Agmen agens equitum et florentes aere catervas,
Bellatrix, non illa colo calathisve Minervae
Femineas assueta manus, sed proelia virgo
Dura pati cursuque pedum praevertere ventos.
Illa vel intactae segetis per summa volaret
Gramina, nec teneras cursu laesisset aristas;
Vel mare per medium, fluctu suspensa tumenti,
Ferret iter, celeres nec tingueret aequore plantas.
Illam omnis tectis agrisque effusa juventus
Turbaque miratur matrum et prospectat euntem,
Attonitis inhians animis, ut regius ostro
Velet honos leves humeros, ut fibula crinem
Auro internectat, Lyciam ut gerat ipsa pharetram
Et pastoralem praefixa cuspide myrtum.
Ut belli signum Laurenti Turnus ab arce
Extulit, et rauco strepuerunt cornua cantu,
Utque acres concussit equos, utque impulit arma
Extemplo turbati animi, simul omne tumultu
Conjurat trepido Latium, saevitque juventus
Effera. Ductores primi, Messapus et Ufens
Contemtorque deûm Mezentius, undique cogunt
Auxilia, et latos vastant cultoribus agros.
Mittitur et magni Venulus Diomedis ad urbem,
Qui petat auxilium, et, Latio consistere Teucros,
Advectum Aenean classi victosque Penates
Inferre, et fatis regem se dicere posci,
Edoceat, multasque viro se adjungere gentes
Dardanio, et late Latio increbrescere nomen.
Quid struat his coeptis, quem, si Fortuna sequatur,
Eventum pugnae cupiat, manifestius ipsi,
Quam Turno regi aut regi apparere Latino.
Talia per Latium. Quae Laomedontius heros
Cuncta videns magno curarum fluctuat aestu,
Atque animum nunc huc celerem nunc dividit illuc,
In partesque rapit varias, perque omnia versat :
Sicut aquae tremulum labris ubi lumen ahenis
Sole repercussum, aut radiantis imagine Lunae,
Omnia pervolitat late loca, jamque sub auras
Erigitur summique ferit laquearia tecti.
Nox erat, et terras animalia fessa per omnes
Alituum pecudumque genus sopor altus habebat :
Quum pater in ripa gelidique sub aetheris axe
Aeneas, tristi turbatus pectora bello,
Procubuit seramque dedit per membra quietem.
Huic deus ipse loci fluvio Tiberinus amoeno
Populeas inter senior se attollere frondes
Visus-eum tenuis glauco velabat amictu
Carbasus, et crines umbrosa tegebat arundo-,
Tum sic affari et curas his demere dictis:
"O sate gente deûm, Trojanam ex hostibus urbem
Qui revehis nobis, aeternaque Pergama servas, "Exspectate solo Laurenti arvisque Latinis, "Hic tibi certa domus, certi, ne absiste, Penates, "Neu belli terrere minis: tumor omnis et irae "Concessere deûm;
"Jamque tibi, ne vana putes haec fingere somnum, "Litoreis ingens inventa sub ilicibus sus,
"Triginta capitum fetus enixa, jacebit,
"Alba, solo recubans, albi circum ubera nati.
"Hic locus urbis erit, requies ea certa laborum:
"Ex quo ter denis urbem redeuntibus annis
"Ascanius clari condet cognominis Albam.
"Haud incerta cano.
Nunc qua ratione, quod instat,
Expedias victor, paucis-adverte-docebo. "Arcades his oris, genus a Pallante profectum, “Qui regem Evandrum comites, qui signa secuti, "Delegere locum et posuere in montibus urbem, "Pallantis proavi de nomine Pallanteum :
66 Hi bellum assidue ducunt cum gente Latina:
"Hos castris adhibe socios, et foedera junge.
"Ipse ego te ripis et recto flumine ducam,
66 Adversum remis superes subvectus ut amnem.
"Surge age, nate dea, primisque cadentibus astris
"Junoni fer rite preces, iramque minasque
"Supplicibus supera votis. Mihi victor honorem
"Persolves. Ego sum, pleno quem flumine cernis
Stringentem ripas et pinguia culta secantem,
"Caeruleus Thybris, coelo gratissimus amnis.
"Hic mihi magna domus, celsis caput urbibus, exit." 65
Dixit, deinde lacu Fluvius se condidit alto,
Ima petens; nox Aenean somnusque reliquit.
Surgit et, aetherii spectans orientia solis
Lumina, rite cavis undam de flumine palmis
Sustinet, ac tales effundit ad aethera voces:
"Nymphae, Laurentes nymphae, genus amnibus unde est, "Tuque, o Thybri tuo genitor cum flumine sancto,
"Accipite Aenean et tandem arcete periclis!
Quo te cumque lacus miserantem incommoda nostra "Fonte tenet, quocumque solo pulcherrimus exis,
Semper honore meo, semper celebrabere donis,
Corniger Hesperidum fluvius regnator aquarum.
"Adsis o tantum, et propius tua numina firmes !
Sic memorat, geminasque legit de classe biremes,
Remigioque aptat; socios simul instruit armis.
Ecce autem subitum atque oculis mirabile monstrum,
Candida per silvam cum fetu concolor albo
Procubuit viridique in litore conspicitur sus:
Quam pius Aeneas tibi enim, tibi, maxima Juno,
Mactat, sacra ferens, et cum grege sistit ad aram.
Thybris ea fluvium, quam longa est, nocte tumentem
Leniit, et tacita refluens ita substitit unda,
Mitis ut in morem stagni placidaeque paludis
Sterneret aequor aquis, remo ut luctamen abesset.
Ergo iter inceptum celerant rumore secundo;
Labitur uncta vadis abies, mirantur et undae,
Miratur nemus insuetum fulgentia longe
Scuta virum fluvio, pictasque innare carinas.
Olli remigio noctemque diemque fatigant,
Et longos superant flexus, variisque teguntur
Arboribus, viridesque secant placido aequore silvas.
Sol medium coeli conscenderat igneus orbem,
Quum muros arcemque procul ac rara domorum
Tecta vident, quæ nunc Romana potentia coelo
Aequavit, tunc res inopes Evandrus habebat.
Ocius advertunt proras, urbique propinquant.
Forte die solemnem illo rex Arcas honorem
Amphitryoniadae magno divisque ferebat
Ante urbem in luco. Pallas huic filius una,
Una omnes juvenum primi pauperque senatus
Tura dabant, tepidusque cruor fumabat ad aras.
Ut celsas videre rates, atque inter opacum
Allabi nemus et tacitis incumbere remis
Terrentur visu subito, cunctique relictis
Consurgunt mensis. Audax quos rumpere Pallas
Sacra vetat, raptoque volat telo obvius ipse,
Et procul e tumulo "Juvenes, quae causa subegit
"Ignotas tentare vias? Quo tenditis ?" inquit.
"Qui genus? Unde domo? Pacemne huc fertis, an arma ?" Tum pater Aeneas puppi sic fatur ab alta,
Paciferaeque manu ramum praetendit olivae:
"Trojugenas ac tela vides inimica Latinis,
Quos illi bello profugos egere superbo.
"Evandrum petimus. Ferte haec et dicite, lectos "Dardaniae venisse duces, socia arma rogantes."
Obstupuit tanto percussus nomine Pallas;
"Egredere o quicumque es" ait "coramque parentem
Alloquere, ac nostris succede penatibus hospes !
|