Atque iter emensi casus superavimus omnes;
Contigimusque manum, qua concidit Ilia tellus.
Ille urbem Argyripam, patriæ cognomine gentis,
Victor Gargani condebat Iapygis arvis.
Postquam introgressi, et coram data copia fandi ;
Munera præferimus, nomen patriamque docemus;
Qui bellum intulerint, quæ causa attraxerit Arpos.
Auditis ille hæc placido sic reddidit ore:
O fortunatæ gentes, Saturnia regna,
Antiqui Ausonii, quæ vos fortuna quietos
Solicitat, suadetque ignota lacessere bella?
Quicumque Iliacos ferro violavimus agros

245

250

255

O cives, vidimus Diomedem'et castra Græca, et perfecto itinere evasimus omnia pericula, et tetigimus manum, qua regnum Trojanum periit. Ille victor extruebat in campis Gargani Iapygis urbem Argyripam, de nomine patriæ gentis. Postquam ingressi sumus, et facultas concessa est alloquendi præsentem; offerimus dona, profitemur nomen et patriam: qui indixerint nobis bellum, quæ causa nos adduxerit in urbem Arpos. Ille sic tranquilla voce respondit iis quæ audierat; Ofelices populi, imperium Saturni, Ausonii veteres: quæ sors vos turbat tranquillos, et impellit movere bella insueta? Quotquot vastavimus ferro arva Trojana (omitto ea mala quæ

que et Ald. sec. cum tert. et cett. et pars codd., at Medic. cum aliis Diomeden, quod metrum corrumpit. Diomede, quod Ald. pr. habet, et jam ant. edd., ut Ven. 1486, in plerisque suis extare vidit Pier. (inter quos tamen Romanus non fuit, in quo Diomeden est), sicque Mentel. pr. et Rottend. sec. cum Servio et Macrob. v, 17, ut sit Græca forma: Aloμhdea, Aioμhon. Retraxit hoc Heinsius, idemque opinabatur aliquando scriptum fuisse: Diomedei vel Diomedi, quod merito deseruit. In tert. Rottend. et Sprot. Diomedæ; ut apud Solin. c. 2 sub f.—246. Argiripam, Agrippam, Agripam, Ægripam, aberratt. Illud notabilius, quod poëta mediam corripuit, cum perpetuum sit Argyrippa: ut apud Lycophr. v. 592 'Apyvρlπrav. At Apyvрinnoùs apud Strabonem (lib. VI, p. 434 B) agnoscit Stephanus Byz. h. v. Virgilium sequitur Silius XIII, 30. -247. Garganii aliquot apud Burm. Garganis Franc. Gorgonii indocte Goth. tert. Iaspidis idem. arvis ex parte codd. Pier. et suorum reposuit Heinsius. Tuetur tamen agris Mediceus cum al.-248. P. congressi Rom. data coram Goth. tert.-249. docentes Exc. Burmann.-250. Quid Gud. a m. pr. attulerint Goth. tert. attexerat idem, ex attraxerat, quod in Medic. et Mentel. pr. abtraxerit Ven.-251. Auditis? duo Leid. Audistis Sprot. ille his Oudart. et tert. Moret. edidit Medic. Franc. Goth. sec.-254. accessere alter Hamb., forte pro arcessere, ut x, 11.–255. f. popularimus a. Rom. vasta

NOTE

revocatum, in ea diem obiisse. Tertia est, subacta illa Maris Adriatici ora adusque Venetos, apud illos mortuum et divinis honoribus affectum De Iapyge, qui nomen dedit

esse.

Iapygiæ, sive Apuliæ, Æn. viii. 710.

252 Saturnia regna, &c.] De Saturni fuga in Italiam, Æn. vIII. 319. De Ausonibus, antiquis Italiæ incolis, ibid. 328. Æn. VII. 54.

(Mitto ea, quæ muris bellando exhausta sub altis,
Quos Simois premat ille viros), infanda per orbem
Supplicia et scelerum pœnas expendimus omnes,
Vel Priamo miseranda manus: scit triste Minervæ
Sidus, et Euboicæ cautes, ultorque Caphereus.
Militia ex illa diversum ad littus adacti,
Atrides Protei Menelaus adusque columnas

tolerata sunt pugnando ad sublimes muros, et quot ille Simois sepeliverit viros). luimus per orbem immania supplicia, et omnes poenas criminum, turba deploranda ipsi etiam Priamo. Novit ista funestum sidus Palladis, et scopuli Eubœæ, et mons vindex Caphareus. Post illam Trojæ expeditionem pulsi ad diversa littora, Menelaus filius Atrei circa columnas Protei exulat. Ulysses adiit Cyclopas Ætneos. An

rimus pr. Menag.-256. Mitto quæ Dorvill. Omitto muris Goth. tert. exacta ed. Ven. Burm.-257. premat Ĥeins. cum melioribus omnibus; vulgo: premit. -258. sceleris... omnis alii, apud Servium. Codices non variant.-259. m. domus: Bigot. et Parrhas. Stat tr. Exc. Burmann.-260. Caphereus e Medic. et aliis Heins. recepit: vulgo Cephareus. Eadem varietas et alibi. Sed Græcis est Kapnpeús. v. Etymolog. in h. v.-261. abacti plerique codd. et vett. edd., idque tuetur Pier. abactis Parrhas. At adacti, quod inde ab Ald. pr. editum, Medic. cum aliis nonnullis, unde retraxit Heins., cum in vulgg, edd. venisset abacti ex ed. Commelin. Omisso ad Mentel. pr. diversum littus

NOTE

Exulat; Ætnæos vidit Cyclopas Ulixes.
Regna Neoptolemi referam, versosque Penates
Idomenei? Libycone habitantes littore Locros?
Ipse Mycenæus magnorum ductor Achivum
Conjugis infandæ prima intra limina dextra
Oppetiit; devictam Asiam subsedit adulter.

265

memorabo regnum Pyrrhi, et domum Idomenei subversam? aut Locros degentes littore Libyco? Ipse rex Mycenarum, dux magnorum Græcorum, periit in primo aditu domus, manu sceleratæ uxoris: post Asiam subactam adulter insidiatus est ei.

adacti, quod ornat Heinsius.-263. Exolat Medic. a m. pr. et Gud.--265. Libycone ex omnibus Pier. et potioribus suis Heins. pro, Libycove. Tum et Libycone Dorvill. et Libyco hab. Goth. tert. Libycosve Goth. pr.-267. Conjugis (infandum) Macrob. iv, 4. Exempla nemo facile desideret: sed dabit plena manu Burmann, ad Antholog. Lat. p. 196, sicque placebat legere Ge. Fabricio: qui tamen mox vidit, expressum esse Homericum: ovλoμévns åλóxo10. inter lim. aliquot Heinsii, qui id receperat, iterum ejectum tacite a Burmanlumina Żulich. cum Goth. tert., non adeo male.-268. Procubuit: d. vett.

no.

NOTE

265 Libyco littore Locros] De Locris, Græciæ populis circa Parnassum montem, Æn. III. 399. Horum aliqui, post bellum Trojanum consederunt in meridionali cornu Italiæ, circa Ze

ad Syrtes Africæ, columna Ionica in isthmo Corinthiaco, turris Pelori et turris Rhegina in freto Siculo, aræ Bacchi et Alexandri in India. Igitur columna Protei, pars erit illa littoris Ægyptii, ubi deinde magnus portus_phyrium promontorium, ut ibidem Alexandriæ fuit, qui sic describitur a Strabone 1. XVII. 'Ev dežiậ † vñσos kal ὁ πύργος ὁ Φάρος, &c. ' Ad dextram est Pharus insula et turris: ad sinistram vero cautes et promontorium Lochias.' Et vero testatur Homerus, Menelaum ad Pharum insulam primo exscensionem fecisse, Odyss. IV. 355, 263 Ætnæos] Ulysses in Siciliam apud Cyclopas appulsus est, ubi mons Etna, ut fuse narrat Achæmenides En. III. 613.

explicuimus: alii in Africa, circa Pentapolim, quæ Cyrenaica regio est, ad Mare Mediterraneum, et orientem Syrtis majoris, ut ait Servius; ut vero testatur Domitius Afer, in regione Africæ plane opposita, nempe ad Oceanum Atlanticum.

266 Mycenæus, &c.] Agamemnon, Mycenarum rex, Clytemnestræ uxoris et Ægisthi adulteri insidiis occisus, Æn. III. 54. De Mycenis, urbe Peloponnesi, Æn. 1. 288. De Achivis, Græcis, Æn. 1. 492.

268 Devictam Asiam subsedit adulter.] Subsido, est clam sedeo in insidiis. Unde Valerius Max. l. vII. c. 2. vocat' subsessorem alieni matrimonii,' adulterum, qui alienæ conjugis pudicitiæ insidiatur. Itaque sensus est, Agamemnoni adulteriorum vindici, qui ob Paridis adulterium Trojam everte

Invidisse Deos, patriis ut redditus aris

Conjugium optatum et pulchram Calydona viderem! 270 Nunc etiam horribili visu portenta sequuntur,

Et socii amissi petierunt æthera pennis,

An memorabo Deos obstitisse mihi, quominus revectus in patriam regionem viderem dilectam conjugem et speciosam Calydona? Nunc quoque monstra terribilia aspectu insectantur me: et socii amissi evolarunt alis in aërem, et volucres errant

edd. Macrobii IV Sat. 3. devictam Asiam subsedit præclare Menag. alter et a m. pr. Medic. et Gud.; nam ab altera manu possedit interpolatum est, uti etiam Rom. devictam Asiam possedit, habebat. Sed devictam Asiam subsedit etiam Arusianus Messius agnoscit: et subsidere de insidiis elegans vocabulum: vid. Not. Itaque Jo. Frid. Gronovii judicio Obss. 1, 17 Heinsius recepit pro vulgari: devicta Asia, quod Servius male præferebat. In Leid. erat devicta Asiamque obsedit, in Menag. pr. devicta Asiaque obsedit, ed. Ven. Burm. devicta Asia permansit, Exc. Burm. dev. Asia sub fedus.-269. Invidere Dii, p. Goth. tert.; ab interpolatrice manu, credo, ut difficiliori rationi substitueret faciliorem. Invidisse Deos per exclamationem dictum: sc. an referam; vel, credatne aliquis? annon durum est! patr. ne redd. Hamb. pr. et Goth. tert. In fine oris Oblongus Pierii et pars Heins. cum vett. edd. et in edd. vulgatis inde ab Aldd. patriis tamen aris codicum etiam præstantissimorum consensus tuetur, Medic. Romani etc., et miror hoc ab Heinsio receptum iterum expulisse Burmannum, inprimis cum patria-ora statim v. 281 iterum occurrant: revocavi itaque in hac editione. Tandem nonnulli apud Pier. exhibebant: patriis....Argis, quod ap, Ovid. xiv Met. 476 itidem occurrit in libb. pro vulgari agris vel arvis, et merito ibi Heinsio probatur; at h. 1. admitti nequaquam potest, cum poëta Calydonem subjungat, adeoque patrias aras de Ætolia et Calydone accepisse videri debeat.-270. pulchrum duo Burm. pulchra ejus Exc.-272. admissis....pennis alios legere Servio notatum, sicque, nec ineleganter, aliquot Pier. et pro div. lect. Leid., quod tanquam elegantius (ut sit pro, alis concitatis) reposuerat Heinsius, tacens iterum ejecit Burmannus. Videtur tamen nec ipse improbare, et laudat pro eo Guellium et Davisium ad Cæs. I. B. G. 22. Narrat quoque Schottum 11 Obss. 49 maluisse amissis pennis pro emissis. admissi Goth. pr. admisi Ven. Sed librorum auctoritas tuetur socii amissi: sic Rom. Medic. et ceteri : etsi ad aures minus gratum.

NOTE

rat; insidiatorem adulterum non defuisse, qui eum sub prima domus limina primumque reditum opprimeret.

270 Conjugium, &c.] Conjugem Ægialeam, supra 243. Calydona, urbem Ætoliæ, quam Diomedes et avito jure possidebat, et armis domuerat, Æn. VII. 306.

272 Socii amissi, &c.] Circa promontorium Apuliæ Garganum, insulæ sunt, non duæ, ut ait Strabo, sed quinque: Diomedea ab antiquis dictæ: harum maxima nunc Tremiti. Illic Diomedis socii in aves finguntur commutati:

vel ob iram Veneris, vivo adhuc Diomede, ut aiunt Virgilius et Ovidius Metam. 1. XIV. 494. vel ob dolorem amissi morte Diomedis, ut innuere videtur Strabo aliique. Has aves in his tantum insulis reperiri ait Plinius 1. x. 44. easque dentes habere, colore esse candidas, infestas advenis præterquam Græcis. Joannes Meursius ait easdem esse quæ Græcis dicuntur pwdiol, Latinis ardea, Gallis hérons. Plinius facit fulicarum similes. Ovidius non cycnos quidem, sed cycnis proximas.

Fluminibusque vagantur aves (heu dira meorum
Supplicia!) et scopulos lacrymosis vocibus implent.
Hæc adeo ex illo mihi jam speranda fuerunt
Tempore, cum ferro coelestia corpora demens
Appetii, et Veneris violavi vulnere dextram.
Ne vero, ne me ad tales impellite pugnas.
Nec mihi cum Teucris ullum post eruta bellum
Pergama; nec veterum memini lætorve malorum.
Munera, quæ patriis ad me portatis ab oris,
Vertite ad Æneam. Stetimus tela aspera contra,
Contulimusque manus: experto credite, quantus
In clypeum assurgat, quo turbine torqueat hastam.
Si duo præterea tales Idæa tulisset

275

280

285

circa fluvios, et replent rupes tristibus sonis: heu crudelia supplicia meorum! Hæc autem expectanda mihi jam fuerunt ab illo tempore; quando insanus invasi gladio corpora immortalia, et sauciavi plaga dextram manum Veneris. Ne vero, ne hortemini me ad talia prælia. Nec mihi bellum ullum est cum Trojanis post excisam Trojam: nec recordor, aut gaudeo de antiquis_calamitatibus. Ferte ad Eneam dona, quæ tulistis ad me e patriis terris. Stetimus adversus valida ejus arma, et conseruimus manus: credite mihi experto, quantus attollat clypeum, quo impetu vibret hastam. Si terra Idæa produxisset duos tales

pinnis Rom. allis (pro alis) Medic. Pierii.-273. heu damna Parrhas.274. clamosis Oudart.-275. Hæc eadem Zulich. superanda Goth. tert., sicque aliquot Pier., inter quos Rom., Hæc adeo mihi jam superanda.—276. Tempore, quo pr. Hamb. pro var. lect. Bigot, et Goth, sec. et tert.-278. Nunc vero Dorvill. et ed. Ven. apud Burm. Nec Ven. et Goth. pr.-279. diruta Rom. et alii Pier. alter Hamb. et ed. Mediol., quo in binis spectat: dirupta. Tum est in fine aliquot Heins. et Burm., sicque Goth. sec.-280. lætorque Leid. laborum vel malorum cod. Kæler.-281. portastis vett. edd. cum codd. nonnullis. Sed monuit Pier. in Rom. et aliis esse, quod delicatius sit, portatis; hoc edi cœptum a Commelin. Sic quoque Medic. et Heins. potiores. p. huc apportastis Leid. desertis Parrhas. pro defertis.—283. manum Menag. pr. v. sup. x, 876. In Dorvill. post h. v. sequebantur vss. 336 usque ad 352. -284. insurgat Nonius in experiri.—286. Achaicas Menag. sec. ad umbras NOTÆ

276 Cœlestia corpora] Venerem in vola manus Diomedes vulneraverat, Iliad. v. 336. Martem in imo ventre, 857.

280 Latorve malorum] Græca forma, supra 126,

283 Contulimusque manus, &c.] Adulatur hic heroi suo Virgilius: quanquam enim adversus Diomedem stetit, Iliad. v. 225. tamen huic minime fu

isse parem constat ex eo, quod ab eodem in coxa vulneratus ictu lapidis fuit, fuissetque adeo interfectus, nisi Venus auxilio filii adfuisset, 311.

284 In clypeum assurgat] Ipse attollat clypeum suum. Sic Æn. XII. 729.Alte sublatum consurgit Turnus in ensem, Et ferit.'

285 Idea Terra] Troas, ubi mons