Setting sail from Africa for Italy, the fleet is driven by a storm on the coast of Sicily, where Eneas is hospitably entertained by King Acestes, himself a person of Trojan ancestry. He institutes games to celebrate the anniversary of his father's death. Meanwhile the Trojan women set the fleet on fire; but Jupiter extinguishes it by a rain-storm. Æneas founds the city Acesta, to be a home for the women, old men, and others, who are weary of the expedition. With the exception of the pilot Palinurus, who, falling asleep, tumbles overboard, all the Trojans safely reach the coast of Italy.
INTEREA medium1 Æneas jam classe tenebat
Certus iter, fluctusque atros Aquilone secabat,
Moenia respiciens, quæ jam infelicis Elisa,
Collucent flammis. Quæ tantum accenderit ignem,
Causa latet: duri magno sed amore dolores
Polluto, notumque, furens quid femina possit,
Triste per augurium Teucrorum pectora ducunt.
Ut pelagus tenuere rates, nec jam ampliùs ulla
Occurrit tellus, maria undique, et undique cœlum :
Olli cœruleus supra caput astitit imber,
Noctem hiememque ferens; et inhorruit unda tenebris. Ipse gubernator puppi Palinurus ab altâ :
"Heu! quianam tanti cinxerunt æthera nimbi?
Quidve, pater Neptune, paras ?" Sic deinde locutus,
Colligere arma jubet, validisque incumbere remis;
Obliquatque sinus in ventum, ac talia fatur:-
"Magnanime Ænea, non, si mihi Jupiter auctor
Spondeat, hoc sperem Italiam contingere cœlo.
Mutati transversa fremunt, et vespere ab atro
Consurgunt venti, atque in nubem cogitur aër;
Nec nos obniti contra, nec tendere tantùm
Sufficimus. Superat quoniam Fortuna, sequamur;
Quóque vocat, vertamus iter. Nec litora longè,
Fida reor fraterna Erycis, portusque Sicanos,
Si modò ritè memor servata remetior astra."
Tum pius Æneas: "Equidem, sic poscere ventos
1 Medium iter, i. e. plenum mare. 3 hiemem, i.e. tempestatem. 4 sinus (velorum).
Jamdudum, et frustra cerno te tendere contra.
Flecte viam velis. An sit mihi gratior ulla,
Quóve magis fessas optem demittere naves,
Quàm quæ Dardanium tellus mihi servat Acesten,
Et patris Anchise gremio complectitur ossa?"
Hæc ubi dicta, petunt portus, et vela secundi
Intendunt Zephyri; fertur cita gurgite classis;
Et tandem læti notæ advertuntur arena.
At, procul excelso miratus vertice montis
Adventum sociasque rates, occurrit Acestes,
Horridus in jaculis et pelle Libystidis ursæ ;
Troïa, Crimiso conceptum flumine, mater
Quem genuit. Veterum non immemor ille parentum
Gratatur reduces, et gazâ1 lætus agresti
Excipit, ac fessos opibus solatur amicis.
Postera quum primo stellas oriente fugârat
Clara dies, socios in cœtum litore ab omni
Advocat Æneas, tumulique ex aggere fatur :—
"Dardanidæ magni, genus alto a sanguine Divam,
Annuus exactis completur mensibus orbis,
Ex quo reliquias divinique ossa parentis
Condidimus terrâ, mostasque sacravimus aras.
Jamque dies, ni fallor, adest, quem semper acerbum,
Semper honoratum (sic Dî voluistis!), habebo.
Hunc ego Gætulis agerem si Syrtibus exsul,
Argolicove mari deprensus, et urbe Mycena;
Annua vota tamen, sollemnesque ordine pompas
Exsequerer, strueremque suis altaria donis.
Nunc ultro ad cineres ipsius, et ossa, parentis,
Haud equidem sine mente, reor, sine numine Divâm,
Adsumus, et portus delati intramus amicos.
Ergo agite, et lætum cuncti celebremus honorem ;
Poscamus ventos; atque hæc me sacra quotannis
Urbe velit2 positâ templis sibi ferre dicatis.
Bina boum vobis, Trojâ generatus, Acestes
Dat numero capita in naves: adhibete3 Penates,
Et patrios, epulis, et quos colit hospes Acestes.
Præterea, si nona diem mortalibus almum
Aurora extulerit, radiisque retexerit orbem,
1 Gazâ opulentiâ. 2 velit (Anchises). 8 adhibete, i.e. vocate.
Prima cita Teucris ponam certamina classis;
Quique pedum cursu valet, et qui viribus audax,
Aut jaculo incedit melior, levibusque sagittis,
Seu crudo fidit pugnam committere cæstu,
Cuncti adsint, meritæque exspectent præmia palmæ.
Ore favete omnes, et tempora cingite ramis."
Sic fatus, velat maternâ tempora myrto.
Hoc Elymus facit, hoc ævi maturus Acestes,
Hoc puer Ascanius; sequitur quos cetera pubes.
Ille e concilio multis cum millibus ibat
Ad tumulum, magnâ medius comitante catervâ.
Hìc duo ritè mero libans carchesia Baccho1
Fundit humi, duo lacte novo, duo sanguine sacro;
Purpureosque jacit flores, ac talia fatur:-
"Salve, sancte parens, iterum salvete, recepti
Nequidquam cineres, animæque umbræque paternæ !
Non licuit fines Italos, fataliaque arva,
Nec tecum Ausonium, quicumque est, quærere Tybrim."
Dixerat hæc; adytis quum lubricus anguis ab imis
Septem ingens gyros, septena volumina, traxit,
Amplexus placidè tumulum, lapsusque per aras:
Cœruleæ cui terga notæ, maculosus et auro
Squamam incendebat fulgor; ceu nubibus arcus
Mille jacit varios adverso sole colores.
Obstupuit visu Æneas. Ille, agmine longo
Tandem inter pateras et levia pocula serpens,
Libavitque dapes, rursusque innoxius imo
Successit tumulo, et depasta altaria liquit.
Hoc magis inceptos genitori instaurat3 honores,
Incertus, Geniumne loci, Famulumne parentis
Esse putet: cædit binas de more bidentes,
Totque sues, totidem nigrantes terga juvencos;
Vinaque fundebat pateris, animamque vocabat
Anchise magni, Manesque Acheronte remissos.
Necnon et socii, quæ cuique est copia, læti
Dona ferunt: onerant aras, mactantque juvencos:
Ordine ahena locant alii, fusique per herbam
Subjiciunt verubus prunas, et viscera torrent.
1 Baccho, dat. for gen. 2 Amplexus circumdans.
Exspectata dies aderat, nonamque serenâ
Auroram Phaethontis1 equi jam luce vehebant;
Famaque finitimos, et clari nomen Acesta
Excierat læto complêrant litora cœtu,
Visuri Æneadas, pars et certare parati.
Munera principio ante oculos, circoque locantur
In medio; sacri tripodes, viridesque coronæ,
Et palmæ, pretium victoribus, armaque, et ostro
Perfusæ vestes, argenti aurique talenta:
Et tuba commissos medio canit aggere ludos.
Prima pares ineunt gravibus certamina remis
Quatuor, ex omni delecta classe, carinæ.
Velocem Mnestheus2 agit acri remige Pristin,
Mox Italus Mnestheus, genus a quo nomine Memmî;
Ingentemque Gyas ingenti mole Chimæram,
Urbis opus, triplici pubes quam Dardana versu3
Impellunt, terno consurgunt ordine remi:
Sergestusque, domus tenet a quo Sergia nomen,
Centauro invehitur magnâ; Scyllâque Cloanthus
Cœruleâ, genus unde tibi, Romane Cluenti.
Est procul in pelago saxum, spumantia contra
Litora, quod tumidis submersum tunditur olim
Fluctibus, hiberni condunt ubi sidera Cori:
Tranquillo silet, immotâque attollitur undâ
Campus, et apricis statio gratissima mergis.
Hic viridem Æneas frondenti ex ilice metam
Constituit, signum nautis, pater; unde reverti
Scirent, et longos ubi circumflectere cursus.
Tum loca sorte legunt, ipsique in puppibus auro
Ductores longè effulgent ostroque decori:
Cetera populeâ velatur fronde juventus,5
Nudatosque humeros oleo perfusa nitescit.
Considunt transtris; intentaque brachia remis:
Intenti exspectant signum, exultantiaque haurit
Corda pavor pulsans, laudumque arrecta cupido.
Inde, ubi clara dedit sonitum tuba, finibus omnes, Haud mora, prosiluere suis: ferit æthera clamor
1 Phaethontis Phobi. 2 Mnestheus, diphth.; Memmi, apoc. opus = instar; triplici versu, the vessel being a trireme. 4 Čentauro, fem., being the name of a ship.
5 Cetera juventus, i.e. remiges.
Nauticus: adductis spumant freta versa lacertis.
Infindunt pariter sulcos, totumque dehiscit,
Convulsum remis rostrisque tridentibus, æquor.
Non tam præcipites bijugo certamine campum
Corripuere, ruuntque, effusi carcere currus;
Nec sic immissis auriga undantia lora
Concussere jugis, pronique in verbera pendent.
Tum plausu, fremituque virûm, studiisque faventum
Consonat omne nemus, vocemque inclusa1 volutant
Litora: pulsati colles clamore resultant.
Effugit ante alios, primisque elabitur undis,
Turbam inter fremitumque, Gyas; quem deinde Cloanthus
Consequitur, melior remis; sed pondere pinus
Tarda tenet.2 Post hos, æquo discrimine,3 Pristis
Centaurusque locum tendunt superare priorem:
Et nunc Pristis habet, nunc victam præterit ingens
Centaurus: nunc unà ambæ junctisque feruntur
Frontibus, et longâ sulcant vada salsa carinâ.
Jamque propinquabant scopulo, metamque tenebant; Quum princeps, medioque Gyas in gurgite, victor, Rectorem navis compellat voce, Menoten :"Quò tantum mihi dexter abis? huc dirige gressum; Litus ama, et lævas stringat, sine, palmula cautes; Altum alii teneant." Dixit: sed cæca Menotes Saxa timens, proram pelagi detorquet ad undas. "Quò diversus abis ?" iterum, "Pete saxa, Mencete," Cum clamore Gyas revocabat; et ecce! Cloanthum Respicit instantem tergo, et propiora tenentem. Ille, inter navemque Gyæ, scopulosque sonantes, Radit iter lævum interior, subitóque priorem Præterit, et metis tenet æquora tuta relictis.5 Tum verò exarsit juveni dolor ossibus ingens, Nec lacrymis caruere genæ; segnemque Menoten, Oblitus decorisque sui, sociúmque salutis, In mare præcipitem puppi deturbat ab altâ : Ipse gubernaclo rector subit, ipse magister; Hortaturque viros, clavumque ad litora torquet.
1 Inclusa (collibus). 2 tenet (ipsum). 8 discrimine intervallo. medio in gurgite, denoting that they had now gone half way. lictis præteritis.
|