Gente sub Hectoreâ; donec regina1 sacerdos,
Marte gravis, geminam partu dabit Ilia prolem.
Inde lupa fulvo nutricis tegmine lætus
Romulus excipiet gentem, et Mavortia condet
Monia, Romanosque suo de nomine dicet.
His ego nec metas rerum, nec tempora pono;
Imperium sine fine dedi. Quin aspera Juno,
Quæ mare nunc terrasque metu cœlumque fatigat,
Consilia in melius referet, mecumque fovebit
Romanos, rerum dominos, gentemque togatam.
Sic placitum.2 Veniet lustris labentibus ætas,
Quum domus Assaraci Phthiam clarasque Mycenas
Servitio premet, ac victis dominabitur Argis.
Nascetur pulchrâ Trojanus origine Cæsar,
Imperium Oceano, famam qui terminet astris,
Julius, a magno demissum nomen Iulo.
Hunc tu olim cœlo, spoliis Orientis onustum,
Accipies secura; vocabitur hic quoque votis.
Aspera tum positis mitescent sæcula bellis :
Cana Fides, et Vesta, Remo cum fratre Quirinus,
Jura dabunt; diræ ferro et compagibus arctis
Claudentur Belli3 portæ ; Furor impius intus,
Sæva sedens super arma, et centum vinctus ahenis
Post tergum nodis, fremet horridus ore cruento."
Hæc ait, et Maiâ genitum demittit ab alto,
Ut terræ, utque novæ pateant Carthaginis arces
Hospitio Teucris; ne fati nescia Dido
Finibus arceret. Volat ille per aëra magnum
Remigio alarum, ac Libyæ citus adstitit oris.
Et jam jussa facit; ponuntque ferocia Pœni
Corda, volente Deo; imprimis regina quietum
Accipit in Teucros animum mentemque benignam.
At pius Æneas, per noctem plurima volvens,*
Ut primùm lux alma data est, exire, locosque
Explorare novos, quas vento accesserit oras,
Qui teneant-nam inculta5 videt-hominesne, feræne,
Quærere constituit, sociisque exacta 6 referre.
1 Regina, i.e. regali genere. 4 volvens (animo). 6 exacta, i.e. explorata.
5 inculta (loca); videt, cæs.
Classem in convexo1 nemorum, sub rupe cavatâ,
Arboribus clausam circum atque horrentibus umbris,
Occulit: ipse uno graditur comitatus Achate,
Bina manu lato crispans hastilia2 ferro.
Cui mater mediâ sese tulit obvia sylvâ,
Virginis os habitumque gerens, et virginis arma
Spartanæ; vel qualis equos Threïssa fatigat
Harpalyce, volucremque fugâ prævertitur Eurum.
Namque humeris de more3 habilem suspenderat arcum
Venatrix, dederatque comam diffundere ventis,
Nuda genu, nodoque sinus collecta fluentes.
Ac prior, "Heus," inquit, "juvenes, monstrate, mearum
Vidistis si quam hìc errantem fortè sororum,
Succinctam pharetrâ et maculosæ tegmine lyncis,
Aut spumantis apri cursum clamore prementem.'
Sic Venus; et Veneris contra sic filius orsus:
"Nulla tuarum audita mihi, neque visa sororum,
0 quam te memorem, virgo? namque haud tibi vultus
Mortalis, nec vox hominem sonat; o, Dea certè!
An Phœbi soror? an Nympharum sanguinis una?
Sis felix nostrumque leves, quæcumque, laborem,
Et, quo sub cœlo tandem, quibus orbis in oris
Jactemur, doceas. Ignari hominumque locorumque +
Erramus, vento huc vastis et fluctibus acti,
Multa tibi ante aras nostrâ cadet hostia dextrâ."
Tum Venus: Haud equidem tali me dignor honore: Virginibus Tyriis mos est gestare pharetram, Purpureoque altè suras vincire cothurno.
Punica regna vides, Tyrios, et Agenoris urbem ;
Sed fines Libyci; genus intractabile bello.
Imperium Dido Tyriâ regit urbe profecta,
Germanum fugiens. Longa est injuria, longæ
Ambages; sed summa sequar fastigia rerum.
Huic conjux Sychæus erat, ditissimus agri
Phoenicum, et magno miseræ 5 dilectus amore;
Cui pater intactam dederat, primisque jugârat
Ominibus. Sed regna Tyri germanus habebat
(venantum). 4 locorumque, synal. 5 misera (Didoni). tactam (virginem). 7 Ominibus, omens being consulted at marriages.
Pygmalion, scelere ante alios immanior omnes;
Quos inter medius venit furor. Ille Sychæum
Impius ante aras, atque auri cæcus amore,
Clam ferro incautum superat, securus amorum
Germanæ; factumque diu celavit; et ægram,
Multa malus simulans, vanâ spe lusit amantem.
Ipsa sed in somnis1 inhumati venit imago
Conjugis, ora modis attollens pallida miris;
Crudeles aras trajectaque pectora ferro
Nudavit, cæcumque domus scelus omne retexit.
Tum celerare fugam, patriâque excedere suadet,
Auxiliumque viæ veteres tellure recludit
Thesauros, ignotum argenti pondus et auri.
His commota, fugam Dido sociosque parabat.
Conveniunt, quibus aut odium crudele2 tyranni,
Aut metus acer erat; naves, quæ fortè paratæ,
Corripiunt, onerantque auro. Portantur avari
Pygmalionis opes pelago; dux fœmina facti.
Devenere locos, ubi nunc ingentia cernis
Moenia, surgentemque novæ Carthaginis arcem;
Mercatique solum, facti de nomine Byrsam,
Taurino quantum possent circumdare tergo.
Sed vos qui tandem, quibus aut venistis ab oris,
Quóve tenetis iter ?" Quærenti talibus ille
Suspirans, imoque trahens a pectore vocem:
"O Dea, si primâ repetens ab origine pergam,
Et vacet3 annales nostrorum audire laborum;
Antè diem clauso componet vesper Olympo.
Nos Trojâ antiquâ (si vestras fortè per aures
Trojæ nomen iit) diversa per æquora vectos,
Forte suâ Libycis tempestas appulit oris.
Sum pius Eneas, raptos qui ex hoste Penates
Classe veho mecum, famâ super æthera notus.
Italiam quæro patriam, et genus ab Jove summo.
Bis denis Phrygium conscendi navibus æquor,
Matre Deâ monstrante viam, data fata secutus;
Vix septem, convulsa undis Euroque, supersunt.
Ipse ignotus, egens, Libyæ deserta peragro,
1 Somnis for somniis. 2 crudele, the adj. qualifying odium, instead of tyranni. 8 vacet (tibi). 4 fata, i.e. oracula.
Europâ atque Asiâ pulsus." Nec plura querentem 385 Passa Venus, medio sic interfata dolore est:
Quisquis es, haud, credo, invisus cœlestibus auras
Vitales carpis, Tyriam qui adveneris urbem.
Perge modò, atque hinc te reginæ ad limina1 perfer.
Namque tibi reduces socios classemque relatam
Nuntio, et in tutum versis aquilonibus actam ;
Ni frustra augurium vani docuere parentes.
Aspice bis senos lætantes agmine cycnos,
Ætheriâ quos lapsa plagâ Jovis ales aperto
Turbabat cœlo; nunc terras ordine longo
Aut capere, aut captas jam despectare videntur :
Ut reduces illi ludunt stridentibus alis,
Et cœtu cinxere polum, cantusque dedêre;
Haud aliter puppesque tuæ, pubesque tuorum
Aut portum tenet, aut pleno subit ostia velo.
Perge modò, et, quâ te ducit via, dirige gressum."
Dixit; et avertens roseâ cervice refulsit,
Ambrosiæque comæ divinum vertice odorem
Spiravere; pedes vestis defluxit ad imos,
Et vera incessu patuit Dea.2 Ille ubi matrem
Agnovit, tali fugientem est voce secutus:
Quid natum toties, crudelis tu quoque,
Ludis imaginibus? cur dextræ jungere dextram
Non datur, ac veras audire et reddere voces ?"
Talibus incusat, gressumque ad mœnia tendit.
At Venus obscuro gradientes aëre sepsit,
Et multo nebula circum Dea fudit3 amictu;
Cernere ne quis eos, neu quis contingere posset,
Molirive moram, aut veniendi poscere causas.
Ipsa Paphum sublimis abit, sedesque revisit
Læta suas; ubi templum illi, centumque Sabæ
Thure calent aræ, sertisque recentibus halant.
Corripuere viam interea, quâ semita monstrat.
Jamque ascendebant collem, qui plurimus urbi
Imminet, adversasque adspectat desuper arces.
Miratur molem Æneas, magalia quondam ;
Miratur portas, strepitumque, et strata viarum.
1 Limina = palatium. 2 Dea, no synal.
8 circum Dea fudit, by tmesis, for Dea circumfudit. 4 plurimus, i. e. in altum editus.
Instant ardentes Tyrii: pars ducere muros,
Molirique arcem, et manibus subvolvere saxa;
Pars optare locum tecto et concludere sulco;
Jura1 magistratusque legunt sanctumque senatum ;
Hic portus alii effodiunt; hìc alta theatri
Fundamenta locant alii, immanesque columnas
Rupibus excidunt, scenis decora alta futuris.
Qualis apes æstate novâ per florea rura
Exercet sub sole labor; quum gentis adultos
Educunt fetus, aut quum liquentia mella
Stipant, et dulci distendunt nectare cellas,
Aut onera accipiunt venientum, aut, agmine facto,
Ignavum fucos pecus a præsepibus arcent;
Fervet opus, redolentque thymo fragrantia mella.
"O fortunati, quorum jam monia surgunt!" Eneas ait, et fastigia suspicit urbis.
Infert se septus nebulâ (mirabile dictu)
Per medios, miscetque viris; neque cernitur ulli.
Lucus in urbe fuit mediâ, lætissimus umbræ,
Quò primùm jactati undis et turbine, Pœni
Effodêre loco signum, quod regia Juno
Monstrârat, caput acris equi; sic nam fore bello
Egregiam, et facilem victu per sæcula gentem.
Hic templum Junoni ingens Sidonia Dido
Condebat, donis opulentum et numine dive;
Ærea cui gradibus surgebant limina, nexæque2
Ære trabes; foribus cardo stridebat ahenis.
Hoc primùm in luco nova res oblata timorem
Leniit; hic primùm Æneas sperare salutem
Ausus, et afflictis meliùs confidere rebus.3
Namque, sub ingenti lustrat dum singula templo,
Reginam opperiens; dum, quæ fortuna sit urbi,
Artificumque manus inter se operumque laborem
Miratur, videt Iliacas ex ordine pugnas,
Bellaque jam famâ totum vulgata per orbem;
Atridas, Priamumque, et sævum ambobus Achillem.
Constitit, et lacrymans: "Quis jam locus," inquit, "Achate!
Quæ regio in terris nostri non plena laboris ?
1 Jura, i. e. judices. 2 nexæque, synal. 3 confidere, intrans.; rebus, abl.
|