Regnator, cœlum et terras qui numine torquet;
Ipse hæc ferre jubet celeris mandata per auras:
Quid struis? aut qua spe Libycis teris otia terris?
Si te nulla movet tantarum gloria rerum,
Nec super ipse tua moliris laude laborem ;
Ascanium surgentem, et spes heredis Iuli
Respice; cui regnum Italiæ Romanaque tellus
Debentur. Tali Cyllenius ore locutus
Mortalis visus medio sermone reliquit,

Et procul in tenuem ex oculis evanuit auram.
At vero Æneas adspectu obmutuit amens,
Adrectæque horrore comæ, et vox faucibus hæsit.
Ardet abire fuga, dulcisque relinquere terras,

--

275

280

269. ac terram, et terram alii ap. Heins. qui fulmine Parrhas. — 270. celsas sec. Rottend. 271. Quis Gud. t. omnia ed. Venet., male.—273. Ne s. Exc. Burm. sua Mentel. pr. Totus versus abest a Medic., cum quo convenit Goth. tert., in nonnullis manu secunda insertus aut margini adscriptus. Ap. Pompon. Sah. legitur: «Nec super secundum Apronianum. » Videtur aliquid excidisse. Nam corrector ille Virgiliani operis (v. T. I post præf. de cod. Mediceo) versum hunc resciderat, ut ex Medicei codicis lectione apparet. Vss. 271-275 facti ad vss. 232—236. Pierius nil de suis monuit ; qui adeo nihil novasse videntur.-274. spes surgentis pr. Hamb. Dorvill. ex lib. X, 524, aut potius ex anteced. verbis. 276. Debetur Hugen. et pr. Rottend. a m. pr. v. IX, 619. voce locutus Dorvill. Ge. Fabric. in ms. junctum viderat. in sermone aliquot Burm. relinquit Exc. Burm.

277. C. o. l. Mortalis

279. obm. uno alter Menag. — 280.

- 278. invanuit Hugen. umbram Ven. Erectæque pr. Hamb. pro var. lect. v. inf. V, 138.

Ὀλύμπου αἰγλήεντος. 269. torquet exquisitius quam movet, moderatur. Sic XII, 180. Cuncta tuo qui bella pater sub numine torques : regis numine h. 1. vi sua. teris otia, exquisite ut consumitur, teritur tempus. Exemplis rem firmavit Marklandus ad Stat. III Silv. 5, 60. Liv. I, 57. conf. Burmann. surgentem mavult dicere poeta, quam crescentem. v. I, 366. surgentemque novæ Carthaginis urbem. Sic surgens seges, oleaster. Et iterum VI, 364 per spem surgentis Iuli.

276-278. tali ore, oratione. Serv. Discessum hunc dei non expectata Æneæ excusatione aliquantum artis habere, etiam Cerda vidit. cf. inf. de Didone 388 sqq.; quamquam hoc in deorum alloquiis frequentissimum esse solet. cf. inf. IX, 656. 657. add. sup. Exc. ad I, 402.

279. 280. Homerica: Σrn de raφών. Ὀρθαὶ δὲ τρίχες ἔσταν Dans`n dé oi époxeto pav. cf. Iliad., 358 sqq.

281284. Egregii versus rerum veritate et verborum dilectu.

Adtonitus tanto monitu imperioque deorum.

Heu quid agat? quo nunc reginam ambire furentem

Audeat adfatu? quæ prima exordia sumat?

Atque animum nunc huc celerem, nunc dividit illuc, 285 * In partisque rapit varias, perque omnia versat. Hæc alternanti potior sententia visa est :

Mnesthea, Sergestumque vocat, fortemque Cloanthum ;
Classem aptent taciti, socios ad litora cogant;
Arma parent, et, quæ sit rebus caussa novandis,
Dissimulent; sese interea, quando optima Dido
Nesciat, et tantos rumpi non speret amores,
Tentaturum aditus, et quæ mollissima fandi
Tempora, quis rebus dexter modus. Ocius omnes
Imperio læti parent, ac jussa facessunt.

290

295

283. agit sec. Rottend.

282. imperio monituque apud Priscian. lib. XI. quonam tres Burmann. et ita Nonius: quonum Leid. 284. affatum Exc. Burmann. et quæ alii, sed sustulit rò et Heins., Pierianorum et suorum librorum auctoritate. 285. Atque omnes codd. et Schol. Cruqu. Horatii II Od. 16. Importunum tamen et forte ex lib. VIII, 20 illatum, ubi duo hi versus repetuntur. Placet Heinsii conj. Utque animum. Brunck. utrumque versum omisit, suo periculo. 286. Deest Gud. a m. pr., item fragm. Vatic. a m. p. 288. fortemque Serestum optimi libri Medic. Gud. et alii apud Pier. et Heins. et fragm. Vatic. ac duo Goth., et potest vulgata ex lib. I, 510 repetita videri; unde etiam Anthea in nonnullos venit. Mestea, Cloanta al. 289. aptant parant Goth. sec. et tert. sociosque vulgg., sed rò que sustulit Heins. post Pier. secundum codd. ad limina Exc. Burm. 290. parant alter Hamb. et abest ab ed. Junt. et quæ rebus sit Gud. cum fragm. Vatic. et binis aliis. Totum versum omittit alter Gudianus. 294. quis Heins. e libris, ut Virgilii mos fert. Vulg. qui — 295. et

Heu? quid agat, ut IX, 399 et al. ambire, cum dilectu pro adire.

285. 286. Putant expressum Homericum Iliad. a, v. 189; diávdixa μepμйpter; 287, ex Iliad. , 23: Ωδε δέ οἱ φρονέοντι δοάσσατο κέρδιον εἶ vas: et . 647-652 et sæpe alibi : cf. Odyss λ, 228. 229. dividit efficacius quam vertit, versat, volvit, ut V, 701. 702. alternanti, varia mente tractanti. Serv. ; immo alternis animo versanti hæc.

288 seq. Forma orationis poe

At regina dolos (quis fallere possit amantem!)
Præsensit, motusque excepit prima futuros,
Omnia tuta timens : eadem impia fama furenti
Detulit, armari classem, cursumque parari.
Sævit inops animi, totamque incensa per urbem
Bacchatur; qualis commotis excita sacris
Thyias, ubi audito stimulant trieterica Baccho
Orgia, nocturnusque vocat clamore Citharon.

Ven. a m. sec.,

300

296. dolo

j. fragm. Vatic. facescunt Franc. capessunt pr. Hamb. pro var. lect. scilicet ut jungatur dolo fallere; qui Mentel. tert., ut sit quomodo. Verum sic sententia jugulatur: posset aliquot Burm. 297. accipit aliquot Pier. - 298. fata Goth. tert. a m. pr. et Menag. pr. furentis Medic. a m. pr. et hoc illustrat Pompon. Sab. « Apronianus ait, furentis, sicque intelligit : eadem fama furentis Didonis detulit armari classem.» Etsi hic Apronianus illam lectionem non probasse, sed damnasse, videtur. 302. Thyias c. Brunck. recepi adstipulante Medic. Pierii, fragm. Vatic. a m. pr. Gud. et Mentel. pr., et sic ex Velio Grammatico reponere volebat Pierius, recte puto; etsi prior in ú∞ natura longa est: conf. Burm. h. 1. et Bentl. ad Horat. II Od. 19, 9. Est Ovids ut Oviáoi àμoBópos xena. Apollon. Rh. I, 636. Thyas vulgo, ut plerumque; sic et Harpia male pro Harpyia. Theias, Thias alii vitiose, uti mox triaterica, triatericha: stimulat Dorvill. a m. sec. trepidant tr. Velius Longus ap. Heins. Bacchi fragm. Vatic., sed o adscripta. 303. nocturnisque Burm. e Lutatio: nocturnosque Gud. noctur

dium hominum enthusiastica primo loco numeranda. Extra urbem in monte Cithærone nocturnis dis cursibus religio hæc arcana a mulie. ribus quoque frequentabatur. Hinc singula in his versibus illustranda: commovere sacra (alias movere, ut Valer. Fl. III, 232 motis ululantia Dindyma sacris; et al.) voc. proprium in sacris de initio cæri moniæ facto. Bene Serv. « Verbo antiquo usum tradunt. Moveri enim sacra dicebantur, quum sollennibus diebus aperiebantur templa instaurandi sacrificii caussa. " Scilicet proferuntur cistæ, vasa, instituuntur thiasi, chori; adeoque apud eund. Valer. Fl. III, 539 thiasos et sacra moventem. - Baccho audito, dum clamatur, Io, Bacche orgia stimulant Baccham, incenditur ejus animus inter sa

305

310

Tandem his Ænean compellat vocibus ultro :
Dissimulare etiam sperasti, perfide, tantum
Posse nefas? tacitusque mea decedere terra?
Nec te noster amor, nec te data dextera quondam,
Nec moritura tenet crudeli funere Dido?
Quin etiam hiberno moliris sidere classem,
Et mediis properas Aquilonibus ire per altum,
Crudelis! Quid? si non arva aliena domosque
Ignotas peteres, et Troja antiqua maneret,
Troja per undosum peteretur classibus æquor!
Mene fugis? Per ego has lacrimas, dextramque tuam, te,
(Quando aliud mihi jam miseræ nihil ipsa reliqui)
Per connubia nostra, per inceptos Hymenxos;
Si bene quid de te merui, fuit aut tibi quidquam
Dulce meum; miserere domus labentis, et istam,

noque Erf., quod ferri posset. Cithero Wall.

duo Goth.

jungatur cum properas; non male.

Goth. sec.

315

306. discedere multi ap. Burm. et 308. vulnere Exc. Burm. - 309. moliri Medic. cum aliis Heins., ut 310. In medüs pr. Hamburg. per Austrum 311. arma Goth. sec. a m. pr. cf. ad I, 550. domusque aliquot Pier. - 312. si Troja Goth. tert., satis bene. — 314. tuamque multi apud Burm. sed haud dubie vitiose: te Aproniani lectionem esse, Pompon. Sab. monuit. 315 relinqui Franc. Versus deerat Parrhas., at Venetus ei præponit alterum: Per connubia n. ·316. inceptosque aliquot Burmann.

cras

cærimonias, quas parari

videt et audit : cf. loc. Tryphiod. 357. sqq.

305. v. ad 296. Potuit poeta in hac Didonis expostulatione ante oculos habere alteram illam Me

deæ ap. Apollon. IV, 356 sqq. ; diversa tamen Medeæ et Didonis conditio ac fortuna, nisi quod utraque pudorem violaverat. Comparat cum iisdem Ariadnes querelas Ursin. apud Catull. LXI,

133 sqq.

309. hiberno sidere ut Georg. I, 1, quo sidere: quoniam ad siderum ortus et occasus navigatio fiebat; instante autem jam ea anni parte,

qua tempestates et procellæ crebriores esse solent, classem ædificabat Æneas: cf. sup. ad 52. Exc. II ad lib. III.

311. 313. Atqui hoc, mari procellis turbato navigare, ne tum quidem faceres, si reditus in patriam pateret.

315. aliud nihil, scil. quod sperare de me possis. Comparant Euripid. locum (in Iphig. in Aul. 909 sq.) Hec. 818 sq. et v. 316 sq. Iliad., 39.316. incepti Hymenai, sunt recentes, nihil aliud, adeoque ipsa novitate dulces, ut Serv.-317. aut si tibi fuit quicquam dulce a me profectum, ex

Oro, si quis adhuc precibus locus, exue mentem.
Te propter, Libycæ gentes Nomadumque tyranni
Odere; infensi Tyrii; te propter eumdem
Exstinctus pudor, et, qua sola sidera adibam,
Fama prior; cui me moribundam deseris, hospes?
Hoc solum nomen quoniam de conjuge restat.
Quid moror? an mea Pygmalion dum monia frater
Destruat, aut captam ducat Gætulus Iarbas?
Saltem si qua mihi de te suscepta fuisset
Ante fugam soboles; si quis mihi parvulus aula
Luderet Æneas, qui te tamen ore referret;
Non equidem omnino capta, ac deserta viderer.
Dixerat. Ille Jovis monitis immota tenebat

320

325

330

320. Libyc pr. Moret. et sic Arusian. Messius apud Heins. Libie Dorvilł. Numadumque multi et Numidumque. Hoc jam Pierius præferebat. Sed Græcum poetæ haud dubie placuit. Numidaque sec. Moret. conf. inf. 535 et al. 321. et te pr. Hamb. - 323. Cur me duo Burmann., male: morituram legitur apud Priscian. lib. XIII, aliter scripti. 326. Destruit pr. Moret. et Exc. Burmann. an captam sec. Moret. 328. parvus in aula tres Heins., sed vulgatam tuetur Juvenalis imitatio Sat. V, 138 nullus tibi parvulus aula Iuserit Æn ́as ; et Catulli exemplum LVIII, 216. 329. qui te tamen e Medic. et aliis præstantioribus etiam Pier., et Arusiano Messio, Heinsius, post Bened. Vulgo: qui te tantum, alii qui tantum te. 330. aut alii codd. et edd. ante. Heins. ac destructa Puget. videret Menag. alter. 331. invicta Goth. tert., non inficete.

me, quicquam meum. Similis locus Pindari Ol. I, 121. εἴ τι ἐς χάριν TEXT. MOX 320 Libycæ gentes, in his Iarbas, Numidarum tyrannus: v. sup. 196 sqq.

320–324. « Dicitur ingenti affectu hos versus pronuntiasse (Virgilius), quum privatim paucis præsentibus recitaret Augusto; nam recitavit primum libros tertium et quartum. » Hæc Serv. et ex eo Pompon. Sab. cf. Vita Virg. §. 46; et sunt sine dubio versus tales, ut vel legentis vel audientis animum commoveant. Profecit ex

iis Ovid. Epist. Didus v. 121 sqq. Fama prior, quam habui ante tuum adventum : de conjuge, hoc

solum nomen (sc. hospes) mihi restat de te, qui fueras antea con jux conf. Burmannus.

:

325-330. Quid moror? quin statim moriar. Pygmalion dum monia destruat; propter illa quæ exposita sunt sup. I, 360 sqq. Luderet ornate et suaviter pro esset regni heres: capta ac deserta graviter pro, relicta a te, cum respectu ad Iarbam v. 326, cui relinquitur captiva abducenda. Ceterum qui v. 328 reprehendunt, nostris moribus rem æstimant ; quod in vetere poeta, et in heroum vita parum recte fit.

331. sqq. immota, ut nec adspiceret et miserationem Didonis