tem,

Pinea silva mibi multos dilecta per annos:

85 Lucus in arce fuit summa, quo sacra ferebant, Nigranti picea trabibusque obscurus acernis: Has ego Dardanio iuveni, quum classis egeret, Laeta dedi; nunc sollicitam timor anxius urguet. Solve metus, atque hoc precibus sine posse paren

90 Ne cursu quassatae ullo neu turbine venti Vincantur. Prosit nostris in montibus ortas. Filius huic contra, torquet qui sidera mundi: O genetrix, quo fata vocas? aut quid petis istis? Mortaline manu factae inmortale carinae

95 Fas habeant; certusque incerta pericula lustret Aeneas? cui tanta deo permissa potestas? Inimo; ubi defunctae finem portusque tenebunt Ausonios, olim quaecunque évaserit undis, Dardaniumque ducem Laurentia vexerit arva, 100 Mortalern eripiam formam, magnique iubebo

Rheae s. Terrae, quam eandem itaque delevi, ut in versu 93, cum Cybele esse perhibent) au- ubi verba torquet

mundi sana xilio. Longe petitum hoc, etsi sunt. R.) - 86 in arce, in verdoctum ac verum, cf. Apollo- tice Idae: est tò ragyopov ådor. I, 1, 3; et iterum Terrae zpov, Iliad. ę, 292. In hoc igiopera coeli imperium in pugna tur sacra fieri solita Matri Idaecum Titanibus sibi paravit, cf. ae, cf. ad v. 80: uti Iovi eo. ibid, I, 2, 1. Dicam equidem dem in loco Il. 9, 48. 93 simpliciter, adiectum a poëta torquet, cf. IV, 269. domito Olympo, pro eo, quod 94 quo fata vocas? ea mutas? volebat, te domitorem, poten- uti fata verti, flecti, mutari, tem Olympi, regem deorum , di- dicuntur, cum de fatorum orcere, qui ideo posset precibus dine mutando agitur. aut quid satisfacere. 85 silva et lucus petis istis trabibus seu navibus, per appositionem dicta puta. Sed h. in carnm gratiam; non, ut turbatus locus est. (Codd. ms. Burm. pro istis. (Sic iam Servius omnes in praestandis his versi-, exposuit. Utraqne explicatio ad bus conspirant, nec ulla affer- idem redit: istis est dativus tur lectionis varietas. Quare commodi. R.).- immortale fas locum salvum esse puto: et, si h. I. pro conditione; ut ius. post annos maiorem posneris in- certus, ut ab initio statim certerpunctionem, tibi statim ap- tum et exploratum habeat Aeparebit, locum Rheae sacrum, neas, in periculis se incolumem sive aram ,

sive Templum in fore. - 98 defunctae, quod plevertice montis situm, intelligas, nius VI, 83 magnis pelagi desequentibus innui versibus, luco functe periclis. — 99 Olim quaes. teļével, pinibus et acernis cunque evaserit undis: unam econstanti, obseptum esse. Fuit, nim Orontis tempestas mari merquia arboribus hisce Aeneam ad serat I, 113 quatuor incensae classem suam aedificandam u- a mulieribus in Sicilia, V, 699. sum esse ait dea. Obeli signa Ergo ex XX navium numero

Aequoris esse deas: qualis Nereia Doto
Et Galatea secant spumantem pectore pontum.
Dixerat: idque ratum Stygii per flumina fratris,
Per pice torrentis atraque voragine ripas,

105 Adnuit, et totum nutu tremefecit Olympum.

Ergo aderat promissa dies, et tempora Parcae
Debita conplerant: quum Turni iniuria Matrem
Admonuit i'atibus sacris depellere taedas.
Hic primum nova lux oculis offulsit, et ingens 110
Visus ab Aurora coelum transcurrere nimbus,
Idaeique chori; tum vox horrenda per auras
Excidit, et Troum Rutulorumque agmina conplet:
Ne trepidate meas, Teucri, defendere navis :
Neve armate manus; maria ante exurere Turno, 115
Quam sacras dabitur pinus. Vos ite solutae,
Ite, deae pelagi; Genetrix iubet. Et, sua quaeque,

112

ra

non nisi XV. Tiberim intrave. sententia iisdem ornamentis amrant. 105 amnes rapidos (s. plificari potest aut debet. ferventes) et atras voluit dicere. 107 debita fato. VII, 120: faAmbiguum enim ob diversum tis mihi debita tellus.

100 llic poëtarum usnm est, quo sensu primum. Argutatur cum aliis Catorrentes dictum sit. Torrere trocus, etsi Burmannus non improprie est calefaciendo sicca- probat, ut qui respici credit sere; tum cremare,

tandem ar- riora tempora , quibus Cybele dere et fervere. Iam quaecun- Pessinunte fuit arcessita Romam que fervent seu calore, seu motu et templis recepta. Nam priet impetu, dicuntur et ipsa tor- mum refertur ad sequ. v. 112. Tere. Ita tandem flumina torren

tum vox audita.

ab Aurora : tia, sunt ferventia, rapida; sic tanquam ab oriente, ex Asia , Ecl. V, 52 torrens unda Padi. Ge. relicto Berecynto et Ida. II, 451 aqua torrens inf, X, 603. · Paullo durius, sed ut poëticam Itaque h. 1. ripae torrentes , orationem decebat, iunctum : pidi, pice atraque voragine, a- nimbus Idaeique chori, pro: viqua, alveo, piceo et atro. Iam sus ab oriente coelum transcurantem amnes in inferis etiam rere nimbus, nubes, et chorus, flagrantes ignibus sunt, pos- ' qui Matrem deum comitari sosunt igitur torrentes quoque h. lebat, Corybantum puta, in 1. sic accipi; multo magis pro- nube illa abditus et inclusus. pterea, quia alias fluvii hi sta- Pro commentario est Ovidii lognare dicuntur. (Ripae fervent

cus Met. XIV, 536. 537. 538: pice etc. poëtice pro : amnis, s.

ubi hoc idem prodigium expoflumina , aqua St.fr., i. e. Styx, nitur, imitatione Virgilii. Etiam quac cum palus VI, 369 voce- in sacris adventus deae, etsi non tur, coll, ibi vers. 134. 416, de visae, magno strepitu tibiarum rapiditate cogitari h. I. non po- et tympanorum declarari sole. test. R.) - 106 Inferiora letec bat. 113 agmina complet, proHomericis Il. a, 528 sq. iudi- prie ant aures, aut loca, in quicant Grammatici ap. Macrob. bu illa agmina habentur, sono V, 13: at non ubique cadem et strepitu.

Continuo puppes abrumpunt vincula ripis,
Delphinumque modo demersis aequora rostris
Ima petunt. Hinc virgineae, (mirabile monstrum!) 120
Quot prius aeratae steterant ad litora prorae,
Reddunt se totidem facies, pontoque feruntur.

Obslupuere animi Rutulis; conterritus ipse
Turbatis Messapus equis; cunctatur et amnis
Rauca sonans, revocatque pedem Tiberinus ab alto. 125
At non audaci cessit fiducia Turno;
Ultro animos tollit dictis, atque increpat ultro :
Troianos haec monstra petunt; his Iuppiter ipse
Auxilium solitum eripuit; non tela, nec ignes
Exspectant Rutulos. Ergo maria invia Teucris, 130
Nec spes ulla fugae; rerum pars altera ademta est:
Terra autem in nostris manibus; tot millia, gentes
Arma ferunt Italae. Nil me fatalia terrent,
Si qua Phryges prae se iactant, responsa deorum.
Sat fatis Venerique datum, tetigere quod arva 135
Fertilis Ansoniae Troes. Sunt et mca contra
Fata mihi, ferro sceleratam exscindere gentem,
Coniuge praerepta; nec solos tangit Atridas
Iste dolor; solisque licet capere arma Mycenis.

1

:

Teucros vetat laborare et navi. ter ipse auxilium solitum (navium, bus defendendis operam dare. quibus antea, Troia capta, suae 118 puppes ,

ad littus versae: v. saluti fuga consuluerant) eripuit, VI, 3. 4. 5.

121 Hic versus eos perdidit; nec ideo ad eos ex lib. X, 22z huc retractus dam- perdendos nostra opera opus natusque, auctoritate meliorum est : non tela nec ignes Exspectant Codd. a quibus abest. Obelo Rutulos. Ex vulgari satis usuloigitur dignus est. = 122 reddunt quendi poëtarum exspectari dise, dvadidoữol: iterum emer- cuntur ea, quae omnino futugunt, prodeunt.

ra sunt, ideoque et mala, quae 123 167 Callide portentum imminent. rerum pars altera, in suam

rem vertit Turnus, pro vulgari: altera res, alterum, classe sublata Troianos nunc terra, in nostra est potestate; fuga exclusos facile a se expu

nam Troianis vallo inclusis Rulgnatum iri; nunc oppugnatio- tuli loca vicina tenent, tot millia, nem esse parandam; die tamen eaque gentes Italae; ut sint apiam confecto, vigilias per no- posita, pro vulgari: tot millia ctem disponit. 124. 5. cun- gentium Italicarum, vel Italoetatur et amnis quod VIII,

134. De his vaticiniis 240 minus ornate. Messapus cont. dicta sup. in Prooem. Aeautem nominatur , tamquam neidis S. VI. p. 284. sq. 135 qui inter primos exercitus infe- Venerique lib. I, 257 sqq. Tursti Rutulorum duces erat. VIII, nus tamen simpliciter de fatis 6. - 126 sqq. Audacia Turni in Aeneae gratiam a matre Vepraeclare a poëta inter metum nere constitutis cogitare potuit. ceterorum declaratur. 129 Iupia 138. 139 Non solus Menelaus

Sed periisse semel satis est. Peccare fuisset 140
Ante satis, penitus modo non genus omne perosos
Femineum. Quibus haec medii fiducia valli,
Fossarumque moraé, leti discrimina parva,
Dant animos.. At non viderunt moenia Troiae
Neptuni fabricata manu considere in ignis ?

145
Sed vos, o lecti, ferro qui scindere vallum
Adparat, et mecum invadit trepidantia castra ?
Non armis mihi Volcani, non mille carinis
Est opus in Teucros. ddant se protenus omnes
Etrusci socios. Tenebras et inertia furta

150 *Palladii, caesis summae custodibus arcis; Ne timeant; nec equi caeca condemur in alvo; Luce, palam, certum est igni circumdare muros. Haud sibi cum Danais rem faxo et pupe Pelasga Esse putent, decumum quos distulit Hector in an

num.

155 melior quoniam pars acta diei,

Nunc adeo,

a

raptum coniugis Helenae ulcis. Iliad. 0, 628: tuttóv yao una citur. Ηomericum l. 1, 340. εκ θανάτοιο φέρονται. 146 341: OÚ, uoūvol qlkéovo čió animosius,

, quam Homericus yous uepórov åv porov Atpɛč Hector II, AL, 440. — 148 Respidai; etc., iam Macrob. V, 9 cit autem Turngs arma a Thecomparavit. Reliqua 140 sqq. tide Achilli apportata et claspaullo argutiora et ρητορικών sem Achivorum.

150. 151 v. tepa esse videntur. Sed, dicat sup. lib. II, 164. sqq. Insidias aliquis, satis est Troianos se- per noctem non struemus: furmel ultimam calamitatem esse tum sic saepe; V. c. IX, 350. expertos; nec probabile fit, cum 151 Quum hic versus impetum dii tantis periculis eos servatos Joquentis Turni remoretur, hein Italiam adduxerint, nunc iis mistichium ex lib. II, 166 repeexitium adfuturum esse. Ita ve. titum sit , et genitivus Augu- . ro, inquit Turnus, satis etiam steo saeculo Palladi esset, habere debebant, semel rapuisse steriscis versus notatus est. Omfeminam; quippe qui ex raptu nes tamen codd. ms. praestant Helenae ea mala experti sint, ut versum. R.

155 quos distulit modo non omné, h. e. totum fere

Hector. docte pro vulgari: quogenus femineum perosi esse, rum conatus et consilia represodisse , debeant; tantum abest, sit et retardavit per annos deut novum raptum Laviniae me- ćem. cf. XI, 288 ditentur. Quibus haec. Ex ira eleganter illud Abronii Silonis oratio durior. Dat iis hoc val. apud Sen, Suasor. II, et in Anlum, haec fossa , fiduciam: an thol. Lat. p. 87: belli mora .connon vero multo munitiora Tro- cidit Hector, iae moenia eversa viderunt? Ar- 156 Comparant Od. ll, 291 gutum et bellum etiam illud 143: sq.: : Il. B, 381. Malim ego conleti discrimina parva : quod de ferri Il. 9, 502 sqq. 529 sq. et navigatione simplicius Homer. 7, 275. Tum priscae aetatis mos

290. Hinc

Quod superest, laeti bene gestis corpora rebus
Procurate, viri, et pugnam sperate parati.
Interea vigilum excubiis obsidere portas
Cura datur Messapo, et moenia cingere flammis. 160
Bis septem, Rutulo muros qui milite servent,
Delecti; ast illos centeni quemque sequuntur

1
Purpurei cristis iuvenes auroque corusci.
Discurrunt, variantque vices, fusique per herbam
Indulgent vino, et vertunt crateras ahenos.

165 Conlucent ignes : noctem custodia ducit Insomnem ludo. Haec super e vallo prospectant Troës, et armis Alta tenent; nec non trepidi formidine portas Explorant, pontisque et propugnacula iungunt;

170 Tela gerunt. Instant Mnestheus acerque Serestus: Quos pater Aeneas, si quando adversa vocarent, Rectores iuvenum et rerum dedit esse magistros. Omnis per muros legio, sortita periclum, Excubat, exercetque vices, quod cuique tuendum est. 175

et militiae observanda est im- pinnas turrium, faciunt, ut disperitia, quod Rutuli castra op- cursus militum liber șit. . Quo pugnant, ipsi vallum nullum fere modo pons' et ripae iungi ducunt, quo se tueantur. Nec dici possunt, quod vulgo est, aliter Troiani, qui Achivorum ainnem ponte iungi. propugnacastra oppugnant, Il. 9, sub cula in muris memorantur v. 664 f. 160 flammis int. vigilias. It clamor totis per propugnacula Ad v. 161 sqq. cf. Il. l, 85

muris. Melius fortasse sic locum sq. et ad y. 165 vide Il. 7, 550, expedias. Propugnaculum est 651. Agmen igitur mille qua- locus munitus, munimentum, dringentorum et decem quatuor unde propugnatur, potest ideo hominum fuit delectum, 164 dici de muro, turri. Iam genus alternis excubias et alia' munia est munimenti semicircularis militaria obeunt, succedentibus ante vallum seu murum castroaliis et aliis, ut bene Burm. ex rum, quod ponte iungi cum plicat. 165 et vertunt crateras vallo necesse est, diversum ab ahenos, esse hemistichium Ena altero similis formae, quod in nianum . Servius docet. vertunt ipso vallo inaedificatum est. Siautem, inclinant crateras, vinum inilis turris ponte iuncta vallo in pocula infundendo, vergunt.

memoratur inf. 530 sq. - 171 168 174 Troiani, castris Tela gerunt , congerunt, et aptuendis quae necessaria sint, pro- portant missilia et alia tela, vident. armis alta tenent h, val- quorum usus esse poterat. lum, quod poëta appellat mu- 773. Rectores iuvenum sunt duros, turres, obsident armati. ces militum, quos designaverat 1x 270 pontes et propugnacula iun- Aeneas ante profectionein ad Egunt : per ipsos muros vias vandrum, si quid accideret, seu pontes inter turres, ideo- quod operam militarem postuque inter propugnacula seu laret. 275 vices, quod expli