Ad quem sic roseo Thaumantias ore locula est : 5
Turne, quod optanti divom promittere nemo
Auderet, volvenda dies, en, adtulit ultro.
Aeneas, urbe, et sociis, et classe relicta,
Sceptra Palatini sedemque petit Evandri.
Nec satis: extremas Corythi penetravit ad urbes; 10
Lydorumque manum, conlectos armat agrestris.
Quid dubitas? nunc tempus equos, nunc poscere

currus.
Rumpe moras omnis, et turbata adripe castra.
* Dixit, et in coelum paribus se sustulit alis ;
- Ingentemque fuga secuit sub nubibus arcum,

15 Adgnovit iuvenis, duplicisque ad sidera palmas Sustulit, et tali fugientem 'est voce secutus: Iri, decus coeli, quis te mihi nubibus actam Detulit in terras ? unde haec tam clara repente

Tempestas? medium video discedere coelum, 20 - Palantisque polo stellas. Sequor omina tanta,

Quisquis in arma vocas. Et sic effatus ad undam

cui con

solitudinem et etiam,

subiecta in proximo loco classe. venit sedere. Lucum autem Pi- v. IX, 68. 69. 15 secuit arz lumni in ea regione fuisse quid- cum pro: incessit per arcum. ni admittamus? 7 volvenda Sic secare viam, réuvelv odov, dies, quae volvitur. v. ad I, 269. incedere via, et primo loco té: Lucretius, sidera volvenda , ae- UIVEL Öld, secare mare, sulco fa. tatem volvendam eodem modo cto in fluctibus, hinc terram, dixit. - 9 Sceptra exquisitius tum ipsam viam. Servius reddit quam regna: utrumque pro re. „Arcum fecit, secto coelo duxit's gia Evandri. Corythi ad urbes, paulo aliter. conf, ad V, 658. ad Etruriam, quam designat a Versus 18 verba sunt ex Il. 6, Corytho, conditore Cortonae. 182. duplices, anbas, non du: Supra: Corythum terrasque re- plicatas, cf. I, 93. - 21 Non in, quire Ausonias, lib. III, 170. Ly; auditum est ostentum: palantes dorum manum Etruscos dixit ad polo stellae : in primis quia invulgarem opinionem, qua ii a terdiu oblatum est auspicium; Lydis, Tyrrheno, Átyos filio, sed ornant haec coelum, quod, auctore repetebantur. cf. VIII, Iride in coelum evolante, disru. 479. 480. 13 turbata arripe ptum est (hoc discedere dixit, castra, tumulto illato, per ipsum voce in hac re propria, pro de accessum, invade, occupa: sci- hiscere, hiatum facere; cf. Selicet ut repere poëtis est pro ca- neca VII, Nat. Quaest. 20.), et, pere. Dixit autem castra Troia- quod alias in fulgure fieri solet, norum, v.8. urbem, alibi muros, chasma fecit. Apposita vocant aggerem. Nam Aeneas in litto- Grammatici. Si itaque dea rųre, ubi escenderat, urbem, no- ptis nubibus ad interiora perrevam Troiam, condiderat, quam sit, stellas apparere nubibus reVII, 257. castrorum in morem

motis necesse fuit. Sic dii vi pinnis atque aggere cinxit. Ea in sua divina attollunt se in nubes extremo fere fittore haerebat, et ulterius in coelum perveni

25

Procesait, summoque hausit de gurgite lymphas,
Mo.ta deos orans; oneravitque aethera votis.

lamque omnis campis exercitus ibat apertis,
Dives equum, dites pictai restis et auri.
Messapus primas acies, postrema coercent
Tyrrhidae iuvenes; medio dux agmine Turnas
*Vertitur arma tenens, et toto vertice supra est.
Cea, septem surgeps sedatis am mbus, altus
Per tacitum Ganges, aut pingui flumine Nilus,
Quum refluit campis, et iam se condidit alveo.

30

unt; h. I. per arcum ccelestem datis; sed amnes sunt alvei, quiIris. Sequor omina tanta : acci- bus Ganges, e montibus Emopio omen, inquit Turnus; et, dis progressus in planis locis qui mos erat, in visis, osteatis, fertur iam sedatis amnibus; igiominibus, lustrandi causa aqua tur Ganges inde ab ortu, septem se perluit.

alveis incedit sedate ac tacito.

Surgere autem est increscere 25–46 Accessu hostium Tro- aquis auetis; quod statis temiani se muris tenent inclusi. poribus in Gange fieri; ut in Fundum comparationis decla- Nilo Virgilius acceperat; norat rat Servius: exercitum primo porro pluribns alveis Gangem confuse in campos ruisse, post deferri, numero septenis, et indigestum in ordines ad fluminis .cedere placido cursu. Unde haec morem in alveum suum reversi. tenuerit, ignoramus.

Veteres Id vero longius petitum. Plu- utique (inde ab Eratosthenis men aquis auctis crescens non tempore, circa 300 ante Christ. nisi cum impetu ferri potest; nat. R.) non nisi incerta de at h.l. agmen longo ac lato or- Gange acceperant; v. Plin. VI, dine, lento gradu et composite S. 22. Bene Servius : Ganges incedens fluminis lato alveo inter

secundum Senecam in situ Indiae, ripas devoluti speciem prae se novem alveis fluit; secundum Me. ferre bene dici potest. Quod in lam (in quo tamen locus hodie Gange alveo suo se continente non exstat, nisi forte III, 7. med. declaraverat, mox variat in Ni. de Situ orbis male intellectum lo, intra alveum recepto. De Servio dicamus. R.) septem. PluMessapo v. VII, 691. – 26 pictai res magni amnes in eum ferunvestis, more ut Etruscorum ita tur, quos septenos numero traaliorum Italorum. 28 Tyrrhi- dere potuerunt aliqui, et pro due, Tyrrhei pastoris filii. v. VII, alveis habere: multo magis, si 484.532. 29 Versus haud du

fuisse neminem cogites, qui tobie ex lib. VII, 784. huc trans- tum Gangis cursum latus. Deest pluribus et iis prae

esset. Ceu -- sc. it, incedit, per stantissimis Codd. Ms.: ad haec tacitum, tacite: ut, per silencomparationis nervum incidit. tium, per noctem, .et, (quae Recte itaque 'asteriscis ut sub- Drakenb. ad Silium XV, 145. lestae fidei nolatus. septem sur- post Heinsium collegit), per ocgens amnibus nec ad ostia, nec cultum, per subitum, per lonad tempora fluminis exundantis gum, ut Gr. δια βραχέων, δια referendum; id enim a compa- tanémv, et similia. Laudat Serrationis consilio alienum; re- vins Asprum, qui Altus

per

ta pugnat quoque adiecta vox se- citum iungebat; minus bene.

emensus

Hic subitam nigro glomerari pulvere nubem
Prospiciunt Teucri, ac tenebras insurgere campis.
Primus ab adversa' conclamat mole Caicus:

35
Quis globus, o cives, caligine volvitur atra!
Ferte citi ferrum, date tela, scandite muros,
Hostis adest, eia. Ingenti clamore per omnis
Condunt se l'eucri portas, et moenia conplent.
Namque ita discedens praeceperat optumus armis 40
Aeneas: si qua interea Fortuna fuisset,
Neu struere auderent aciem, neu credere campo;
Castra modo et tutos servarent aggere muros.
Ergo, etsi conferre manum pudor iraque monstrat,
Obiiciunt portas tamen, et praecepta facessunt, 45
Armatique cavis exspectant turribus hostem.
Turnus, ut ante volans tardum praecesserat agmen,
Viginti lectis equitum comitatus et urbi
Inprovisus adest: maculis quem Thracius albis
Portat equus, cristaque tegit galea aurea rubra. 50
Ecquis erit mecum, iuvenes? qui primus in hostem?
En, ait. Et iaculum adtorquens emittit in auras,
Principium pugnae, et campo sese arduus infert,
Clamore excipiunt socii, fremituque sequuntur
Horrisono; Teucrum mirantur inertia corda; 55
Non aequo dare se campo, non pbvia ferre
Arma viros, sed castra fovere. Iluc turbidus atque huc

35 νέφος κονίης et ομίχλη Ηο- Laurento ducente secundum mero frequens. 35 ab adver- littus profectus portam clausam sa mole, turri in munitione Tro-, videns obit urbem et aditum ianorum. (cf. ad v. 13.) ab ea anquirendo pervenit ad eam parparte, qua Latini accedebant.

tem , qua castra amni erant ad37 Idem color verborum IV, mota, classe in littore subdu$94. 38. 39 Recipiunt se Tro- cta. 48 et vacare videri potjani intra vallum et muros. est. Enimvero iungenda: Ture 42 Si quis belli casus se offer- nus viginti equitibus comitatus ret; verbo, și quid accideret. et improvisus urbi adest. In equo 44 monstrat h. 1. hortatur, sua- Thracio, i. e. praestanti, non det, impellit: nam qui suadet, haerendum, cuius generis equois monstrat, quid sit facien- rum copia vix illo tempore in dum, et qua ratione. 46 ca- Latio' esse potuit; sed ornat vis, amplis.

epitheton. cf. V, 565. 566.

50. cf. XII, 89 galea aurea cum 47 76 Turnus Troianos mu- crista rubra. R. Tum v. 57 caris tutos videns, ut eos in cam- stra fovere, pro vulgari: se in pum eliciat, classem incendere castris tenere. v. ad Ge. III, 420 parat. Adiri autem et tentari ca- coluber fovit humum. Et Tarnus stra poterant a trinis partibus, turbidus, 'turbatus, pudore et cf. ad 195. ita Turnus, via a ira incensus , quod aditum mu

65

Lustrat equo muros, aditumque per avia quaerit.
Ac veluti pleno lupus insidiatus ovili,
Quum fremit ad caulas, ventos perpessus et imbris, 60
Nocte super media; tuli sub matribus agni
Balatum exercent: ille asper et inprobus ira
Saevit'in absentis; conlecta fatigai edendi
Ex longo rabies, et siccae sanguine fauces.
Haud aliter Rutulo, muros et castra tuenti,
Ignescunt irae; duris dolor ossibus ardet;
Qua tentet ratione aditus , et quae via clausos
Excutiat Teucros vallo, atque effundat in aequor.
Classem , quae lateri castrorum adiuncta latebat,
Aggeribus saeptam circum et fluvialibus undis, 70
Invadit, sociosque incendia poscit ovantis :
Atque manum pinu flagranti fervidus inplet.
Tum vero incumbunt; urguet praesentia Turni;
Atque omnis facibus pubes adcingitur atris.
Diripuere focos; piceum fert fumida lumen

76 Taeda, et conmixtam Volcanus ad astra favillam.

nocte su

rorum, qua subire posset, non sunt alii. Stat. II Theb. 133: videbat.

Valer. Fl. III, 589, ubi v. Intpp. 59 sqq. Comparatio lupi cum collecta longo tempore, ex pugnantium rabie satis fre- longa mora contracta. Sic Ovid. quens. Sed in modo tractandi

Metam. I, 233. V, 341.

63. Apollonium I, 1243 sq. ante 64 ornate: fames et sitis excruoculos habuisse et ornasse vide- ciat eum. aliter nunc siccae santur; respectu tamen simul ad

guine fauces , sanguinis penuria, Homerum habito, qui similia de quam VIII, 261 dictae sunt. qua; leone persequutus erat, Il. d, parte, via, aditus ad muros, 547 sqq. 8; 647 sq.

excutiat Teucros, facultatem et per media, ultra mediam no- modum suppeditet, eos elicienctem, ut eum longa mora in. di. 68 aequor camporum. eensa fames ad rabiem agat, cf. v. 63. 64. ira suevit melius quam 70. Comparant exemplum Heimprobus ira iungitur, ne altero ctoris et verba Iliad. o, 716 sqq. loco abundet ira, altero antem 73 incumbunt cf. IV, 397 et loco saevit nndum et tenue re- not.

74 pubes accingitur falinquatur. improbus etiam solum cibus, armatur, instruitur, ut per se de ira et vehementiore altero loco recte Serv. simili quoque impetu dictum occurrit

more succingi dictum lib. VII, X, 727: improba ora h. avida. 187 lituo trabeaque succinctum. Quandoquidem improbus omni- 75 focos, quos a Rutulis ex. no est nimius , multus, vehe- templo exstructos fuisse cogimens. Vide Ge. I, 119 impro- tandum est; ideoque nunc sti: bu8 anser et ad 146 improbus la- pites seu taedas ardentes in foco. bor. absentes h. 1. de inclusis ovi- . Haerent intpp. cum Servio. Bur: bus. Suaye autem hoc saevit in mannus focos agrestium in viabsentes : quod imitati passiin cis circumvicinis advocabat.

Quis deus, o Musae, tam saeva incendia Teucris Avertit? tantos ratibus quis depulit ignes ? Dicite. Prisca fides facto, sed fama perennis. Tempore quo primum Phrygia formabat in Ida 80 Aeneas classem, et pelagi petere alta parabat; Ipsa deum fertur genetrix Berecyntia magnum Vocibus his adfata lovem : Da, nate, petenti, Quod tua cara parens domito te poscit Olympo.

7?

122 Naves Troianorum, dici; tum quod Dryades Nymne'igni comburantur a Turno, phas arbores insidere et con iis mutantur in Nymphas. , Fabu- vivere ac deficere crediderunt lam, quae sequitur, tamquam homines.

Promtum sic fuit, absurdam et epica gravitate in

arbores recisas et in naves verdignam reprehendere in promtu sas iterum ad pristinum numen est: et reprehenderunt eam mul- reversas comminisci. Alio modo, ti, etiam e veteribus, ut e Ser- navibus in scopulos versis, Hovio ad v. 82 patet: quandoqui. merus navigationem Phaeacum

dem minore hoc doctrina indi.. in miraculum converterat Od. eget, quam argumentis idoneis , 557 – 6746

eam defendere. Neque equidem 79 Prisca fides facto sed f., non infitior, a nostris sensibus et capiunt Serv. et alii.' Fides est phantasmatibus eam nimium eius, qui aliquid tradit, vel quantum adhorrere. Nec vero eius, quod narratur, quae alias Maro hoc non persensisse et auctoritas; ideoque pro ipsa ipse videri debet. Hoc enim narratione ponitur. Igitur facto erat, cur novo more aditum si. 'h, facti prisca est fides, narrabi ad narrationem muniret; A- tio. Rem narrat poëta ab antipollonii utique exemplo, Lib. quitate traditam: sed constante IV, 1381 sqq., ubi navem per

fama ad seriores aetates propadeserta Libyae humeris Minya. gatam: ita facti fama perennis zum gestatam narraturus erat.

8o De aedificatione clasPotuit autem inter veteres haec sis cf. III, 5. 6. Ida autem mons fabula minus displicere, quod et ipse sacer magnae Matri ea vetere: fama accepta esset ; deum, cf, v. 85. 86, non minus et Maro eam repetere potuit, ac Berecyntus, Phrygiae mons cum veteres de Aeneae adventu et tractus, a quo h. I. nomen fabulas pro gemmis et stellulis inditum; uti alias illa Idaeu dea intexere telae suae semel susce- appellata est. conf. Strabo X, p. pisset. Metamorphosesi a poë- 718 G. et infr. X, 252: Alma tis Alexandrinis ornari coepta, parens Idaea deum. Consentanimium luxuriantia ingenia ia- neum erat, ut pineta montis ei ctaverant se in hoc argumento, essent sacra. 83 domito Olymquod ex Ovidio e. c. Met. XIV. po adiectum quorsum sit, duapparet: nam graeca pleraque bitari potest. Seqnuntur interperierunt. Ut autem in 'talem pretes , quos, vidi, Servium; fabulam incideret vetustas, ita Videtur, inquit, hoc dicere : factuin arbitror, primo, quod Praesta ci, cuius beneficio servaimmortale, et Óvatov, dixerunt tus ad Olympi regna venisti. Saquicquid diu durat et manet- turnus enim cum omnes consumer haud attritum, potuere itaque ret filios, lovem solum esse non etiam vñes ágávatou nol dyngao potuit, celatum matris (Opis s.

est.