Jam gravior, Pelias et vulnere tardus Ulixei;
Protinus ad sedes Priami clamore vocati.
Hìc verò ingentem pugnam, ceu cetera nusquam
Bella forent, nulli totâ morerentur in urbe;
Sic Martem indomitum, Danaosque ad tecta ruentes 440
Cernimus, obsessumque actâ testudine limen.
Hærent parietibus1 scale; postesque sub ipsos
Nituntur gradibus, clypeosque ad tela sinistris
Protecti objiciunt, prensant fastigia dextris.
Dardanidæ, contra, turres ac tecta domorum
Culmina convellunt: his se, quando ultima cernunt,
Extremâ jam in morte parant defendere telis;
Auratasque trabes, veterum decora alta parentum,
Devolvunt: alii strictis mucronibus imas
Obsedêre fores; has servant agmine denso.
Instaurati animi, regis succurrere tectis,
Auxilioque levare viros, vimque addere victis.
Limen erat, cæcæque fores, et pervius usus
Tectorum inter se Priami, postesque relicti
A tergo; infelix quà se, dum regna manebant,
Sæpius Andromache ferre incomitata solebat
Ad soceros, et avo puerum Astyanacta trahebat.
Evado ad summi fastigia culminis, unde
Tela manu miseri jactabant irrita Teucri.
Turrim, in præcipiti stantem, summisque sub astra
Eductam tectis, unde omnis Troja videri,
Et Danaûm solitæ naves, et Achaïa castra,
Aggressi ferro circum, quà summa labantes2
Juncturas tabulata dabant, convellimus altis
Sedibus, impulimusque; ea, lapsa repentè, ruinam
Cum sonitu trahit, et Danaúm super agmina latè
Incidit; ast alii subeunt; nec saxa, nec ullum
Telorum interea cessat genus.
Vestibulum ante ipsum, primoque in limine, Pyrrhus
Exsultat, telis et luce3 coruscus ahenâ:
Qualis ubi in lucem coluber, mala gramina pastus,
Frigida sub terrâ tumidum quem bruma tegebat;
Nunc, positis novus exuviis, nitidusque juventâ,
Lubrica convolvit, sublato pectore, terga,
1 Parietibus, synær. 2 labantes se laxantes.
Arduus ad solem, et linguis micat ore trisulcis.
Unà ingens Periphas, et, equorum agitator Achillis,
Armiger Automedon; unà omnis Scyria pubes
Succedunt tecto, et flammas ad culmina jactant.
Ipse1 inter primos, correptâ dura bipenni
Limina perrumpit, postesque a cardine vellit
Eratos; jamque excisâ trabe firma cavavit
Robora, et ingentem lato dedit ore fenestram.
Apparet domus intus, et atria longa patescunt;
Apparent Priami et veterum penetralia regum;
Armatosque vident stantes in limine primo.
At domus interior gemitu, miseroque tumultu,
Miscetur;2 penitusque cava plangoribus ædes
Femineis ululant: ferit aurea sidera clamor.
Tum pavidæ tectis matres ingentibus errant,
Amplexæque tenent postes, atque oscula figunt.
Instat vi patriâ Pyrrhus; nec claustra, neque ipsi
Custodes sufferre valent: labat ariete3 crebro
Janua, et emoti procumbunt cardine postes.
Fit via vi: rumpunt aditus, primosque trucidant
Immissi Danai, et latè loca milite complent.
Non sic, aggeribus ruptis quum spumeus amnis
Exiit, oppositasque evicit gurgite moles,
Fertur in arva furens cumulo, camposque per omnes
Cum stabulis armenta trahit. Vidi ipse furentem
Cæde Neoptolemum, geminosque in limine Atridas: 500
Vidi Hecubam, centumque nurus, Priamumque per aras
Sanguine foedantem, quos ipse sacraverat, ignes.
Quinquaginta illi thalami, spes tanta nepotum,*
Barbarico postes auro spoliisque superbi,
Procubuere. Tenent Danai, quà deficit ignis.
Forsitan et, Priami fuerint quæ fata, requiras.
Urbis ubi captæ casum, convulsaque vidit
Limina tectorum, et medium in penetralibus hostem;
Arma diu senior desueta trementibus ævo
Circumdat nequidquam humeris, et inutile ferrum
Cingitur, ac densos fertur moriturus in hostes.
Edibus in mediis, nudoque sub ætheris axe,
Ingens ara fuit, juxtaque veterrima laurus,
Incumbens aræ, atque umbrâ complexa Penates.
Hic Hecuba, et natæ nequidquam altaria circum,
Præcipites atrâ ceu tempestate columbæ,
Condensæ, et Divum amplexa simulacra, sedebant.
Ipsum autem sumptis Priamum juvenilibus armis
Ut vidit: "Quæ mens tam dira, miserrime conjux,
Impulit his cingi telis? aut quò ruis?" inquit.
"Non tali auxilio, nec defensoribus istis
Tempus eget; non, si ipse meus nunc afforet Hector.
Huc tandem concede; hæc ara tuebitur omnes;
Aut moriere simul." Sic ore effata, recepit
Ad sese, et sacrâ longævum in sede locavit.
Ecce autem, elapsus Pyrrhi de cæde, Polites,
Unus natorum Priami, per tela, per hostes,
Porticibus longis fugit, et vacua atria lustrat
Saucius; illum ardens infesto vulnere1 Pyrrhus
Insequitur, jam jamque manu tenet, et premit hastâ. 530
Ut tandem ante oculos evasit et ora parentum,
Concidit, ac multo vitam cum sanguine fudit.
Hìc Priamus, quanquam in mediâ jam morte tenetur,
Non tamen abstinuit, nec voci iræque pepercit:-
"At tibi pro scelere," exclamat, "pro talibus ausis, 535
Dî, si qua est cœlo pietas, quæ talia curet,
Persolvant grates dignas, et præmia reddant
Debita, qui nati coram me cernere letum
Fecisti, et patrios fœdâsti funere vultus.
At non ille, satum quo te mentiris, Achilles
Talis in hoste fuit Priamo; sed jura fidemque
Supplicis erubuit,2 corpusque exsangue sepulcro
Reddidit Hectoreum, meque in mea regna remisit."
Sic fatus senior, telumque imbelle sine ictu
Conjecit; rauco quod protinus ære repulsum,
Et summo clypei nequidquam umbone pependit.
Cui Pyrrhus: "Referes ergo hæc, et nuntius ibis
Pelidæ genitori: illi mea tristia facta,
Degeneremque Neoptolemum, narrare memento.
Nunc morere." Hoc dicens, altaria ad ipsa trementem 550 Traxit, et in multo lapsantem sanguine nati,
1 Vulnere ense. 2 erubuit, i. e. in honore habuit.
Implicuitque comam lævâ, dextrâque coruscum
Extulit, ac lateri capulo tenus abdidit ensem.
Hæc finis Priami fatorum: hic exitus illum
Sorte tulit, Trojam incensam, et prolapsa videntem
Pergama, tot quondam populis terrisque superbum,
Regnatorem Asia. Jacet ingens litore truncus,
Avulsumque humeris caput, et sine nomine corpus.
At me tum primùm sævus circumstetit horror:
Obstupui: subiit1 cari genitoris imago,
Ut regem æquævum crudeli vulnere vidi
Vitam exhalantem: subiit deserta Creüsa,
Et direpta domus,2 et parvi casus Iuli.
Respicio, et, quæ sit me circum copia, lustro.
Deseruere omnes defessi, et corpora saltu
Ad terram misêre, aut ignibus ægra dedêre.
Jamque adeò super unus eram; quum limina Vestæ
Servantem, et tacitam secretâ in sede latentem,
Tyndarida aspicio: dant clara incendia lucem
Erranti, passimque oculos per cuncta ferenti.
Illa, sibi infestos eversa ob Pergama Teucros,
Et pœnas Danaûm, et deserti conjugis iras,
Præmetuens, Trojæ et patriæ communis Erinnys,
Abdiderat sese, atque aris invisa sedebat.
Exarsere ignes animo: subit ira cadentem
Ulcisci patriam, et sceleratas sumere pœnas.3
"Scilicet hæc Spartam incolumis, patriasque Mycenas, Aspiciet, partoque ibit regina triumpho?
Conjugiumque, domumque, patres, natosque videbit,
Iliadum turbâ et Phrygiis comitata ministris?
Occiderit ferro Priamus? Troja arserit igni?
Dardanium toties sudârit sanguine litus?
Non ita: namque, etsi nullum memorabile nomen
Femineâ in pœnâ est, nec habet victoria laudem,
Exstinxisse nefas tamen, et sumpsisse merentis
Laudabor poenas; animumque explêsse1 juvabit
Ultricis flammæ, et cineres satiâsse meorum."
Talia jactabam, et furiatâ mente ferebar;
Quum mihi se, non ante oculis tam clara, videndam
4 explêsse, by sync. for explevisse.
Obtulit, et purâ per noctem in luce refulsit
Alma parens, confessa Deam, qualisque videri
Coelicolis et quanta solet; dextrâque prehensum
Continuit, roseoque hæc insuper addidit ore :—
"Nate, quis indomitas tantus dolor excitat iras?
Quid furis? aut quónam nostri tibi cura recessit?
Non priùs aspicies, ubi fessum ætate parentem
Liqueris Anehisen? superet conjuxne Creusa,
Ascaniusque puer? quos omnes undique Graiæ
Circum errant acies; et, ni mea cura resistat,
Jam flammæ tulerint, inimicus et hauserit ensis.
Non tibi Tyndaridis facies invisa Lacænæ,
Culpatusve Paris; Divûm inclementia, Divam,
Has evertit opes, sternitque a culmine Trojam.
Aspice: namque omnem, quæ nunc obducta tuenti
Mortales hebetat visus tibi, et humida circum
Caligat, nubem eripiam: tu ne qua parentis
Jussa time, neu præceptis parere recusa.
Hic, ubi disjectas moles avulsaque saxis
Saxa vides, mixtoque undantem pulvere fumum,
Neptunus muros, magnoque emota tridenti
Fundamenta quatit, totamque a sedibus urbem
Eruit. Hic Juno Scaas sævissima portas
Prima tenet, sociumque furens a navibus agmen,
Ferro accincta, vocat.
Jam summas arces Tritonia, respice, Pallas
Insedit, nimbo effulgens et Gorgone sævâ.
Ipse Pater1 Danais animos viresque secundas
Sufficit; ipse Deos in Dardana suscitat arma.
Eripe, nate, fugam, finemque impone labori.
Nusquam abero, et tutum patrio te limine sistam."
Dixerat; et spissis noctis se condidit umbris.
Apparent diræ facies, inimicaque Trojæ
Tum verò omne mihi visum considere in ignes
Ilium, et ex imo verti Neptunia Troja:
Ac veluti, summis antiquam in montibus ornum
Quum, ferro accisam crebrisque bipennibus, instant
Eruere agricolæ certatim; illa usque minatur,
|