Usque adeo turbatur agris. En, ipse capellas Protenus aeger ago; hanc etiam vix, Tityre, duco. Hic inter densas corulos modo namque gemellos, Spem gregis, ah! silice in nuda connixa reliquit. 15 Saepe malum hoc nobis, si mens non laeva fuisset, 12 turbamur multi et ipse Rom. v. Pier. et Heins. (Sic e codd. Parisiensibus ap. Pott. 2. et 3. Wr.), sed damnat iam Serv., et alterum confirmat Quinctil. I, 4, 28. 13 Protinus nonnulli ap. Heins. et Burm., quos vide; vana disputatio; utriusque scripturae vis eadem; antiquior tamen scriptura Protenus corrupta per pronuntiationem Protinus. vid. Not. 14 Hinc Augustin. de Gramm. Haec duo. corulos: alii corilos, vel corylos. Nil refert; sed nullus dubito antiquam scripturam in his et similibus fuisse u: ex pronuntiatione autem fuisse comparatam cum Gr. v; hincque tot voces pery scriptas invasisse Latinum sermonem. Conversae inde fuere nonnullae in i: ut lacrimae pro lacrumae, cum factum esset lacrymae. densos Leid. a m. sec. 15 a al., ut fere semper in antiquioribus membranis; seriores ha. in media Cod. Nonii Marcelli. Silice in nuda notat Quinctil. I, 6, 2 quod maluit poeta pro nudo. conixa sex MSS. antiquo more. v. Heins. commode Voss. de turba fugientium accipit. Wr.) In prosa per nam vel quum efferendum erat; miror te tam tuto et tranquille agere, quum tantae undique in nostris agris turbae et calamitates exortae sint; quum immissi in nostras possessiones coloni nostros agros occupent, nosque depellant. (Vocabulis adeo, tantus, talis, is pro tantus, similibus, periodos duas ita coniunctas saepe videbis, ut nam commode omittatur. Sed illa tum vocabula plerumque in initio periodi, priori annexae, collocari, hoc autem loco verba usque adeo in principium vs. 12. poetarum more reiecta esse, ut nimirum ap. Iuv. VII, 78. et scilicet ap. eundem VII, 159. notabis. Wch. Quibus adde Heynii notam in V.L. ad Aen. V, 404. et meam ad A. XII, 831. Wr.) Ipse, eiectus paternis bonis, affecto quamvis corpore (nisi aeger pro aegre accipias, ut Aen. V, 468. 432, quo ducit hanc etiam vix), ago capellas, dum hinc migro etc. (aeger rectius de tristitia animi interpretantur Voss. Wunderl. Spohn. Iahn. et Doering. in Progr. Gothae 1824. 4. edito. Pro aegre ne accipiatur, notante Iahnio, vetat, quod statim subiicitur, voc. vix. - Pronomen ipse autem quam vim habeat, disces e Q. V. XVIII, 2, b. Wr.) 13. Protenus, porro tenus, longe a finibus, Servius ait. Simpliciter accipiendum pro: ante se agere; opp. τῷ errare, vagari, quod fit, dum pascendi caussa aguntur; at hicabiguntur. Unam vero ducit, fune trahit. 15. connixa reliquit, non modo enixa est; reliquit, maiorem etiam miserationem excitat: quod nec lacte alere nec secum ducere potuit. silice in nuda, non substratis herbis, Ge. III, 297 EdiCo et multa duram stipula filicumque maniplis Sternere subter humum. 16. Bene haec ad superstitionem talium hominum dicuntur, cum adversi aliquid De coelo tactas memini praedicere quercus. 18.*SAEPE SINISTRA CAVA PRAEDIXIT AB ILICE CORNIX.* 17 De coelo memini tactas Menag. 18 Versus hic a vetustioribus, etiam a multis serioribus, ut a nostris, fere abest; eiectus a Naugerio in Ald. tert. et iam ante ab Egnatio; adsutus et adumbratus ex Ecl. IX, 15. v. Heins. et Pier., in cuius binis erat dicebat ab ilice. omisit versum nunc ed. Parmensis. Et 18. 19. aberat a Monac. 2. (Merito critici et antiquiores et recentiores versum 18. eiecerunt; etiam a Parisinis Codd. abest omnibus. Praeterea iure taxat Spohnius, quod, quum proximo vs. praecessisset praedicere et quercus, statim inferatur praedixit et ilex. Wr.) 19 quis sit septem Codd. ap. Heins. tres Burm. cum Goth. pr. Sed v. Heins. ad Ecl. II, 19 et passim alios. (quis sit Parisini 8. 11. 14. vid. Q. V. XXII, 1 et 4. Wr.) iis accidit. Debuisse se hanc calamitatem praevidere ait ex arboribus frequenter fulmine tactis: quod est inter ostenta. In quercubus ceterisque Servius aliique Grammatici hic argutantur. laeva mens, stupida, tarda. ut iterum Aen. II, 54 si mens non laeva fuisset. Horat. Art. 301 O ego laevus etc. contra dexter ingeniosus et dexteritas. 19. (Sed tamen: haec formula declarat graviorem oppositionem, quam simplex sed aut tamen. Propterea hoc utuntur tum, ut post longiorem enunciationem insertam sensum, illa interposita distractum aut obscuratum, revocent; tum, ut, postquam ad alia deflexerat oratio, his missis, illud urgeatur, quod aut idem, qui loquitur, aut alius quis antea dixerat. Sp. Similis huic locus Ge. I, 79.:,,Sed tamen alternis facilis labor; " quae verba referenda ad vs. 71. Praeterea tenendum, his particulis iungi interdum res plane diversas, ut Ge. I, 305.: „Sed tamen et quernas glandes tum stringere tempus;" i.e. hieme non solum fruuntur parto agricolae, sed procurant etiam quaedam. Aen. III, Sed sed tamen hominum est multitudo, non criminum infinita ; " sc. uti saepius iam dixi. Denique non est praetereundum, sed tamen interdum elliptice dici, hunc in modum: Ecl. IX, 55.: tamen ista satis referet tibi saepe Menalcas." i. e. sed non fraudabere his; nam etsi ego oblitus sum, tamen Menalcas ea tibi referet. Cic. de Orat. II, 35.: ,, quae quidem omnibus, qui ea mediocriter modo considerarint, studio adhibito et usu, pertractata esse possunt; sed tamen animus referendus est ad ea capita, " etc. i. e. sed quamquam pertractata esse possunt, tamen animus etc. ibid. paulo inferius: ,, non possum equidem non ingenio primas concedere: sed tamen ipsum ingenium diligentia etiam ex tarditate incitat." Nubem exemplorum vid. ap. Santen. ad Terent. Maur. vs. 754. De vi Pronom. iste vid. Q. V. XVIIII, 1. Wr.) da, ede, dic, edissere, T. Urbem, quam dicunt Romam, Meliboee, putavi 20 21 qua Moret. un. a m. sec. quoi coni. Burm. qui haerebat in notione τοῦ depellere, ut esset: in cuius urbis gratiam, commodum et facilitatem victus, nos saepe lacte depellere solemus. vid. Not. 22 deducere unus ap. Torr. ad Hor. IV Od. 2. 23 Sic catulos canibus nonnulli; et agnos pro haedos nonnulli ap. Burm. 25 Haec inter alias tantum Franc. tantum inter alias Goth. pr. altas coni. van Hoven Campens. III, pag. 224. ut accipe, audi, Aen. II, 25. Serv. (Cic. Acad. I, 3, 10: „Sed da mihi nunc: satisne probas?" Terent. Heautont. prol. vs. 10.: „paucis dabo." Val. Flacc. V, 219.: Thessalici da bella ducis." Stat. Theb. VII, 315.: „Asopos genuisse datur; " i. e. traditur. Claud. de raptu Pros. III, 337.: „pater post proelia praedam Advexisse datur. " Ovid. Fast. VI, 434.: „Aeneas eripuisse datur." Sp.) Notent in iis, quae sequuntur, tirones longas narrationis ambages pastoris imperitiae non male convenientes, ut ne (v. c. cum nupero Poetices Gallicae auctore, acutissimo homine, Marmontelio, Poetique Françoise T. II, p. 85. 86.) hoc vitiose fieri putes. Debebat narrare, se libertatis petendae caussa Romam venisse et cum hac, ut tuto greges pascere posset, a domino impetrasse: haec v. 34 sequuntur. tantur a pastoribus agni tenelli; ait Burmann. Verum ii, qui iam a lacte remoti lanio tradi debent, haud dubie agi et depelli possunt. Servius a lacte removere interpretatur, qua de re proprie depellere Ecl. VII, 15. I, 82. Ge. III, 187; quo tamen sensu additur fere depulsus ab ubere, lacte. aut ipsa res eo ducit. Calpurn. II, 47 Ne depulsa vagos quaerat fetura parentes. Sed depellere dixit pro pellere, agere; sic compellere Ecl. II, 30. ἐλαύνειν toties ap. Theocr. pro ἄγειν. ut statim III, 2 ταὶ δέ μοι αἶγες Βόσκονται κατ ̓ ὄρος, καὶ ὁ Τίτυρος αὐτὰς ἐλαύνει. (Andes vicus erat Mantuanus, ab urbe tribus passuum millibus distans; ipse in loco editiore, et ager Virgilianus prope Mincium fluvium, qui iam ad lacum dilatatus, ad radices montium. Quum igitur ex hoc loco editiore, uti iam patet e fluvii cursu, qui inde deorsum ad urbem fluebat, deorsum abigere deberent pastores pecus, ut in urbem venirent, intelligitur, proprie h. 1. dici depellere. Plin. H. N. II, 78.: Sil. 20. Adiit Tityrus Romam, cum alias tantum ad vicinum oppidum excurrere soleret. 21. huic nostrae, Mantuae, quo agnos agere solemus. depellere forte nimis violentum, nam por-,, in inferas partes depelli." Quantum lenta solent inter viburna cupressi. 28. QUAE, 26 virgulta quartus Moret. 27 Ecquae olim aliquae vulgg. ap. Fabric. Nam Et quae statim ab Aldo editum. 28 Libertas: quae, sera, tamen r. Alii aut non distinguunt, aut: quae, sera tamen, r (sera, tamen, sero quidem, sed venit tamen; ὀψὲ μὲν, ἀλλ ̓ ἦλθεν. Et tamen saepe sic ponitur, ut omissum sit in antecedentibus aut etsi, quamvis et similia, aut quidem. Propert. III, 4, 5.: „Sera, sed Ausoniis veniet provincia virgis." Prop. III, 15, 35.: „Sera, tamen pietas." De omisso quidem Cort. ad Sallust. Cat. c. 52. et 61. Inertem male ad senilem inertiam atque ad aetatem referunt; explicat ipse vs. 32 sq. sibi non curam peculii fuisse dicens. Sp. Comma, quod erat ante sera, delevi. Wr.) Ital. IX, 396.: „silicem, quem montibus altis Depulerat torrens." Sp.) 26. Viburna sunt fruticis s. virgulti genus flexile et lentum in saepibus obvium, viendis h. ligandis fasciculis utile. vid. Cerda. Viorne, Wald-Rebe, Klein Mehlbaum. Aiunt esse Viburnum Lantana L. (Vossio etiam Schlingbaum, Wegeschlinge, Faulbaum dicitur. Wr.) 28. Libertas, h. libertatis obtinendae spes ac desiderium. Ut nihil de ineptis huius loci interpretationibus dicamus, quas ipse Burman. sequitur, quamquam vix omnia ad liquidum perduci possunt, verba tamen nullum alium sensum suppeditant, quam hunc: Tityrus intelligendus est esse aliquis ex servis, quorum Romani tantum numerum in fundis suis et agris habebant, quibus sive agrorum sive pecudum cura mandata erat. Hoc pastorum genus isto tempore, quo latifundiis occupata erat Italia, conf. Plutarch. in Gracch. pag. 828 A. Appian. de B. Civ. I, c. 7, per omnem Italiam erat frequentissimum. Ne que alius Corydon Ecl. II, 1. Sunt quidem et apud Theocr. V Comatas et Lacon, uterque servilis conditionis; quamquam aliis in locis ipsi domini gregum loqui et canere intelligendi sunt. Sed in Italia villici, et quicumque in agris essent, non facile alia quam servili conditione aut libertini fuisse videntur. Qui homines an recte in pastoritio carmine, quod sensibus nostris nil praeterquam amoenissimam quamque et suavissimam vitae rusticae speciem exhibere debet, a poeta excitari potuerint, nunc non disputo; sed ii homines, si peculium sibi satis magnum parassent, pretio dominis soluto in libertatem se vindicare poterant. Nota res, de qua nemo facile dubitet. Subministravit tamen vir doctiss. auctoritatem Lipsii ad Tac. XIV, 42. Burman. ad Petron. 75, et Ovid. Am. I, 8, 63. cf. Apulei. Met. VIII, 43. Iam iisdem hominibus, nunc libertis suis, herus poterat greges suos committere, certa mercede dicta; unde pastores mercenarios memoratos legimus. Tityrus, qui per mul 1 Candidior postquam tondenti barba cadebat; 30 30 R. tandem Cod. Köler., non male. Sed totus versus tam scaber est, ut vix eum a poeta profectum, sed e margine illatum esse putem. Respicit locum Propert. II, extr. 71. 72. v. ad Vitam Virgilii a. 717. (Satis frequens est hoc genus ἐπαναφορᾶς apud poetas Latinos; et Virgilio quoque familiare esse, disci potest ex Weichert. Dissert. de versibus iniuria suspect. p. 94. etiam ex iis, quae adnotavi ad Eleg. ad Messal. p. 13. Et si scabrum hunc versum eiiciendumque Heynius censet, quid magis scabrum et insulsum hac oratione: „Candidior postquam tondenti barba cadebat; Postquam nos Amaryllis habet, Galatea reliquit. " Sed aliud quid haud dubie obversatum animo Heynii; sed quale hoc esset, non perspexit. Attigit rem Spohnius, vituperans eos, qui hanc verborum collocationem longo post tempore tanquam novam, aut minus usitatam reprehendant, simulque ostendens, non solum poetas, sed etiam solutae orationis scriptores ita locutos esse. Immo hic verborum positus sollemnis in prosa, adeo ut ab usitata loquendi ratione recedat, si scriptum ita fuerit longo tempore post, nisi ubi post cum accusativo iunctum, aut ubi quam sequitur. Idem valet de part. ante. Sed illud insolitum dixeris et novum, quod, quum alias eismodi formulae tempus ad aliquam rem certo aliquo tempore vel factam vel faciendam exigant, hoc loco nulla videatur institui diversorum temporum comparatio. Tribuendum hoc scilicet communi hominum viliore sorte utentium, qualis Tityrus, negligentiae, quam pulcre imitatur h. 1. Virgilius; et comparare putandus est Tityrus suae servitutis diuturnitatem cum usitato adipiscendae libertatis tempore; quam quidem industrii ac diligentes qui fuerint, post quintum servitutis annum, aut maturius, adeptos refert Vossius, vocato in testimonium Cicerone Orat. Philipp. VIII, c. 11.: ,,Etenim, P. C., quum in spem libertatis sexennio post simus ingressi, diutiusque servitutem perpessi, quam captivi frugi et diligentes so etc. Quanto post igitur Tityrus, senilem iam aetatem ingressus! Wr.) tos annos, dum Galateae amori indulserat, peculii parum diligentem rationem habuerat, iam senex factus, cum Amaryllidem, quae frugalior et parcior erat, amicam haberet, ut libertatem sibi compararet, Romam ad herum suum profectus est. Iam de libertate quidem, quam obtinuerat, iam v. 28. 29. 30 memoraverat; facilitatem tamen heri et humanitatem maximam expertum esse se significat, in primisque illud obtinuisse ait, v. 46, ut tuto ac libere greges suos pascere posset. quae, sera, tamen r. quae, etsi sero, tamen aliquando mihi contigit, ut v. 30 repetitur. Respicere de Libertate, ut proprie Fortuna respi solent:" ciens. A deorum signis hane Similiter Iuvenalis sen |