Teucrorum ex oculis; ponto nox incubat atra.
Intonuere poli, et crebris micat ignibus æther;
Præsentemque viris intentant omnia mortem.
Extemplo Æneæ solvuntur frigore1 membra;
Ingemit, et duplices tendens ad sidera palmas,
Talia voce refert: "O terque quaterque beati,
Queis ante ora patrum, Trojæ sub moenibus altis,
Contigit oppetere !2 o Danaûm fortissime gentis,
Tydide, mene Iliacis occumbere campis
Non potuisse, tuâque animam hanc effundere dextrâ !
Sævus ubi acidæ telo jacet Hector, ubi ingens
Sarpedon; ubi tot Simoïs correpta sub undis
Scuta virum, galeasque, et fortia corpora volvit !"
Talia jactanti3 stridens Aquilone procella
Velum adversà ferit, fluctusque ad sidera tollit.
Franguntur remi; tum prora avertit,5 et undis
Dat latus; insequitur cumulo præruptus aquæ mons. 105
Hi summo in fluctu pendent; his unda dehiscens
Terram inter fluctus aperit; furit æstus arenis.
Tres Notus abreptas in saxa latentia torquet:
Saxa vocant Itali, mediis quæ in fluctibus, Aras,
Dorsum immane mari summo. Tres Eurus ab alto 110
In brevia et syrtes urget, miserabile visu!
Illiditque vadis, atque aggere cingit arenæ.
Unam, quæ Lycios fidumque vehebat Oronten,
Ipsius ante oculos, ingens a vertice pontus
In puppim ferit; excutitur pronusque magister
Volvitur in caput: ast illam ter fluctus ibidem
Torquet agens circum, et rapidus vorat æquore vortex.
Apparent rari nantes in gurgite vasto;
Arma virum, tabulæque, et Troïa gaza per undas.
Jam validam Ilioneis navem, jam fortis Achatæ,
Et quâ vectus Abas, et quâ grandævus Alethes,
Vicit hiems: laxis laterum compagibus omnes
Accipiunt inimicum imbrem,10 rimisque fatiscunt.
Interea magno misceri murmure pontum,
1 Frigore 4 adversà Dorsum. cella.
metu. 2 (mortem) oppetere. 3 jactanti clamanti. ex adversâ parte. 5 avertit (se). 6 (et sunt quasi) 7 Ipsius (Enea). 8 Ilionei, synær. 9 hiems pro
Emissamque hiemem sensit Neptunus, et imis
Stagna refusa vadis; graviter commotus, et alto
Prospiciens, summâ placidum caput extulit undâ.
Disjectam Æneæ toto videt æquore classem,
Fluctibus oppressos Troas, cœlique ruinâ.1
Nec latuere doli fratrem2 Junonis, et iræ:
Eurum ad se Zephyrumque vocat; dehinc3 talia fatur:
"Tantane vos generis tenuit fiducia vestri ?
Jam cœlum terramque, meo sine numine, Venti,
Miscere, et tantas audetis tollere moles?
Quos ego! Sed motos præstat componere fluctus. 135
Post mihi non simili1 pœnâ commissa luetis.
Maturate fugam, regique hæc dicite vestro:
Non illi imperium pelagi sævumque5 tridentem,
Sed mihi sorte datum. Tenet ille immania saxa,
Vestras, Eure, domos; illâ se jactet in aulâ
Eolus, et clauso ventorum carcere regnet."
Sic ait, et dicto citiùs tumida æquora placat,
Collectasque fugat nubes, solemque reducit.
Cymothoë, simul et Triton adnixus, acuto
Detrudunt naves scopulo: levat ipse tridenti;
Et vastas aperit syrtes, et temperat æquor;
Atque rotis summas levibus perlabitur undas.
Ac, veluti magno in populo quum sæpe coorta est
Seditio, sævitque animis ignobile vulgus;
Jamque faces et saxa volant; furor arma ministrat: 150
Tum, pietate gravem ac meritis si fortè virum quem
Conspexere, silent, arrectisque auribus adstant;
Ille regit dictis animos, et pectora mulcet.
Sic cunctus pelagi cecidit fragor; æquora postquam
Prospiciens genitor, coloque invectus aperto,
Flectit equos, curruque volans dat lora secundo.
Defessi Æneadæ, quæ proxima litora cursu
Contendunt petere, et Libya vertuntur ad oras.
Est in secessu longo locus: insula portum
Efficit objectu laterum, quibus omnis ab alto
Frangitur, inque sinus scindit sese unda reductos.
1 Cœli ruinâ, i. e. fulminibus. 2 fratrem (Neptunum). synal. and synær. 4 non simili, i.e. graviore. potentem. 6 genitor (Neptunus). 7 curru for currui.
Hinc atque hinc vastæ rupes, geminique minantur
In cœlum scopuli, quorum sub vertice latè
Æquora tuta silent: tum sylvis scena coruscis
Desuper, horrentique atrum nemus imminet umbrâ.
Fronte sub adversâ scopulis pendentibus antrum;
Intus aquæ dulces, vivoque sedilia saxo;
Nympharum domus. Hic fessas non vincula naves
Ulla tenent; unco non alligat ancora morsu.
Huc septem Æneas collectis navibus omni
Ex numero subit; ac, magno telluris amore1
Egressi, optatâ potiuntur Troës arenâ,
Et sale tabentes artus in litore ponunt.
Ac primùm silici scintillam excudit Achates,
Suscepitque ignem foliis, atque arida circum
Nutrimenta dedit, rapuitque in fomite flammam.
Tum Cererem2 corruptam undis, Cerealiaque arma
Expediunt, fessi rerum; frugesque receptas
Et torrere parant flammis, et frangere saxo.
Eneas scopulum interea conscendit, et omnem Prospectum latè pelago petit, Anthea si quem Jactatum vento videat, Phrygiasque biremes, Aut Capyn, aut cclsis in puppibus arma Caïci. Navem in conspectu nullam, tres litore cervos Prospicit errantes; hos tota armenta sequuntur A tergo, et longum per valles pascitur agmen. Constitit hic, arcumque manu celeresque sagittas Corripuit, fidus quæ tela gerebat Achates; Ductoresque ipsos primùm, capita alta ferentes Cornibus arboreis, sternit; tum vulgus; et omnem 190 Miscet agens telis nemora inter frondea turbam. Nec priùs absistit, quàm septem ingentia victor
Corpora fundat humi, et numerum cum navibus3 æquet.
Hinc portum petit, et socios partitur in omnes.
Vina bonus quæ deinde cadis onerârat1 Acestes
Litore Trinacrio, dederatque abeuntibus heros,
Dividit, et dictis morentia pectora mulcet:
"O socii (neque enim ignari sumus antè malorum)
1 (Cum) magno amore.
i.e. numero navium.
deinde, synær.
2 Cererem, t.e. frumentum. 8 navibus, cadis onerârat = quibus cadis onerârat;
O passi graviora, dabit Deus his quoque finem.
Vos et Scyllæam rabiem, penitusque sonantes
Accêstis1 scopulos; vos et Cyclopia saxa
Experti: revocate animos, moestumque timorem
Mittite forsan et hæc olim meminisse juvabit.
Per varios casus, per tot discrimina rerum,
Tendimus in Latium; sedes ubi fata quietas
Ostendunt: illic fas regna resurgere Troja.
Durate, et vosmet rebus servate secundis."
Talia voce refert; curisque ingentibus æger,
Spem vultu simulat, premit altum corde dolorem.
Illi se prædæ accingunt dapibusque futuris:
Tergora deripiunt costis, et viscera nudant;
Pars in frusta secant, verubusque trementia figunt;
Litore ahena2 locant alii, flammasque ministrant:
Tum victu revocant vires; fusique per herbam
Implentur veteris Bacchi pinguisque ferinæ.3
Postquam exempta fames epulis, mensæque remotæ,
Amissos longo socios sermone requirunt ;
Spemque metumque inter dubii, seu vivere credant,
Sive extrema pati, nec jam exaudire vocatos.
Præcipuè pius Æneas, nunc acris Orontei,5
Nunc Amyci casum gemit, et crudelia secum
Fata Lyci, fortemque Gyan, fortemque Cloanthum.
Et jam finis erat: quum Jupiter, æthere summo Despiciens mare velivolum, terrasque jacentes, Litoraque, et latos populos; sic vertice eœli
Constitit, et Libyæ defixit lumina regnis.
Atque illum tales jactantem pectore curas,
Tristior, et lacrymis oculos suffusa nitentes,
Alloquitur Venus: "O qui res hominumque Deûmque
Æternis regis imperiis, et fulmine terres !
Quid meus Æneas in te committere tantum,
Quid Troës potuere? quibus, tot funera passis,
Cunctus ob Italiam terrarum clauditur orbis?
Certè hinc Romanos olim, volventibus annis,
Hinc fore ductores, revocato a sanguine Teucri,
1 Accêstis, by sync. for accessistis. (carnis).
2 ahena (vasa). 3 ferinæ 5 Orontei, synær.
extrema pati, i. e. mortuos esse.
Qui mare, qui terras omni ditione tenerent,
Pollicitus; quæ te, Genitor, sententia vertit?
Hoc equidem occasum Troja tristesque ruinas
Solabar, fatis contraria fata rependens.
Nunc eadem fortuna viros tot casibus actos
Insequitur. Quem das finem, rex magne, laborum ?
Antenor potuit, mediis elapsus Achivis,
Illyricos penetrare sinus, atque intima tutus
Regna Liburnorum, et fontem superare Timavi;
Unde per ora novem vasto cum murmure montis
It mare1 proruptum, et pelago premit arva sonanti.
Hic tamen ille urbem Patavi2 sedesque locavit
Teucrorum, et genti nomen dedit armaque fixit
Troïa; nunc placidâ compôstus pace quiescit.
Nos, tua progenies, cœli quibus annuis arcem,
Navibus (infandum!) amissis, unius ob iram
Prodimur, atque Italis longè disjungimur oris.
Hic pietatis honos? sic nos in sceptra3 reponis?
Olli subridens hominum sator atque Deorum
Vultu, quo cœlum tempestatesque serenat,
Oscula libavit natæ; dehinc talia fatur:
"Parce metu, Cytherea; manent immota tuorum
Fata tibi; cernes urbem et promissa Lavinî'
Monia, sublimemque feres ad sidera cœli
Magnanimum Ænean; neque me sententia vertit.
Hic (tibi fabor enim, quando hæc te cura remordet,
Longiùs et volvens fatorum arcana movebo)
Bellum ingens geret Italiâ, populosque feroces
Contundet, moresque viris et moenia ponet;
Tertia dum Latio regnantem viderit æstas,
Ternaque transierint Rutulis hiberna subactis.
At puer Ascanius, cui nunc cognomen Iulo
Additur (Ilus erat, dum res stetit Ilia regno),
Triginta magnos volvendis mensibus orbes9
Imperio explebit, regnumque ab sede Lavinî
Transferet, et Longam multâ vi muniet Albam.
Hic jam ter centum totos regnabitur annos
1 It (quasi) mare.
4 Olli for illi.
7 Lavinî, apoc.
3 sceptra, i.e. regnum. 6 metu for metui.
5 dehinc, synal. and synær.
8 mores, i e. leges. 9 orbes
|