Heu! quid agat? vario nequidquam fluctuat æftu;
Diverfæque vocant animum in contraria curæ.
Huic Meffapus, uti lævâ duo forte gerebat
Lenta, levis curfu, præfixa haftilia ferro,
Horum unum certo contorquens dirigit icu.
Subftitit Æneas, et fe conlegit in arma,
Poplite fubfidens: apicem tamen incita fummum
Hafta tulit, fummasque excuffit vertice criftas.
Tum vero adfurgunt iræ, infidiisque fuba&tus,
Diversos ubi sensit equos currumque referri,
Multa Jovem, et læfi teftatus fœderis aras,
Jam tandem invadit medios; et, Marte fecundo
Terribilis, fævam nullo discrimine cædem
Suscitat; irarumque omnis effundit habenas.
Quis mihi nunc tot acerba deus, quis carmine cædes
Diverfas, obitumque ducum, quos æquore toto Inque vicem nunc Turnus agit, nunc Troius heros, Expediat? Tanton' placuit concurrere motu, Juppiter, æternâ gentis in pace futuras?
Eneas Rutulum Sucronem, (ea prima ruentis Pugna loco ftatuit Teucros) haud multa moratus, Excipit in latus; et, quâ fata celerrima, crudum. Transadigit coftas, et crates pectoris, enfem. Turnus equo dejectum Amycum, fratremque Dio
Congreffus pedes; hunc venientem cufpide longâ, Hunc mucrone, ferit; curruque abscifa duorum
Suspendit capita, et, rorantia fanguine, portat.
Ille Talon, Tanaimque neci, fortemque Cethegum,
Tris uno congreffu, et mæstum mittit Onyten,
Nomen Echionium, matrisque genus Peridiæ;
Hic fratres, Lyciâ miffos et Apollinis agris,
Et, juvenem exofum nequidquam bella, Menoten,
Arcada: pifcofæ cui circum flumina Lernæ
Ars fuerat, pauperque domus; nec nota potentum
Limina; condu&tâque pater tellure ferebat.
Ac velut, inmiffi diverfis partibus, ignes
Arentem in filvam, et virgulta, fonantia lauro;
Aut ubi decurfu rapido de montibus altis
Dant fonitum fpumofi amnes, et in æquora currunt,
Quisque fuum populatus iter: non fegnius ambo
Æneas Turnusque ruunt per prælia; nunc, nunc
Fluctuat ira intus; rumpuntur nescia vinci
Pectora; nunc totis in volnera viribus itur.
Murranum hicc', atavos et avorum antiqua fo
Nomina, per regesque actum genus omne Latinos,
Præcipitem fcopulo, atque ingentis turbine faxi,
Excutit, effunditque folo; hunc lora et juga fubter
Provolvere rotæ: crebro fuper ungula pulfu
Incita, nec domini memorum, proculcat equorum;
Ille ruenti Hyllo, animisque inmane frementi,
Occurrit, telumque aurata ad tempora torquet:
Olli per galeam fixo ftetit hafta cerebro.
Dextera nec tua te, Graiûm fortiffime, Creteu,
Eripuit Turno; nec di texere Cupencum,
Eneâ veniente, fui: dedit obvia ferro
Pectora; nec mifero clipei mora profuit ærei.
Te quoque Laurentes viderunt, Æole, campi
Oppetere, et late terram confternere tergo;
Occidis: Argivæ quem non potuere phalanges
Sternere, nec Priami regnorum everfor Achilles,
Hic tibi mortis erant meta: domus alta fub Idâ,
Lyrneffi domus alta, folo Laurente fepulcrum.
Totæ adeo converfæ acies, omnesque Latini,
Omnes Dardanidæ: Mneftheus, acerque Sereftus,
Et Meffapus, equûm domitor, et fortis Afylas,
Tufcorumque phalanx, Evandrique Arcades alæ.
Pro fe quisque, viri fummâ nituntur opum
vi:
Nec mora, nec requies; vafto certamine tendunt.
Hic mentem Æneæ genetrix pulcherrima mifit,
Iret ut ad muros, urbique adverteret agmen
Ocius, et fubitâ turbaret clade Latinos.
Ille, ut, veftigans diverfa per agmina Turnum,
Huc atque huc acies circumtulit, adfpicit urbem
Inmunem tanti belli, atque inpune quietam.
Continuo pugnæ adcendit majoris imago;
Mnefthea, Sergeftumque vocat, fortemque Seref-
tum,
Ductores, tumulumque capit; quo cetera Teucrûm
Concurrit legio; nec fcuta, aut spicula, denfi
Deponunt. Celfo medius ftans aggere fatur:
Ne qua meis efto dictis mora; Juppiter hac ftat:
Neu quis ob inceptum fubitum mihi fegnior ito. Urbem hodie, cauffam belli, regna ipfa Latini, Ni frenum adcipere, et victi parere, fatentur, Eruam, et æqua folo fumantia culmina ponam. Scilicet exfpectem, libeat dum prœlia Turno Noftra pati; rurfusque velit concurrere victus? Hoc caput, o cives! hæc belli fumma nefandi. Ferte faces properi, fœdusque repofcite flammis. Dixerat; atque, animis pariter certantibus, om
Dant cuneum; denfâque ad muros mole feruntur.
Scala inprovifo, fubitusque adparuit ignis.
Discurrunt alii ad portas, primosque trucidant;
Ferrum alii torquent, et obumbrant æthera telis.
Ipfe, inter primos, dextram fub monia tendit
Æneas, magnâque incufat voce Latinum;
Teftaturque deos, iterum fe ad prælia cogi;
Bis jam Italos hoftis; hæc altera fœdera rumpi.
Exoritur trepidos inter discordia civis:
Urbem alii referare jubent, et pandere portas
Dardanidis, ipfumque trahant in mœnia regem;
Arma fremunt alii, et pergunt defendere muros:
Inclufas ut cum latebrofo in pumice paftor
Veftigavit apes, fumoque inplevit amaro;
Illæ intus, trepidæ rerum, per cerea caftra
Discurrunt, magnisque acuunt ftridoribus iras;
Volvitur ater odor tectis; tum murmure cæco
Intus faxa fonant; vacuas it fumus ad auras.
Adcidit hæc feffis etiam fortuna Latinis,
Quæ totam luctu concuffit funditus urbem.
Regina, ut tectis venientem profpicit hoftem,
Inceffi muros, ignis ad tecta volare,
Nusquam acies contra Rutulas, nulla agmina Turni,
Infelix pugnæ juvenem in certamine credit
Exftinctum; et, fubito mentem turbata dolore,
Se cauffam clamat, crimenque, caputque, malorum;
Multaque per mæftum demens effata furorem,
Purpureos moritura manu difcindit amictus,
Et nodum informis leti trabe nectit ab altâ.
Quam cladem miferæ poft quam adcepere Latinæ :
Filia prima manu floros Lavinia crinis,
Et rofeas laniata genas, tum cetera circum
Turba, furit: resonant late plangoribus ædes.
Hinc totam infelix volgatur fama per urbem.
Demittunt mentis; it fciffâ vefte Latinus,
Conjugis adtonitus fatis, urbisque ruinâ,
Canitiem inmundo perfufam pulvere turpans:
Multaque fe incufat, qui non adceperit ante
Dardanium Ænean, generumque adfciverit ultro.
Interea, extremo bellator in æquore, Turnus
Palantis fequitur paucos, jam fegnior, atque
Jam minus, atque minus, fucceffu lætus equorum.
Adtulit hunc illi cæcis terroribus aura
Conmixtum clamorem, adrectasque inpulit auris
Confufæ fonus urbis, et inlætabile murmur,
Hei mihi! quid tanto turbantur mœnia luctu?
|