hanc primum tutare domum. Cui parvus Iulus,

cui pater et coniunx quondam tua dicta relinquor ?'

The sign from heaven.

Talia vociferans gemitu tectum omne replebat, cum subitum dictuque oritur mirabile monstrum. Namque manus inter maestorumque ora parentum ecce levis summo de vertice visus Iuli fundere lumen apex tactuque innoxia mollis lambere flamma comas et circum tempora pasci. Nos pavidi trepidare metu crinemque flagrantem excutere et sanctos restinguere fontibus ignis. At pater Anchises oculos ad sidera laetus extulit et caelo palmas cum voce tetendit: 'Iuppiter omnipotens, precibus si flecteris ullis, aspice nos, hoc tantum, et, si pietate meremur,

680

685

690

da deinde augurium, pater, atque haec omina firma.'

Anchises recognizes the divine call. They leave the house.
Vix ea fatus erat senior, subitoque fragore
intonuit laevum, et de caelo lapsa per umbras
stella facem ducens multa cum luce cucurrit.
Illam, summa super labentem culmina tecti,
cernimus Idaea claram se condere silva
signantemque vias; tum longo limite sulcus

dat lucem, et late circum loca sulpure fumant.

Hic vero victus genitor se tollit ad auras

adfaturque deos et sanctum sidus adorat.

'Iam iam nulla mora est; sequor et, qua ducitis, adsum. Di patrii, servate domum, servate nepotem.

695

700

Vestrum hoc augurium, vestroque in numine Troia est.
Cedo equidem nec, nate, tibi comes ire recuso.'
Dixerat ille, et iam per moenia clarior ignis
auditur, propiusque aestus incendia volvunt.
'Ergo age, care pater, cervici imponere nostrae ;
ipse subibo umeris, nec me labor iste gravabit.
Quo res cumque cadent, unum et commune periclum,
una salus ambobus erit. Mihi parvus Iulus
sit comes, et longe servet vestigia coniunx.
Vos, famuli, quae dicam, animis advertite vestris.
Est urbe egressis tumulus templumque vetustum
desertae Cereris iuxtaque antiqua cupressus
religione patrum multos servata per annos;
hanc ex diverso sedem veniemus in unam.

Tu, genitor, cape sacra manu patriosque Penatis ;
me, bello e tanto digressum et caede recenti,
attrectare nefas, donec me flumine vivo
abluero.'

Haec fatus latos umeros subiectaque colla
veste super fulvique insternor pelle leonis
succedoque oneri; dextrae se parvus Iulus
implicuit sequiturque patrem non passibus aequis;
pone subit coniunx. Ferimur per opaca locorum,
et me, quem dudum non ulla iniecta movebant
tela neque adverso glomerati ex agmine Grai,
nunc omnes terrent aurae, sonus excitat omnis
suspensum et pariter comitique onerique timentem.

705

710

715

720

725

Creusa is lost. Her phantom comforts the grief-stricken husband.

Iamque propinquabam portis omnemque videbar evasisse viam, subito cum creber ad auris

visus adesse pedum sonitus, genitorque per umbram prospiciens, Nate,' exclamat, 'fuge, nate; propinquant; ardentis clipeos atque aera micantia cerno.'

730

Hic mihi nescio quod trepido male numen amicum

735

confusam eripuit mentem. Namque avia cursu

dum sequor et nota excedo regione viarum,
heu! misero coniunx fatone erepta Creusa
substitit? Erravitne via seu lassa resedit?
Incertum nec post oculis est reddita nostris,
nec prius amissam respexi animumve reflexi,
quam tumulum antiquae Cereris sedemque sacratam
venimus. Hic demum collectis omnibus una
defuit et comites natumque virumque fefellit.
Quem non incusavi amens hominumque deorumque,1
aut quid in eversa vidi crudelius urbe ?
Ascanium Anchisenque patrem Teucrosque Penatis
commendo sociis et curva valle recondo;
ipse urbem repeto et cingor fulgentibus armis.
Stat casus renovare omnis omnemque reverti
per Troiam et rursus caput obiectare periclis.
Principio muros obscuraque limina portae,
qua gressum extuleram, repeto et vestigia retro
observata sequor per noctem et lumine lustro.
Horror ubique animo, simul ipsa silentia terrent.
Inde domum, si forte pedem, si forte tulisset,
me refero.

Inruerant Danai et tectum omne tenebant.
1. deorumque: with -que hypermetric.

740

745

750

755

Ilicet ignis edax summa ad fastigia vento
volvitur; exsuperant flammae, furit aestus ad auras.
Procedo et Priami sedes arcemque reviso.

Et iam porticibus vacuis Iunonis asylo
custodes lecti Phoenix et dirus Ulixes

praedam adservabant. Huc undique Troïa gaza incensis erepta adytis mensaeque deorum

crateresque auro solidi captivaque vestis

congeritur. Pueri et pavidae longo ordine matres stant circum.

Ausus quin etiam voces iactare per umbram implevi clamore vias maestusque Creusam

760

765

nequiquam ingeminans iterumque iterumque vocavi. Quaerenti et tectis urbis sine fine furenti

770

infelix simulacrum atque ipsius umbra Creusae visa mihi ante oculos et nota maior imago.

Obstipui, steteruntque1 comae et vox faucibus haesit.
Tum sic adfari et curas his demere dictis:
"Quid tantum insano iuvat indulgere dolori,

o dulcis coniunx? Non haec sine numine divum
eveniunt; nec te comitem hinc portare Creusam
fas aut ille sinit superi regnator Olympi.

Longa tibi exsilia, et vastum maris aequor arandum;
et terram Hesperiam venies, ubi Lydius arva
inter opima virum leni fluit agmine Thybris.
Illic res laetae regnumque et regia coniunx
parta tibi. Lacrimas dilectae pelle Creusae.
Non ego Myrmidonum sedes Dolopumve superbas
aspiciam aut Grais servitum matribus ibo,

1. stetěrunt.

775

780

785

Dardanis et divae Veneris nurus;

sed me magna deum genetrix his detinet oris.
Iamque vale et nati serva communis amorem.'
Haec ubi dicta dedit, lacrimantem et multa volentem
dicere deseruit tenuisque recessit in auras.

Ter conatus ibi collo dare bracchia circum;

ter frustra comprensa manus effugit imago,

par levibus ventis volucrique simillima somno. Sic demum socios consumpta nocte reviso.

The exiles set forth as the morning star rises.

Atque hic ingentem comitum adfluxisse novorum invenio admirans numerum, matresque virosque, collectam exsilio pubem, miserabile volgus. Undique convenere, animis opibusque parati, in quascumque velim pelago deducere terras. Iamque iugis summae surgebat Lucifer Idae ducebatque diem, Danaique obsessa tenebant limina portarum, nec spes opis ulla dabatur. Cessi et sublato montis genitore petivi.

790

795

800