EXCURSUS I
It

De topographia castrorum Aeneae et Nisi Euryalique profectione.

Lib. IX, 195. tumulo videor reperire sub illo posse viam ad muros et moenia Pallantea. Ut de toto Nisi et Euryali consilio satis constet, locorum situs apud animum adumbrandus est: Agrum Ostiensem et ostia Tiberis ad animum revoca. Castra Troianorum ad Tiberis fere ostia in orientali littore erant sita, vid. Excurs. III ad lib. VII, fossa et vallo illa munita et turribus: VII, 157. 8. 9. a dextra moenia ad amnem pertingebant: quam partem mox Turnum, castris inclusum, petere videbimus. 468: Aeneadae duri murorum in parte sinistra opposuere aciem, nam dextera cingitur amni. 790: Turnus paullatim excedere pugna et fluvium petere ac partem quae cingitur amni. 815: Tum demum praeceps saltu sese omnibus armis in fluvium dedit. Ab eadem parte a tergo navium erat statio sup. v. 69 classem quae lateri castrorum adiuncta latebat. Iam erat porta quae ad mare ducebat: inf. 237 locum insidiis conspeximus ipsi, Qua patet in bivio portae, quae proxima ponto est. Haec si cum locorum situ comparaveris, haud parum turbatum te senties. Castra, Romanum in morem quadrata, in extrema littoris parte quingentis ab amne passibus posita fuisse apparet, fronte castrorum in interiores terras versa, unde Latinos accedere necesse erat: ita dextra castrorum ad mare, sinistra ad amnem spectare debuit. Videri potest, et mihi videbatur, in superioribus edd. atque etiam sup. ad lib. VII. Exc. III. poeta ita rem narrare, quasi ille inter Latinos accedentes versetur: ut ipsi a dextra sit Tiberis, a sinistra mare; mirationem facere hoc; aliter tamen poetae verba accipi non posse. Mireris nec minus, a nemine, quantum vidi, notatum hoc esse; ne a Vulpio quidem in Latio Vol. VI, c. 2, ubi de Troia nova agit.

Iam porta, quae proxima ponto, illi egressi, Rutulis excubias negligenter agentibus ad tumulum tendere volebant, sub quo viam ad Palatium seu Pallanteum, urbem Euandri (sup. VIII, 53. 54.) re-. periri non dubitabant: cf. v. 195. 196. Successerat audacia in traiectu per Rutulos facto, et laeva v. 372 viam tenebant, cum, ecce, equites a rege Latino missi versus castra tendunt: missi Laurento equites: iamque propinquabant castris murosque subibant, cum procul hos laevo flectentes limite cernunt. Turbat superius dicta,

et probabiliter sumta, locus hic: Nunc Latini vident a laeva, quod ab eorum dextra evenire debuit. A Laurento urbe via secundum littus ad illa loca ducebat. Deprehensi igitur Nisus et Euryalus fugiunt in silvam, vs. 378, Laurentinam scilicet, unde Nisus quidem versus lacum Albanum elabitur vers. 387 sqq., sed Euryalum se non subsequutum videns, iterum ad silvam reversus cum amico suo interimitur. conf. eund. Excursum p. 138 seq. et adde inf. Var. Lect. ad v. 387. Fateor me haec non ita expedire posse, ut mihi ipsi satisfaciam: itaque ea ex ipsis Commentariis in poetam exemta in Excursum reiecisse. Sunt tamen duo, quae adhuc dictis subiicere liceat: primo in vss. 237 sqq. locum insidiis conspeximus ipsi, Qua patet in bivio portae, quae proxima ponto est, possum videri perperam in laevo castrorum latere portam constituisse: poeta enim ipse non profitetur laevam portam fuisse; sed tantum hoc pronuntiat: fuisse portam quae ad mare ducebat: si bivium ibi fuit, necesse est fuisse eodem loco viam alteram quae sinistrorsum in interiora loca praeter castra, seu castrorum sinistrum latus ducebat; Ita sublatam dixeris hanc difficultatem. Restat altera vss. 372. ubi Laurento profecti equites Nisum et Euryalum e porta modo memorata egressos vident laevo flectentes limite. Hic vero recte puto contendi posse, equites quidem a dextra sua eos prospexisse; at duo Troianos laeva ista via, a parte laeva castrorum ad interiora tetendisse, unde paullo post ad Tiberim et Euandri sedes se converterent cursu petendas. Nisi fallor, hac interpretatione e salebris locorum evadi quodammodo posse. (Res satis, puto, expedita videbitur iis, qui legerint, quae Exc. III. ad I. VII. pag. 141. sq. de Nu micio scripsi. Wr.)

EXCURSUS I*

Narrata de Aenea et Anchise ante belli Troiani

tempora.

Lib. IX, 263. 264. Bina dabo argento perfecta atque aspera signis Pocula, devicta genitor quae cepit Arisba. Ad res ante bellum Troianum gestas, adeoque ad tà лoooμngiza hoc pertinere in Notis professus sum; nam, quod in Servio ex obscuro homine Abante ἐν τοῖς Τρωϊκοῖς allatum est e fabulis inde ab excidio memoratis, poeta respicere non potuit: quippe qui Aeneam statim a capta urbe discedere iussit nec in Troade novas res moliri.

Verum rerum ante bellum Troianum gestarum omnino obscurior est memoria, quam earum, quae urbem captam exceperunt. Nihil forte desideraremus, si Carmen Cyprium superesset: de quo vid. ad lib. II Exc. I, p. 309. Neque igitur indigne feremus, si de capta ab Anchise Arisba nihil aliunde innotuit; adeo ut dubitari quoque possit, sitne Troadis an Lesbi urbs hoc loco intelligenda. Misso tamen hoc, quandoquidem semel in hanc quaestionem incidimus, age videamus alia, quae de Aenea et Anchise ante belli Troiani tempora, quae Homerus attigit, narrata forte reperiri possunt: absolvemus sic omnem rerum Aeneae memoriam in his Excursibus passim expositam.

Ut igitur omittam illa, quae de Anchisae stirpe a Dardano per Troem, Assaracum, Capyn ducta (vid. Exc. VI ad lib. III), tum de Aeneae natalibus ex Veneris et Anchisae congressu satis nota sunt: vid. Iliad. v, 214 sq., ibique Schol. ex Acusilao, Hymn. in Venerem, et conf. Apollod. III, 12, 2 cum Notis, et Meziriac. ad Ovid. Heroid. P. II, p. 142; commemorabo reliqua, partim minus obvia, partim ad Virgilianum carmen propius spectantia.

Aeneam Troianum appellatum, Troiae quoque domum Anchisae incoluisse lib. II, 299 audivimus. Eo tamen non nisi sub belli Troiani tempus devenisse putandus est: Dardanum urbem ille tenebat haud longe ab Ilio dissitam; Dardanios quoque adduxerat; Iliad. ẞ, 819. cf. sup. Exc. XVII ad lib. II.

Natales tamen eius ad montem Idam, qui imminebat urbi, referuntur; quippe Anchises a Venere in monte Ida, cum armenta pasceret, amatus est: ut vel ex Iliad. ẞ, 821 memineris: et ex Hesiod. ℗. 1007—1009, multoque magis ex Hymno Homerico: misi carminis potius epici fragmentum illud est, ea parte, qua deficit, hymui clausula suppletum *). Addit Maro, ad Simoentem genitum esse

*) Docte de eo nuper egit, eiusque cum argumentum constituit tum fabulam illustravit Groddeck noster in Commentat. de Hom. Hymn. rel. P. 40. In diversa abit, ut solet, Ilgen vir doctus; quem iterum deserunt alii.