Nec mora, continuò vastis cum viribus effert
Ora Dares, magnoque virûm se murmure tollit:
Solus qui Paridem solitus contendere contra;
Idemque ad tumulum, quo maximus occubat Hector,
Victorem Buten immani corpore, qui se
Bebryciâ veniens Amyci de gente ferebat,
Perculit, et fulvâ moribundum extendit arenâ.
Talis prima Dares caput altum in prœlia tollit,
Ostenditque humeros latos, alternaque jactat
Brachia protendens, et verberat ictibus auras.
Quæritur huic alius: nec quisquam ex agmine tanto
Audet adire virum, manibusque inducere cestus.
Ergo alacris, cunctosque putans excedere palmâ,
Æneæ stetit ante pedes; nec plura moratus,
Tum lævâ taurum cornu tenet, atque ita fatur:
"Nate Deâ, si nemo audet se credere pugnæ,
Quæ finis standi? quò me decet usque teneri?
Ducere dona jube.' Cuncti simul ore fremebant
Dardanidæ, reddique viro promissa jubebant.
Hic gravis Entellum dictis castigat Acestes,
Proximus ut viridante toro consederat herbæ ;
"Entelle, heroum quondam fortissime frustra,
Tantane tam patiens nullo certamine tolli
Dona sines? ubi nunc nobis Deus ille, magister
Nequidquam memoratus, Eryx? ubi fama per omnem
Trinacriam, et spolia illa tuis pendentia tectis?"
Ille sub hæc : "Non laudis amor, nec gloria cessit
Pulsa metu; sed enim gelidus tardante senectâ
Sanguis hebet, frigentque effetæ in corpore vires.
Si mihi, quæ quondam fuerat, quâque improbus1 iste
Exultat fidens, si nunc foret illa juventa;
Haud equidem pretio inductus, pulchroque juvenco,
Venissem; nec dona moror." Sic deinde locutus,
In medium geminos immani pondere cestus
Projecit, quibus acer Eryx in prœlia suetus
Ferre manum, duroque intendere brachia tergo.
Obstupuere animi: tantorum ingentia septem
Terga boum plumbo insuto, ferroque, rigebant.
Ante omnes stupet ipse Dares, longéque recusat:
1 Improbus = insolens.
Magnanimusque Anchisiades, et pondus, et ipsa
Huc illuc vinclorum1 immensa volumina versat.
Tum senior tales referebat pectore voces:
"Quid si quis cestus ipsius et Herculis arma
Vidisset, tristemque hoc ipso in litore pugnam?
Hæc germanus Eryx quondam tuus arma gerebat
(Sanguine cernis adhuc sparsoque infecta cerebro);
His magnum Alciden contra stetit; his ego suetus,
Dum melior vires sanguis dabat, æmula necdum
Temporibus geminis canebat sparsa senectus.
Sed, si nostra Dares hæc Troïus arma recusat,
Idque pio sedet2 Æneæ, probat auctor Acestes;
Æquemus pugnas. Erycis tibi terga remitto;
Solve metus; et tu Trojanos exue cestus."
Hæc fatus, duplicem ex humeris rejecit amictum;
Et magnos membrorum artus, magna ossa, lacertosque,3
Exuit, atque ingens mediâ consistit arenâ.
Tum satus Anchisâ cestus pater extulit æquos,
Et paribus palmas amborum innexuit armis.
Constitit in digitos extemplò arrectus uterque,
Brachiaque ad superas interritus extulit auras.
Abduxere retro longè capita ardua ab ictu,
Immiscentque manus manibus, pugnamque lacessunt;
Ille pedum melior motu, fretusque juventâ ;
Hic membris et mole valens, sed tarda trementi
Genua labant, vastos quatit æger anhelitus artus.
Multa viri nequidquam inter se vulnera jactant,
Multa cavo lateri ingeminant, et pectore vastos
Dant sonitus; erratque aures et tempora circum
Crebra manus; duro crepitant sub vulnere5 malæ.
Stat gravis Entellus, nisuque immotus eodem,
Corpore tela modò, atque oculis vigilantibus, exit."
Ille, velut celsam oppugnat qui molibus urbem,
Aut montana sedet circum castella sub armis,
Nunc hos, nunc illos aditus, omnemque pererrat
Arte locum; et variis assultibus irritus urget.
Ostendit dextram insurgens Entellus, et altè
Extulit: ille ictum, venientem a vertice, velox
2 sedet placet.
1 Vinclis, sync. 4 Genua, synær.
3 lacertosque, synal 6 vulnere ictu. 6 exit eludit.
Prævidet, celerique elapsus corpore cessit.
Entellus vires in ventum effudit; et ultro,
Ipse gravis, graviterque, ad terram pondere vasto
Concidit: ut quondam cava concidit aut Erymantho,
Aut Idâ in magnâ, radicibus eruta, pinus.
Consurgunt studiis Teucri et Trinacria pubes :
It clamor cœlo; primusque accurrit Acestes,
Equævumque ab humo miserans attollit amicum.
At, non tardatus casu, neque territus, heros
Acrior ad pugnam redit, ac vim suscitat irâ;
Tum pudor incendit vires, et conscia virtus:
Præcipitemque Daren ardens agit æquore1 toto,
Nunc dextrâ ingeminans ictus, nunc ille2 sinistrâ.
Nec mora, nec requies: quàm multâ grandine nimbi
Culminibus crepitant; sic densis ictibus heros
Creber utrâque manu, pulsat versatque Dareta.
Tum pater Æneas, procedere longiùs iras,
Et sævire animis Entellum haud passus acerbis;
Sed finem imposuit pugnæ, fessumque Dareta
Eripuit, mulcens dictis; ac talia fatur:
"Infelix! quæ tanta animum dementia cepit?
Non vires alias, conversaque numina sentis?
Cede Deo." Dixitque, et prælia voce diremit.
Ast illum fidi æquales, genua ægra trahentem,
Jactantemque utroque caput, crassumque cruorem
Ore ejectantem, mixtosque in sanguine dentes,
Ducunt ad naves; galeamque ensemque, vocati,
Accipiunt: palmam Entello taurumque relinquunt.
Hic victor, superans3 animis, tauroque superbus:
"Nate Deâ, vosque hæc," inquit, "cognoscite Teucri,
Et mihi quæ fuerint juvenili in corpore vires,
Et quâ servetis revocatum a morte Dareta."
Dixit, et adversi contra stetit ora juvenci,
Qui donum astabat pugnæ; durosque reductâ
Libravit dextrâ media inter cornua cestus
Arduus, effractoque illisit in ossa cerebro.
Sternitur, exanimisque tremens procumbit humi bos.
Ille super tales effundit pectore voces:
1 Equore campo. = elatus.
"Hanc tibi, Eryx, meliorem animam pro morte Daretis Persolvo: hic victor cestus artemque repono."
Protinus Eneas celeri certare sagittâ
Invitat, qui fortè velint; et præmia ponit:
Ingentique manu malum de nave Seresti
Erigit; et volucrem trajecto in fune columbam,
Quo tendant ferrum,1 malo suspendit ab alto.
Convenere viri, dejectamque ærea sortem
Accepit galea; et primus clamore secundo
Hyrtacidæ ante omnes exit locus Hippocoontis;
Quem modò navali Mnestheus certamine victor
Consequitur, viridi Mnestheus.evinctus olivâ.
Tertius Eurytion, tuus, o clarissime frater,
Pandare; qui quondam, jussus confundere fœdus,
In medios telum torsisti primus Achivos.
Extremus galeâque imâ subsedit Acestes,
Ausus et ipse manu juvenum tentare laborem.
Tum validis flexos incurvant viribus arcus,
Pro se quisque, viri, et depromunt tela pharetris.
Primaque per cœlum, nervo stridente, sagitta
Hyrtacidæ juvenis volucres diverberat auras;
Et venit, adversique infigitur arbore mali.
Intremuit malus, timuitque exterrita pennis
Ales, et ingenti sonuerunt omnia plausu.
Post, acer Mnestheus adducto constitit arcu,
Alta petens; pariterque oculos telumque tetendit.
Ast ipsam miserandus avem contingere ferro
Non valuit; nodos et vincula linea rupit,
Quîs innexa pedem malo pendebat ab alto:
Illa notos atque atra volans in nubila fugit.
Tum rapidus, jamdudum arcu contenta parato
Tela tenens, fratrem Eurytion in vota vocavit;
Jam vacuo lætam cœlo speculatus, et, alis
Plaudentem, nigrâ figit sub nube columbam.
Decidit exanimis, vitamque reliquit in astris
Etheriis, fixamque refert delapsa sagittam.
Amissâ solus palmâ superabat Acestes,
Qui tamen aërias telum contendit in auras,
Ostentans artemque pater,2 arcumque sonantem.
1 Ferrum, i. e. sagittam. 2 pater, cæs.
Hic oculis subitum objicitur, magnoque futurum
Augurio, monstrum: docuit post exitus ingens;
Seraque terrifici cecinerunt omina vates.
Namque, volans liquidis in nubibus, arsit arundo,
Signavitque viam flammis, tenuesque recessit
Consumpta in ventos: cœlo seu sæpe refixa1
Transcurrunt, crinemque volantia sidera ducunt.
Attonitis hæsere animis, superosque precati
Trinacrii Teucrique viri: nec maximus omen
Abnuit Æneas; sed, lætum amplexus Acesten,
Muneribus cumulat magnis, ac talia fatur:
"Sume, pater; nam te voluit rex magnus Olympi
Talibus auspiciis exsortem2 ducere honorem.
Ipsius Anchise longævi hoc munus habebis,
Cratera impressum signis, quem Thracius olim
Anchise genitori, in magno munere, Cisseus
Ferre sui dederat, monumentum et pignus amoris.”
Sic fatus, cingit viridanti tempora lauro,
Et primum ante omnes victorem appellat Acesten.
Nec bonus Eurytion prælato invidit honori,
Quamvis solus avem cœlo dejecit ab alto.
Proximus ingreditur donis, qui vincula rupit ;
Extremus, volucri qui fixit arundine malum.
At pater Æneas, nondum certamine misso,
Custodem, ad sese, comitemque impubis Iuli,
Epytiden vocat, et fidam sic fatur ad aurem :
"Vade age, et, Ascanio, si jam puerile paratum
Agmen habet secum, cursusque instruxit equorum,
Ducat avo turmas, et sese ostendat in armis,
Dic," ait. Ipse omnem longo decedere circo
Infusum populum, et campos jubet esse patentes.
Incedunt pueri, pariterque ante ora parentum
Frenatis lucent in equis: quos omnis euntes
Trinacriæ mirata fremit, Trojæque, juventus.
Omnibus in morem tonsâ coma pressa corona.
Cornea bina ferunt præfixa hastilia ferro;
Pars leves humero pharetras: it pectore summo
Flexilis obtorti per collum circulus auri.
1 Cœlo refixa, i. e. de cœlo cadentes. 2 exsortem extra sórtem.
|