conscenderat igneus orbem,
Quum muros arcemque procul ac rara domorum
Tecta vident, quae nunc Romana potentia coelo
Aequavit, tunc res inopes Evandrus habebat.
'Ocius advertunt proras, urbique propinquant.
Forte die solemnem illo rex Arcas honorem
Amphitryoniadae magno divisque ferebat
Ante urbem in luco. Pallas huic filius una,
Una omnes iuvenum primi pauperque senatus
Tura dabant, tepidusque cruor fumabat ad aras.
Ut celsas videre rates, atque inter opacum
Allabi nemus et tacitis incumbere remis;
|